Morgunblaðið - 09.10.1977, Blaðsíða 2

Morgunblaðið - 09.10.1977, Blaðsíða 2
42 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1977 Guðlaugur ásamt Stefáni íslandi þegar hann fór með hlutverk hertogans í Rigoletto, fyrstu óperu sem flutt var af íslenzkum söngvurum, árið 1951. mörg ár áramótagrein í Tímann og Nýjadagblaðið um hagfræði og viðskiptamál ársins. Mig langar til þess að segja frál dálitlum ritdeilum sem ég lenti í í| Stokkhólmi. Þegar ég var i Tárna las ég meðal annars landafræði- hók, sem kennd var í flestum framhaldsskólum Svíþjóðar. Mér fannst Islandi lítil skil gerð þar. Kaflinn um Island var tæplega fjórðungur úr bláðsíðu, með smærra Ietri en um hin löndin, óg það versta var að mikið af því sem sagt var um Island var vitleysa. Samkvæmt þeirri fræðslu, sem þar stóð. hyggðu íslendingar hús. sín úr timhri sem hafið kastaði upp á strendur þess, íslensku hestarnir lifðu á fjallagrösum og fleira eftir þessu. Eg skrifaði grein um þessa iandafræði- kennslu og sagði meðal annars að ég væri fæddur og uppalinn á íslandi og aldrei vissi ég til þess að aðalbyggingarefni okkar væri rekaviður eða þá að íslensku hest- arnir lifðu á fjallagrösum. Höf- undur bókarinnar svaraði og fór mörgum orðum um fákunnáttu mina á Islandí, þar sem ég vissi ekki einu sinni á hverju íslensku hestarnir nærðust. Síðar komst ég að því, þegar ég hitli höfundinn af tilviljun, að hánn hafói haldið að ég væri keppandi hans um landafræðikennslubók og hefði skrifað undir nafninu íslending- ur til þess að gefa gagnrýninni styrk; aö hér væri það Islending- ur sem skrifaði og hlyti að vita. Höfundurinn hað mig afsökunar og lofaði að lagfæra þetta í næstu útgáfu. Og það gerði hann. Vorið 1930 fór ég svo alfarinn heim til tslands. Ég kom heim rétt fyrir Alþingishátiðina á Þing- völlum. Tók ég að sjálfsögöu þátl í hátiðinni og hjó ég i tjaldi á Þingvöllum í hinni stóru tjald- horg á Völlunum, hjá föður mín- um og Júlíusi hróður mínum, sem höfðu leigt tjald þar. Þjóðhátiðin á Þingvöllum var einstakur atburður sinnar teg- undar, þar sem yfir tuttugu þús- und islendingar, auk mörg hundr- uð útlendra gesta, voru saman komnir til þess að minnast 1000 ára afmælis Alþingis. Hátíðin stóð í 3 daga og var þar mikill gleð- skapur, en þó enginn drykkju- skapur, enda hafði áfengisútsöl- unni verið lokað nokkrum dögum fyrir hátiðina. Það var mikil bjartsýni og gleði ríkjandi i nug- um Isiendinga þá. Alþingishátíð- in á Þingvöllum verður öllum sem þar voru minnisstæð svo lengi sem þeir lifa. Um sumarið var ég um tima heima í Önundarfirði. Séra Sig- tryggur á Núpi bauð mér að koma sem kennari að Núpsskóla. Mér þótti leitt að þurfa að afþakka það. Ég taldi, að með þá menntun og reynslu sem ég hafði aflað mér, væru mér fleiri möguleikar opnir ef ég settist að í Reykjavík. Ég fór þvi til Reykjavikur síðari hluta sumars. Þá var verið að stofna sænskt aðalræóismanns- embætti i Reykjavík og þar fékk ég hálfdsdagsstarf, og var fyrsti starfsmaður ræðismannsskrifstof- unnar. Þetta var of litið starf fyr- ir mig og aðeins tímabundið, þar eð sænskur skrifstofumaður var væntanlegur frá Stokkhólmi. Aðalræðismaðurinn, sem hét Holmgren, var fyrsti ræðismaður Svía á Islandi. Var hann mjög formfastur í öllu. yfirstéttar- maður í allri sinni framkomu. Síð- ar um haustið kom Gunnar Rocksén sem siðan var starfs- maður, skrifstofumaður og siðar einnig konsúll. Rocksén var starfsmaður við konsúlatið og sendiráðið þar til hann hætti 1966 eftir nær 40 ára starf hér á Is- landi. SAMVINNUSKÓLINN Þar sem ég hafði lesið sam- vinnufræði við Socialpolitiska Institutet, datt mér í hug að kanna hvort nokkurt kennara- starf væri laust við Samvinnu- skólann. Ég fór því á fund Jónas- ar Jónssonar, sem þá var dóms- mála- og menntamálaráðherra, en jafnframt skólastjóri Samvinnu- skólans. Jónas tók mér vel og sagði að hann vildi gjarna ráða mig sem stundakennara við skól- ann. Um fasta stöðu væri ekki að ræða. Helgi Briem, sgm kennt hefði hagfræði, sagði Jónas, myndí bráðum hætta þar sem hann væri ráðinn bankastjóri við Utvegsbankann og gæti ég þá tek- ið við hagfræðikennsiunni við skólann. Þá vildi Jónas að ég tæki við kennslunni í samvinnusögu sem hann hafði sjálfur alltaf kennt. Loks vildi hann breyta til og taka upp kennslu í sænsku í stað dönsku, og að ég tæki að mér sænskukennsluna þar sem ég væri svo vel að mér í sænsku. Með þessu móti sá Jónas mér fyrir miklu kennslustaríi við skólann, og var ég honum þakklátur fyrir hve vel hann vildi strax greiða götu mína. Kennslu við skólann hóf ég svo um haustiö 1930. Þegar kom fram á veturinn vildi Jónas létta af sér störfum við skólann, þar eó starf hans sern ráðherra ásamt forystu fyrir Éramsöknar- flokknum og miklum skrifum í Tímann var ærið verkefni, og ósk- aði hann þá eftir að ég yrði yfir- kennari skólans og annaðist jafn- framt skóiastjórn i forföllurn hans. Mér féll vel að kenna við Sam- vinnuskólann. Nemendurnir voru góðir og áhugasamir. Meirihlut- inn var utan af landi og efnalitlir. Flestir höfðu sjálfir unnið fyrir skóladvölinni og voru áhugasamir um námið. Foreldrarnir höfðu ekki sent þá. Nei, þeir komu í skólann af eigin hvötum og löngun til þess að afla sér mennt- unar. Vegna þess hve Jónas hafði mikið að gera á stjórnmálasviðinu kom það fljótt í minn hlut að annast stjórn skólans. Ég var ung- ur og óreyndur og margir nem- endanna voru meira að segja á aldur viö mig. En það var ekki erfitt að stjórna þeim, þeir voru yfirleitt sérstaklega samvisku- samir og stunduðu nám sitt af kostgæfni, voru reglusamir og hlýddu vel reglum skólans. Jönas lagði áherslu á að hafa gott samband við nemendurna, þó hann kenndi ekki margar náms- greinar. Hann kenndi áfram eina námsgrein, félagsfræði. Félags- fræði hafði hann í fyrsta tíma á morgnana, sameiginlega fyrir báða bekkina. (Skólinn var tveggja ára skóli). Inn í félags- fræðina gat Jónas fléttað margs konar fróðleik, og fjölluðu fyrir- lestrar hans um allt milli himins og jarðar. Nemendunum þótti þessir tímar hjá Jónasi ákaflega skemmtilegir, enda fengu þeir þarna margvíslegan fróðleik, sem þeir höfðu ekki völ á annars stað- ar, og þeim fannst Jónas frábær og skemmtilegur kennari. Með sinum ágæta og skemmtilega mál- flutningi, og fræðslu um félags- mál og stjórnmál, mótaði Jónas skoðanir flestra nemenda sinna. Ut úr skólanum komu þeir, svo að segja allir, sem gallharðir sam- vinnumenn og flestir urðu jafn- framt ákveðnir framsóknarmenn. Mikið heyrði maður oft um það hvað Jónas væri ráðríkur og erfið- ur í samvinnu. Þetta reyndist mér allt annað. Samstarf mitt við Jónas í Sam- vinnuskólanum, þar sem ég var nánasti samstarfsmaður hans, reyndist mér framúrskarandi gott og ánægjulegt. Hann lét mig ráða öllu um rekstur skólans og stjórn og skipti sér hvorki af því hvernig ég kenndi eða stjórnaði. Betri og ánægjulegri samstarfsmann en Jónas hefði ég ekki getað kosið mér. Þegar ég kom heim frá Svíþjóð stofnaði ég tímarit sem ég nefndi Samtíðina og var ritstjóri þess ásamt Pétri G. Guómundssyni fjölritara. Ég kynntist Pétri í sam- bandi við útgáfu á kennslubók í sænsku, sem Gunnur Leijström og Pétur sömdu. Ég las prófark- irnar með Pétri, fyrir Gunnar, sem ekki var þá á Islandi, og þá kynntist ég Pétri, sem var sjálf- menntaður gáfumaður og fjöl- fróóur. Hann haföi áhuga fyrir flestum máium sem gátu orðið landi og þjóð til heilla og hann vildi mjög gjarna vera með mér í útgáfu timaritsins, og var jafn- framt mér ritstjóri. Samtióin var mjög nýtískuleg í formi og útliti. Ég sneið hana aðallega eftir nýtískulegum sænskum og þýskum tímaritum sem þá komu út. í ritinu var fjall- að um margvísleg mál, mest hag- fræði og bókmenntir. Ég fékk ýmsa góða rithöfunda til þess að skrifa greinar og stuttar sögur, en mest skrifaði ég þó i það. Ég var ritstjóri Samtíðarinnar í þrjú ár. Fjárhagslega gekk hún ekki vel. Þegar mér bauðst að verða rit- stjóri Samvinnunnar tók ég þvi boði og seldi Samtiðina Eggert P. Briem, sem þá rak bókabúðina Mími. Hann gaf Samtiðina út um nokkur ár, en ritstjóri hennar varð Sigurður Skúlason magister. Ritsjóri Samvinnunnar var ég svo ásamt Jónasi Jónssyni um 12 ára skeið. Jónas gaf mér frjálsar hendur með breytingar á Sam- vinnunni. Mér fannst hún heldur gamaldags í formi, og efnið var að mestu hugmyndafræðilegar greinar, oftast mjög Iangar. Sam- vinnuna gerði ég nýtískulega í formi, nokkuð svipaða því sem ég hafði Samtiðina, með mörgum greinum og myndum frá starf- semi samvinnufélaganna, bæði utanlands og innan. Kom nú Sam- vinnan út mánaðarlega, í stað þess að áður kom hún út tvisvar til fjórum sinnum á ári. Ég annað- ist að mestu um útvegun efnis i ritið og skrifaði mest sjálfur. Jón- as skrifaði oftast leiðarana. Ég minnist þess að eitt sinn varð okkur sundurorða út af Samvinn- unni, eða skrifum mínum í ritið. Ein síða i ritinu var ætluð fyrir umsagnir og fréttir um nýút- komnar bækur. Þegar timaritið Helgafell kom fyrst út fékk Sam- vinnan fyrsta heftið sent. Þar sem mér líkaði timaritið mætavel skrifaði ég stutta og vinsamlega grein um ritið. Þessa litlu grein sá Jónas ekki fyrr en Samvinnan kom út. Þegar Jónas las þessi lofsamlegu ummæli mín um Helgafell hringdi hann óðara til mín. Þegar ég svaraði í símann heyrði ég strax að Jónasi var mik- ið niðri fyrir. „Hvað er að þér?“ spyr Jónas, „gengurðu alveg á hausnum?" „Hvað meinar þú?“ spurði ég. „Jú, sjáðu til, hvernig geturðu Iátið þér detta i hug að fara að skrifa lof í Samvinnuna um svona kommarit, eins og þetta Helgafell er?“ „Mér finnst þetta ágætt rit, vel skrifað og skemmtilegt. Ég skrifa um það eins og það kemur mér fyrir sjónir samkvæmt minni bestu sannfæringu án tillits til stjórnmálaskoðana þeirra sem stjórna ritinu. En ef ég má ekki láta í ljós skoðanir mínar í því tímariti sem ég er ritstjóri að, þá óska ég ákveðið eftir að hætta ritstjórn þess.“ Þegar ég var svona ákveðinn og reiður dró Jón- as úr ávítum sínum og sagði. „Ég meinti það nú ekki þannig. Við skulum tala um þetta seinna," og lagði simatækið á. Þegar ég kom i skólann daginn eþá leið, að ég hefði nú tekið þessum aðfinnslu sina óþarflega alvarlega. Ég mætti vita það að hann vildi sist af öliu að ég hætti ritstjórn Samvinnunnar. Þetta var það eina „samanstuð", sem ég man eftir okkar á milli allan sam- starfstíma okkar, sem varaði meira en tvo áratugi. Þetta jafn- aðist fljótt og breytti i engu hinni góðu samvinnu okkar og vináttu. Þegar við í prófum vorum að gefa nemendum okkar einkunnir og bera saman bækurnar, kom það oft fyrir að mikið bar á milli hjá okkur. Þá sagði Jónas gjarna eitthvað á þessa leið: „Þú þekkir miklu betur kunn- áttu hans, miklu betur en ég, svo það er best að þú ráðir þessu." Jónas var uppalinn í lýð- háskólahugmyndinni um einkunnagjafir svo hann iagði lítið upp úr einkunnum. Honum var það líka ljóst að hann fylgdist ekki eins vel með kunnáttu nemenda sinna og ég, sem var að staðaldri i skólanum og kenndi margar námsgreinar. Þannig vildi Jónas sýna mér að hann treysti mati minu í þessum efnum. Ég var svo heppinn að rétt áður en ég byrjaði að kenna við Sam- vinnuskólann kom út fyrrgreind kennslubók í sænsku eftir þá Gunnar Leijström og Pétur G. Guðmundsson. En þegar kennslu- bókina þraut, og yfir hana komumst við oftast fyrsta vetur- inn, vantaði framhaldsbók. Ég samdi þá lestrarbók í sænsku. Þar tók ég sýnishorn af sænskum bók- menntum allt frá 17. öld og fram á vora daga. Auk þess skrifaði ég stutt æviágrip um alla þá höfunda sem efni áttu í bókinni. Sendi- herra Svia, Otto Johannsson, sem hér var þá, sá þessa lestrarbók og líkaði hún það vel að hannf skrifaði ráðuneytinu í Stokkhólmi og óskaði eftir að ríkið veitti mér góðan styrk fyrir bókina, og styrkinn fékk ég. Engin kennslubók var til á islensku i hagfræði þegar ég byrjaði að kenna hana við Sam- vinnuskólann. Mér fannst það ófært að nemendurnir hefðu enga kennslubók í þessari námsgrein og tók mig þvi til og skrifaði kennslubók i hagfræði. Þetta var fyrsta kennslubók í þessari grein sem út kom á íslensku. Þetta var fremur stutt bók, þar sem ég gerði grein fyrir undirstöðu- atriðum hagfræðinnar. Hagfræði mín var notuð sem kennslubók við Samvinnuskólann alla mina kennaratið þar og mun hún ennþá vera notuð sem kennslubók við skólann. Ennfremur er mér kunnugt um að kennslubók mín var einnig notuð við hagfræði- kennslu í háskólanum. Á meðan ég var kennari við Samvinnuskólann fékk ég árið 1937, námsstyrk frá Sambandinu, fyrir tilstilli Jónasar, til þess að fara til Englands og vera þar við nám við skóla sem enska sam- vinnusambandið rak í Manchest- er. Kennslan fór þar að mestu fram með fyrirlestrum og á um- ræðufundum. Mest var fjallað um sögu samvinnuhreyfingarinnar i Énglandi og starfsemi samvinnu- félaganna þar. Auk þess voru nokkrir fyrirlestrar um almenna hagfræði og félagsmál almennt. Ég var um það bil 10 vikur í skólanum, sem ég hafði mikið gagn a. Auk hinnar margvislegu fræðslu um samvinnumál fékk ég ágæta æfingu í að lesa og tala enskuna. Ég bjó, eins og flestir nemendurnir, í heimavist skólans og féll mér mjög vel við skóla- félaga mína og kennara. Vistin i skólanum var viðkunnanleg og góður félagsandi ríkti þar. Það var lærdómsrikt að kynnast Jónasi Jónssyni, starfsháttum hans og afköstum. Jónas var alveg einstakur áhugamaður um vel- ferð þjóðarinnar á öllum sviðum. Hann hafði á feröum sinum erlendis og námsdvöl kynnst mörgu og sá ljóst hvaó okkur hentaði af því sem hann sá og kynntist. Ut frá því fékk hann fjölda hugmynda, sem hann var fljótur að tengja við islenskar aðstæður og möguleika. Ekki stóð á honum að koma hugmyndum sinum i búning. Hugmyndir hans og tillögur flæddu fyrirhafnar- laust úr penna hans og í svo fallegu formi að unun var að lesa. Hann hafði með framsetningu sinni sérstakt lag á aö vekja áhuga hjá lesanda sínum með áhuga sínum og sannfæringar- krafti. Afköst Jónasar voru ótrú- lega mikil, og það var eins og hann hefði tíma til alls. Aldrei heyrði ég hann bera við tímaleysi. Hann skrifaði hverja greinina á fætur annarri, oftast langar greinar, sem andstæðingar hans kölluðu „langhunda". Þeim sveið oft undan hinum hnitmiðuðu árásum hans og skeleggu svörum og snilliyrðum. Þaö var eins og Jónas hefði tíma til alls. Samtímis því sem hann var að skrifa langa blaðagrein, talaði hann oft og lengi við flokksbræður sina út um allt land i síma. Hann ræddi við þá bæði um flokksmál og persónu- Framhaid á hlx. 44. Borgarstjóri menningarmála Stokkhólmsborgar sæmir Gu8- laug lárviðarsveig að lokinni sýningu Þjóðleikhússins á Galdra Lofti á Stadsteatern í Stokkhólmi voriS 1968.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.