Morgunblaðið - 07.06.1977, Blaðsíða 18

T g MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. JUNÍ 1977

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingasjóri
Ritstjóm og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur. Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthlas Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
ASalstræti 6. stmi 10100.
ASalstræti 6. sími 22480
Utanríkisstefna
Carters
Drög að nýrri stjórnarskrá í Sovét:
Kommúnistaflokkur-
inn ráðandi afl á öll-
um sviðum þjóðlífsins
Moskvu, 6. júní Reuter AP.
í DRÖGUM þeim að nýrri stjórnar-
skrá Sovétrfkjanna, sem birt voru
um helgina, er þvf afdráttarlaust
lýst yfir, að kommúnistaflokkur
landsins sé ráðandi afl á öllum
sviðum þjóðlffsins. Þar kemur
einnig fram að allir Sovétborgarar
skuli þjóna rfkinu, og að þau rétt-
indi sem borgurunum séu tryggð f
stjórnarskránni megi ekki nota á
þann hátt sem skaðað geti þjóð-
félagið eða rfkið.
Drögin eru um 9 þúsund orð og
hafa þau verið rækilega kynnt í
blöðum, sjónvarpi og utvarpi um
helgina Sovézkir fjölmiðlar leggja
mikla áherzlu á frásagnir af hlý-
legum viðtökum, sem stjórnarskrár-
drögin hafi fengið hjá almenningi.
Stjórnmálaskýrendur í Moskvu
telja, að drögin feli í sér ákvæði,
sem beinlínis séu sett til að auð-
velda Leonid Brezhnev að setjast í
forsetastól, en Nikolaj Podgorny,
núverandi forseti, var rekinn úr
stjórnmálanefnd kommúnista-
flokksins í síðasta mánuði, og er
talið að hann eigi nú skammt eftir í
forsetaembætti. Segir í stjórnar-
skrárdrögum, að auk núverandi for-
setaembættis og 15 varafor-
setaembætta verði um að ræða
embætti fyrsta varaforseta Er talið
að í raun þýði þessi tilhögun, að
Brezhnev taki við forsetaembættinu
á næstunni, og mun annar maður
um leið taka við embætti fyrsta
varaforseta, og muni sá annast dag-
lega stjórnun. Orðalag stjórnarskrár-
draganna er talið bera því ótvírætt
vitni, að héðan í frá muni formaður
kommúnistaflokksins um leið verða
æðsti valdamaður ríkisins.
Leonid Brezhnev veitti sjálfur for-
stöðu nefnd þeirri, sem samdi
Kínverjar boða
aukna hervæðingu
Brezhnev
stjórnarskrárdrögin Haft er eftir
áreiðanlegum heimildum að hann
líti á drögin, sem mesta afrek sitt á
vettvangi stjórnmála, enda eru drög-
in í daglegu tali kölluð
,,Brezhnevstjórnarskráin."
Þetta er fjórða stjórnarskrá Sovét-
ríkjanna frá árinu 1918, og hófst
undirbúningur að samningu hennar
árið 1959, þegar Nikita Krúsjeff
hafði töglin og hagldirnar í landinu.
Drögin eru nú lögð fram til opin-
berrar umræðu, en afar sjaldgæft er,
að breytingar séu gerðar á opin-
berum skjölum í Sovétríkjunum eftir
að Vau hafa einu sinni verið birt
almenningi Er talið víst að stjórnar-
skrárdrögin verði afgreidd sem lög
þegar Æðsta ráð Sovétríkjanna
kemur næst saman, sem verður í
Október næstkomandi á 60 ára af-
mæli byltingarinnar.
Á sama hátt og í þeirri stjórnar-
skrá, sem enn er í gildi frá því á
Stalínstímunum, er réttur Sovél-
borgaranna til málfrelsis, prentfrels-
is og stofnunar félaga og samtaka
enn háður „hagsmunum hinna vinn-
andi stétta og eflingu sósíalísks
þjóðskipulags" Athafnafrelsi á sviði
lista, vísinda og tækni er tryggt í
„samræmi við hið endanlega tak-
mark hins kommúníska kerfis". Þá
er ákveæði, sem á að tryggja mönn-
um frelsi til trúariðkana, um leið og
tryggður er réttur guðleysingja til að
útbreiða skoðun sína. Það ákvæði í
gildandi stjórnarskrá sem tekur til
aðskilnaðar rfkis og kirkju er áfram
við lýði, en túlkun sovézkra dóm-
stóla á því ákvæði hefur yfirleitt
miðað að því að hefta starfsemi
trúfélaga:
Sovézk yfirvöld hafa á liðnum
árum haft mjög á orði að í stjórnar-
skrár vestrænna ríkja vanti ákvæði
sem tryggi ýmis mannréttindi, svo
sem rétt manna til vinnu, ókeypis
læknishjálpar, hvíldar og heimilis,
en ákvæði um allt þetta er að finna í
drögunum að hinni nýju sovézku
stjórnarskrá.
Þá eru Sovétborgurunum lagðar á
hendur ýmsar skyldur í drögunum
Borgarinn skal „standa vörð um
hagsmuni sovézka rfkisins og efla
mátt þess og vald", um leið og tekið
er fram að þeir skuli vinna vel og
ötullega. Þeir skulu jafnframt
skyldaðir til herþjónustu. Þá er lögð
mikil áherzla á skyldur borgaranna
og stjórnvalda í því skyni að koma í
veg fyrir að rfkið sé hlunnfarið
I stjórnarskrárdrögunum er sér-
stakur bálkur um utanríkismál. Þar
er ftrekaður vilji Sovétríkjanna til að
stuðla að friði og vinsamlegum sam-
skiptum við önnur ríki, svo og af-
skiptaleysi af innanríkismálum ann-
arra ríkja og að valdi skuli ekki beitt f
milliríkjasamskiptum
Ræða sú, sem Carter
Bandaríkjaforseti flutti fyrir
skömmu við Notre Dame há-
skólann í Bandaríkjunum um
utanríkismál hefur vakið
athygli víða um heim. Ræða
Carters staðfestir þá skoðun,
sem rutt hefur sér til rúms
undanfarna mánuði að eitt
meginmarkmið Bandaríkja-
stjórnar sé að endurheimta þá
siðferðilegu forystu, sem
Bandaeíkjamenn höfðu á al-
þjóðavettvangi áður en Víet-
nam og Watergate komu til
sögunnar.
Við upphaf Kennedy-
tímabilsins höfðu Bandaríkja-
menn ótvíræða forystu í sínum
höndum í baráttunni fyrir
bættum heimi. Ungt fólk um
heim allan leit til Kennedys og
Bandaríkjanna sem forystu-
manns og forystuafls fyrir lýð-
ræði og frelsi og betri veröld.
Þetta traust og þessi tiltrú til
Bandaríkjanna varð fyrir alvar-
legu hnjaski eftir því sem leið á
styrjaldarátökin í Víetnam og
síðan bættist Watergate-
hneykslið við
Með þeim stjórnarskiptum,
sem urðu í Bandaríkjunum í
janúarmánuði sl., er bersýni-
legt, að Bandaríkjamenn eru
staðráðnir í að endurheimta
fyrra hlutverk sitt Þannig segir
Carter: ,,í of mörg ár höfum við
verið reíubúnir að aðhyllast
óvönduð sjónarmið og meðul
andstæðinga okkar og þá
stundum fórnað okkar verð-
mætum fyrir þeirra. Við börð-
ust gegn eldi með eldi án þess
að hugsa út í það, að eldur
verður betur slökktur með
vatni. Þessi aðferð brást og
Víetnam var bezta dæmið um
andlega og siðferðislega fá-
tækt. En gegnum mistök höf-
um við ratað aftur til okkar
grundvallarsjónarmiða og verð-
mæta og við höfum öðlazt
traust að nýju."
Meginþáttur í viðleitni Cart-
ers til þess að endurheimta
siðferðilega forystu Bandaríkja-
manna í heimsmálum er bar-
átta hans fyrir auknum mann-
réttindum, sem vakið hefur
gífurlega athygli víða um heim
Sú barátta snýr að mörgum
þjóðum í mörgum heimshlut-
um. Athygli er beint að hlut-
skipti fólksins ! hinum svo-
nefndu sósíalísku ríkjum A-
Evrópu, þar sém einræði ríkir
og mannréttindi eru að engu
höfð, en þar hefur Carter veitt
andófsmönnum ómetanlegan
stuðnmg. Mannréttindabar-
áttan beinir spjótum sínum líka
að Suður-Afriku og nú er orðið
Ijóst, að alger stefnubreyting
hefur orðið í Bandaríkjunum í
málefnum S-Afríku. Banda-
ríkjastjórn hefur lýst þeirri ein-
dregnu skoðun sinni, að meiri-
hlutastjórn hljóti að taka við
völdum í S-Afríku, sem að sjálf-
sögðu virði minnihluta eins og
tíðkast í lýðræðisríkjum. Þetta
er meiriháttar stefnubreyting,
sem mun ráða miklu um fram-
vindu mála í S-Afríku á næstu
árum og stuðla að því, að
blökkumenn fái þann rétt, sem
þeir eiga. Mannréttingastefna
Bandarikjastjórnar beinist líka
að rikjum Mið- og Suður-
Ameríku, þar sem Bandaríkja-
menn hafa lengi verið ásakaðir
um stuðning við einræðisriki og
herforingjastjórnir og þá ekki
sizt að ástandinu í Chile, þar
sem mannréttindi hafa litt verið
í heiðri höfð frá herforingjabylt-
ingunni. í samræmi við þessa
afstöðu til mannréttinda hefur
Carter vakið sérstaka athygli á
hlutskipti hinna húngruðu
þjóða heims og lagt rika
áherzlu á nauðsyn þess að
bæta hlut þeirra þjóða sem búa
við fátækt og skort
Þessi barátta Carters mun
vafalaust hafa viðtæk áhrif um
alla hiemsbyggðma á næstu
árum og áratugum. Hún
stuðlar að því, að unnendur
lýðræðis og frelsis og mann-
réttinda líti á ný til Banda-
ríkjanna sem forystuafls fyrir
betri heimi.
Annar meginþáttur i utan-
ríkisstefnu Carters er stórefling
á varnarmætti Atlantshafs-
bandalagsins. Lundúnafundur
leiðtoga Atlantshafsbandalags-
rikjanna markar tímamót i starfi
bandalagsins hin síðari ár og
hefur hleypt nýju lífi í varnar-
samstarf frjálsra þjóða. Á Lund-
únafundinum lagði Carter
áherzlu á nauðsyn þess að efla
mjög verulega hernaðarstyrk
og þar með varnarmátt aðildar-
ríkja Atlantshafsbandalagsins.
Nú er stefnt að því að auka
framlög aðildarþjóðanna til
varnarmála um 3% af þjóðar-
framleiðslu að raungildi. Jafn-
framt verður tekin upp nánari
samvinna milli iðnfyrirtækja
beggja vegna Atlantshafsins
um þá framleiðslu, sem nauð-
synleg er til þess, að þvi marki
verði náð
Loks lýsti Carter í Notre
Dame ræðu sinni yfir stuðningi
við ..slökun" í sambúð Banda-
ríkjanna og Sovétrikjanna En
hann lagði áherzlu á, að sú
slökun yrði að vera víðtæk og
gagnkvæm og ná til allra
heimshluta. Carter sagði: ,,Við
getum ekki haft friðsæld í ein-
um hluta heims en vaxandi
átök í öðrum." Þetta er bersýni-
lega orðsending til Sovét-
manna um, að Bandarikja-
menn muni ekki sætta sig við
,,slökun" í Mið-Evrópu á meðan
Sovétrikin auki pólitisk og her-
naðarleg umsvif í öðrum
heimshlutum.
Þegar á heildina er litið er
Ijóst, að utanríkisstefna hins
nýja Bandaríkjaforseta byggir á
því, að með vaxandi varnar-
mátt að bakhjalli geti frjálsar
þjóðir heims hafið á ný sókn
fyrir bættum'heimi og auknum
mannréttindum. Verður þvi
ekki annað sagt, en að ferskir
og jákvæðir vindar blási nú um
heimsbyggðina frá Washing-
ton.
HELZTU blöð f Kína, þar á meðal
Dagblað alþýðunnar í Peking og
málgagn kfnverska hersins, hafa
skýrt frá þvf að Hua Kuo-Feng
formaður og Yeh Chien-yin vara-
formaður kommúnistaflokksins
hafi krafizt þess að „Frelsisher
þjöðarinnar“ verði efldur mjög
og búinn nýtízku vopnum eins
fljótt og auðið sé. Segir í forystu-
grein í málgagni hersins að með
öðrum hætti sé ekki unnt að berj-
ast gegn heimsvaldasinnum og
tryggja þannig alræði öreiganna í
Kina.
Þá segir i greininni að valdatog-
streita stórveldanna — Sovétrikj-
NORSKA stjórnin hefur lýst yfir
200 mflna fiskveiðilögsögu við
Svalbarða. Sagði Knut Fryden-
lund utanrfkisráðherra er hann
skýrði frá útfærslunni að ákvörð-
un um hana hefði verið tekin svo
að unnt væri aö grípa til nauðsyn-
legra friðunaraðgerða á miðunum
f kringum Svalbarða. Sagði
Frydenlund, að útfærslan gerði
Norðmönnum kleift að setja
kvótareglur vegna allra fiskteg-
unda á þessum slóðum.
Norðmenn og Sovétmenn hafa
anna og Bandarikjanna, verði æ
ískyggilegri og aukist hætta á
byltingum og styjöldum i sífellu.
Sérstaklega sé ástæða til að gaum-
gæfa að hin tryllingslega met-
orðagirnd sovézkra endurskoðun-
arsinna sé ekki á undanhaldi, og
þeir stefni að því að undiroka
Kinverja. Að lokum segir að Kin-
verjar verði að b.úa sig undir að
bráðlega geti komið til stórátaka,
og þvf sé óhjákvæmilegt að kfn-
verski herinn verði eins vel undir
þau búirTn og kostur sé, jafnhliða
því sem áfram verði unnið að
efnahagslegri uppbyggingu í
landinu.
komið sér saman um leyfilegan
hámarksafla á þorski í Barents-
hafi, sem er 810 þúsund tonn ár-
lega. Af þvi magni mega önnur
rfki en Noregur og Sovétrikin
veiða 150 þúsund tonn. Eivind
Bolle, sjávarútvegsráðherra Nor-
egs, hefur lýst því yfir, að ákvörð-
un um aflakvóta verði tekin að
undangengnum viðræðum við all-
ar þær þjóðir, sem eiga fiskveiði-
hagsmuna að gæta á miðunum við
Svalbarða, fyrst og fremst þó
Efnahagsbandalagsríkin og So-
vétríkin.
í Kína eru nú 2.5 milljónir
manna undir vopnum.
Rosselini
látinn
R6m, 6. júnl, AP.
ÍTALSKI kvikmynda-
stjórinn Roberto Rosse-
lini er látinn 71 árs að
aldri. Hann var helzti
frumkvöðull hinnar
nýju raunsæisstefnu í
kvikmyndagerð á árun-
um eftir síðari heims-
styrjöldina. Rosselini
hafði orð á sér fyrir að
vera mikill kvennamað-
ur. Ástamál þeirra Ing-
rid Bergman, er þau
unnu saman að gerð
kvikmyndarinnar
„Stromboli", drógu dilk
á eftir sér. Þau giftust
árið 1950 og skildu tíu
árum síðar.
Rosselini var formað-
ur dómnefndar í kvik-
myndahátíðinni í
Cannes og var nýkominn
þaðan er hann lézt. Talið
er að banamein hans
hafi verið hjartaslag.
200 mílur
við Svalbarða
Osló, 6. júní. NTB