Morgunblaðið - 29.06.1977, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 1977
17
frekari hækkanir. Sem betur fer
hefur sú orðið raunin og vel það,
enda hefur framleiðsla gengið
snurðulaust til þessa.
Þær verðhækkanir sem nú eru
til ráðstöfunar eru því einungis
og í hæsta lagi þær hækkanir sem
orðið hafa frá áramótum til þessa
dags. Ef gengið er út frá svipaðri
framleiðslu í frystingu og varð á
árinu 1976, þá nema verðhækkan-
ir 1800 milljónir á ári, eða um 6%.
Við þetta bætist tekjuaukning
vegna gengissigs krónunnar að
upphæð 600 milljónir eða 2%.
AIls eru þetta því 2.400 milljónir
eða 8% hækkun söluandvirðis.
Ekki er kunnugt um hækkanir á
saltfiski eða skreið og raunar hef-
ur nýlega orðið nokkur verðlækk-
un á saltfiski, en að sjálfsögðu
njóta þessar greinar einnig
gengissigs, sem væntanlega hefur
bætt þessa verðlækkun. Hækkun
launagreiðslna i fiskvinnslu við
nýgerða kjarasamninga nema að
meðaltali um 25% eða alls 2.700
milljónum á ári. Þetta er því
nokkru meira en tekjuaukningin
hefur orðið og er þá ekki gert ráð
fyrir neinni hækkun á öðrum
kostnaðarliðum en beinum laun-
um.
Það er því greinilegt að ekki er
króna eftir til fiskverðshækkunar
og staða vinnslunnar er lakari en
hún var við upphaf ársins. Hvað
svo sem bollalagt er um getu eða
getuleysi þjóðfélagsins til
greiðslu einhvers tiltekins lág-
markskaups, þá er þetta sá vandi
sem sjávarútvegurinn og stjórn-
völd standa frammi fyrir að leysa
með einum eða öðrum hætti. Ekki
er enn kunnugt hvaða kröfur
verða bornar fram um fiskverðs-
hækkun af hálfu seljneda, né
hver málalok verða í þeim efnum,
en það má gera sér nokkra grein
fyrir stærð vandans ef haft er í
huga að heildarfiskkaup nema
um 30 þúsund milljónum á ári.
Fiskverðshækkun á bilinu 20%
til 25% næmi því 6000 til 7500
milljóna útgjaldahækkun á ári
fyrir vinnsluna. Þetta er þó að-
eins upphafið, því hér er á engan
hátt tekið tillit til verðbólguhjóls-
ins sem fer að snúst með auknum
hraða eftir að áhrifa visitölu-
hækkana fer að gæta í öllum
kostnaðarliðum.
Hugsanlega eru einhverjir sem
ihuga með hverjum hætti hægt
verði á snúast við þessum vanda. 1
fljótu bragði virðist einfaldast að
láta sjávarútveginn bera þetta tap
og skipta því á milli sin. Ýmsir
munu telja þessa leið færa með
tilliti til þess að margir sjómenn
hafi nú góðar tekjur, veiðiflotinn
sé og stór miðað við núverandi
ástand fiskistofna og vinnslustöð-
um megi fækka. Umræður um
þessa leið verða látnar bíða þang-
að til séð er hvort, eða að hve
miklu leyti hún verður farin.
Önnur leið er gengislækkunar-
(gengissigs)leiðin. Á Loftleiða-
hótelinu munu menn hafa gert
sér til dægrastyttingar að reikna
út gengisferil, sem sjálfkrafa
leysti vandamál útflutningsfram-
leiðslunnar við tilteknar launa-
hækkanir. Gengislækkanir eru
orðnar velþekkt fyrirbæri hér og
raunar taldar jafnsjálfsagðar og
verðbólgan, enda óhjákvæmileg-
ur fylgif.iskur. Á sama hátt og
verðbólguhugsunarháttur hefur
beinilfnis áhrif til aukningar
verðbólguhraða, þá verða endur-
teknar gengislækkanir ekki leng-
ur læknislyf, heldur fíknilyf sem
sífellt krefst stærri skammta.
Flestar ríkisstjórnir hér hafa
fallið fyrir efnahagsvanda og er
það ekki nema rétt og eðlilegt þar
sem þær hafa átt meiri eða minni
þátt I að skapa vandann.
RÚSSNESKUR AÐALL
Podgorny, Brezhnev og Kosygin á grafhýsi Lenfns
eftir VICT0R
Z0RZA
EINS konar „rússneskur
nazismi“ getur skotið upp
kollinum í Sovétríkjunum að
dómi sérfræðings, sem hefur
kynnt sér málið, ef Vestur-
veldin aðhafast ekkert til að
afstýra þvf. Að þessari niður-
stöðu kemst reyndur sovézkur
blaðamaður og stjórnvísinda-
maður, sem hefur notið forrétt-
indaaðstöðu sina í Sovétríkj-
unum til að kynna sér hvert
líklegt sé að þróunin þar stefni.
I fimmtán ár hefur hann ferð-
azt um Sovétríkin, talað við
hundruð manna, birt greinar í
opinberum sovézkum blöðum
en auðvitað ekki um það efni,
sem hann er manna hæfastur
til að skrifa um. Nú býr þessi
sérfræðingur, Alexander
Yanov, á Vesturlöndum.
Hann telur að það á valdi
Vesturveldanna að afstýra því
versta, sem gæti gerzt, og stuðla
með friðsamlegum ráðum að
þróun nýs kerfis, en hann er
ekki viss um að viljinn sé fyrir
hendi. „Þegar og ef rússneskur
nazismi verður óhagganleg
staðreynd og byrjar sókn sína
til valda,“ segir hann, „kann að
vera orðið um seinan að reyna
að hafa áhrif á þróunina“.
Rannsókn sína byggir hann á
þeirri forsendu að fyrir hendi
sé „ný stétt" forréttindahópa
embættismanna í Rússlandi, en
hann er á öðru máli en fyrri
höfundar eins og Trotsky og
Djilas, sem töldu hina nýju
stétt óæskilegan sníkjugróður.
Hann dáist ekki að hinni nýju
stétt, en telur að við getum not-
að tilraunir hennar til að við-
halda forréttindaaðstöðu sinni
og lengja lffdaga sína þannig,
að við munum geta beint þróun
sovézka kerfisins inn á æski-
legri brautir.
Einhvern veginn er sú hug-
mynd í eðli sinu fráhrindandi
að hjálpa „hinni nýju stétt“ að
halda í forréttindi sín og
haldast við völd. Einhvern veg-
inn er það vafasamt, að gerlegt
sé að fjarstýra henni þannig, að
það verði Vesturveldunum til
framdráttar og sovézku þjóð-
inni jafnframt eins og Yanov
heldur fram. Ekki er hægt að
rekja til fullnustu í stuttu máli
aðalatriði könnunar hans,
Détente (slökun) eftir daga
Brezhnevs, sem Alþjóðamála-
stofnun Kalifornáuháskóla í
Berkeley gefur út. En i ritgerð
hans eru sett fram flókin og
veigamikil rök, sem eiga alvar-
lega athygli skilið.
Kenningar Yanovs um sov-
ézka kerfið byggja á þeirri stað-
reynd, að hægfara þróun í
slökunarátt á síðari árum hafi
aukið þann hag, sem hin nýja
stétt hafi af því að varðveita
forréttindi sfn. Ef slökunar-
kerfið hrynur til grunna, kæmi
f stað þeirra „miðjumanna“
sem nú fara með völdin undir
forystu Brezhnevs, stjórn
kommúnistfskra þjóðrnissinna,
sem mundi fylgja einangrunar-
stefnu og gæti þróazt í rúss-
neskri nazistakerfi. Frjóöngum
einhvers slfks kerfis var sáð
löngu áður en kornmúnistar
komu til valda og nokkur
greinileg ný sáðkorn hafa
breiðst út á undanförnum ár-
um.
Afturhaldsmenn sovézkra
kommúnista, „litlu stalín-
arnir“, sem enn halda töluverð-
um völdum f sovézka valdakerf-
inu, fela í sér ógnun við þá
forystu „miðjumanna", sem
hefur þróazt í valdatíð
Brezhnevs. Miðjumennirnir
geta því aðeins sigrazt á þessari
ógnun, að þeir taki höndum
saman með stétt forstjóra og
„tæknikrata“. Það er hagur for-
stjóranna að rekstur þjóðarbús-
ins sé hagkvæmur og arðbær og
það sjónarmið er þeim hvatn-
ing til að styðja slökunarstefn-
una détente, sem mundi færa
þeim þá tækni, sem þeir sækj-
ast eftir. Það gerði einnig hinni
nýju stétt fært að varðveita og
auka þann aðgang, sem hún
hefur að vestrænum munaðar-
vörum og þau tækifæri, sem
hún hefur á ferðalögurn, sem
eru eftirsóknarverðustu tákn
forréttinda f Sovétríkjunum.
Á dögum Stalíns var hægt að
svipta sovézku forréttindahóp-
ana þeim völdum, sem þeir
höfðu, með sama sem engum
fyrirvara. Fall þessara manna
var þeim mun hærra, þeim mun
hærra sem þeir höfðu komizt,
þótt þeir féllu oft með byssu-
kúlu f hnakkanum. Krúsjeff
lagði niður ógnarstjórnina, en
umbótahugur hans leiddi af sér
öryggisleysistilfinningu í skrif-
stofustjórninni, þar sem menn
voru dæmdir af þeim árangri,
sem þeir náðu, og urðu oft að
sætta sig við stöðumissi, ef þeir
náðu ekki árangri., 1 tið
Brezhnevs hefur skrifstofu-
báknið treyst sig aftur i sessi,
atvinnuöryggi starfsmanna
kerfisins hefur aukizt aftur og
meðalaldur þeirra hefur hækk-
að. Meðalaldur valdarnestu ern-
bættismanna var 30 til 40 ár f
tið Stalins, en er nú 60 til 70 ár.
Embættismenn þeir, sem nú
eru við völd í öllu sovézka kerf-
inu, vilja aðeins halda aðstöðu
sinni, á hvaða aldri sern þeir
eru, og þeirn forréttindurn, sem
þeir njóta, ekki aðeins sjálfum
sér til handa heldur einnig
börnum sinum, og þeir gera allt
sem i þeirra valdi stendur til að
tryggja það, að forréttindin
gangi i arf. Viðleitni þeirra hef-
ur borið meiri árangur nú en í
tið Stalins og Krúsjeff. Lið út-
valinna forystumanna var
ótryggt i sessi fyrr árum, en er
nú smátt og srnátt að verða
erfðaaðall.
En aðallinn getur aðeins
tryggt aðstöðu sina með þvi að
takmarka alræði æðstu valda-
mannanna i Kiaml, að ýmsu
leyti eins og barónarnir á tim-
um lénsskipulagsins, sem börð-
ust fyrir þvi að takrnarka völd
konunga til að auka völd sin og
öryggi. Slíkar tilraunir, sern hin
nýja stétt gerir af eiginhags-
rnunaástæðurn til að setja hörnl-
ur á rniðstýringuna og þá for-
ysturnenn sern hafa hann á
hendi, hljóta að lokurn að stuðla
að eflingu þróunar í rneira
frjálsræðishorf i landinu i
heild.
Þess vegna telur Yanov, að
Vesturveldin ættu að hjálpa
hinni nýju stétt að halda frarn
áhrifum sinurn og auka þau,
hversu ógeðfellt sern það kunni
að virðast við fyrstu sýn, þar
sern það sé i þágu þeirra breyt-
inga í frjálsræðishorf, sern
rnuni gerast á löngurn tírna í
Sovétríkjunurn og hafa rnuni í
för rneð sér valdatöku stjórnar,
sern vilji og geti haft sarnstarf
við önnur riki annan nýs al-
þjóðakerfis.
Mörg atriði í rökserndafærslu
Yanovs hafa áður birzt í vest-
rænurn riturn um þetta efni. En
þetta er í fyrsta skipti, sern
rannsókn af þessu tagi hefur
kornið frá hendi sovézks höf-
undar, sern byggir á reynslu og
gögnurn, er hann hefur aflað
sér í Sovétríkjunurn til að
styðja niðurstöðurnar og til-
lögur. Hún á alvarlega athygli
skilið!
Brottvikning Podgornys samþykkt