Morgunblaðið - 09.10.1977, Blaðsíða 8

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTÓBER 1977
Þjóðskjalasafn íslands — Þjóðskjalasafn íslands — Þjóðskjalasafn íslands —
i
Oskjuhlíðin er rétti
staðurinn fyrir
nýtt Þjóðskjalasafn
„V'andræði Þjóðskjalasafnsins
verða ekki leyst til frambúðar
nema með nýb.vggingu og þar ætt-
um við að fara að með nútíma-
hætti og sprengja safnið inn í
kiöpp. V’ið íslendingar erum ekki
svo illa staddir með grjót, að við
hefðum ekki efni á þeirri lausn
og satt að segja finnst mér staður
eins og Öskjuhlíðin alveg kjörinn
til þess að hýsa Þjóðskjalasafn
Islands," sagði Aðalgeir Kristins-
son, I skjalavörður, í samtali við
IWbl.
„Norðmenn hafa nú lokið bygg-
ingu skjalasafns fyrir Ösló og
ríkisskjalasafn sitt og þeir
sprengdu það inn í klett við Ösló
og fara svipað að og Svíar og
Finnar," hélt Aðalgeir áfram.
„Þetla hefur sú fræga stofnun
CIA líka gert og Danir eru búnir
að fá sér lóð undir ríkisskjala-
safn, en fátækir af grjóti, eins og
þeir eru, ætla þeir með safnið
ofan í jörðina.
Ég tel Öskjuhlíðina alveg til-
valda vegna þess að þar er góð
aðstaða, snoturt umhverfi og
einnig myndi safnið tengjast öðr-
um höfuðmenntastofnunum. þar
sem Háskóli tslands á eftir að
stækka út í mýrina og Landspítal-
inn sem háskólasjúkrahús er
þegar farinn að teygja sig suður
fyrir Hringbrautina. Með þessari
þróun leggst Reykjavíkurflug-
völlur af, þar sem hann nú er,
þannig að í raun sé ég ekkert, sem
mælir í mót þessari hugmynd um
Öskjuhlíðina.“
— En er ekki með ein-
hverjum hætti hægt að búa
safnahúsið við Hverfisgötu
betur f.vrir Þjóðskjalasafn-
ið, þegar það fær allt hús-
ið!
„Safnahúsið er ekkert húsnæði
fyrir safn að nútima kröfum. Þar
er engin lyfta og aðeins smáklefar
eru eldtraustir. Einnig er loftið
þar alltof þurrt og alltof heitt
fyrir skjalageymslu. Loks er hús-
ið komið í A-flokk hjá hús-
friðunarnefnd, þannig að litlu má
breyta, en þá virðist byggingin
sjálf orðin meira virði en það sem
hún hýsir.
Þjóðskjalasafnið er nú á fjórum
stöðum; í safnahúsinu, þar sem
það hefur nú rösklega 4000 hillu-
metra, í skjalageymslum á Lauga-
vegi 178 höfum við um 900 hillu-
metra, á kirkjuloftinu á Bessa-
stöðum geymum við talsvert af
skjölum og loks eru gögn frá toll-
stjóraembættinu i húsnæði við
Sölvhólsgötu. Hins vegar er það
borin von, að annað en sérbyggt
húsnæði dugi til skjalageymslu.
Ég get nefnt sem dæmi, að enda
þótt húsnæðíð við LaugaVeginn
væri áður iðnaðarhúsnæði, þá fá-
um við út úr því lítið meira en
helmingsnýtingu, þar sem burðar-
þolið er ekki nóg. Þessi pappír,
sem menn nota nú til dags, er
steinþungur. Hann er verulega
þyngri, en pappírinn, sem menn
notuðu um og fyrir 1800, og ef
rétt rakastig er haft, þá þyngist
hann enn þá meira.
Safnahúsið allt rúmar nálægt
12.000 hillumetra. Það yrði þá um
helmingsviðbót, sem við fengjum
þegar Landsbókasafnið fer, ef
tekið er tillit til þess magns, sem
við höfum nú. En hver veit,
hvenær þetta verður? Éitt af því,
sem gerir þetta svo erfitt, er að
Þjóðarbókhlaðan hefst ekki af
stað. Sá seinagangúr heldur öllum
i- úlfakreppu; Landsbókasafninu,
Háskólabókasafninu og svo Þjóð-
skjalasafninu ekki sizt.
Hins vegar finnst mér ekki
fjarri lagi, að menn hafi það í
huga, að eftir fimm ár verða 100
ár liðin siðan lög um Landsskjaia-
safnið voru sett. Akvörðun um
nýbyggingu yrði hreint ekki ilia
þegin afmælisgjöf.
Og þessu til viðbótar má benda
á, að enda þótt safnahúsið henti
ekki vel skjalasafni, þá væri efa-
laust hægt að finna þvi verðug
verkefni að Landsbókasafni og
Þjóðskjalasafni förnum. Það
myndi til dæmis henta Hæsta-
rétti, eða einhverju ráðuneyti. Og
einnig má benda á það, að les-
salurinn myndi sóma sér vel sem
umgjörð utan um einhverja virðu-
lega móttöku ríkisins."
— Þú talaðir áðan um
heimingsviðbót...
„Já. En þar með er ekki öll
sagan sögð, þvi enn vantar gifur-
lega mikið á að i Þjóðskjalasafnið
Viðgerðarstofan
Þjóðskjalasafnið og Landsbókasafnið reka í sameiningu
■ viðgerðarstofu, þar sem gert er við skjöi og handirt.
Viðgerðarstofan heyrir undir Þjóðskjalasafnið, en þar
; starfa forstöðumaður og svo þrír viðgerðarmenn í hálfu
starfi hver. Þessar myndir eru teknar í viðgerðarstof-
> unni og sýna, hvar verið er að hæta úr göllum illa
1 farinna skjala.
■■■■■ ■ •■■•■■•,•■ ■■'
Öskjuhlíðin er að mati Aðalsteins tilvalin staður und.r framtíðarbyggingu Þjóðskjalasafns lslands, sem
yrði þá byggt inn í bergið.
Það má reyndar segja það, að
eitt aðalverkefnið hljóti að verða
það að koma á skynsamlegu
skipulagi á það, hvernig flokkað
er í skjalasöfmn hjá einstökum
embættum og hvernig þau eru
geymd. Ég veit til þess, að
erlendis er sá háttur hafður á, að
fenginn er skjalavörður með ein-
hverju millibili til að . grisja
pappírsflöðið. Ég gæti vel imýnd-
að mér aó til dæmis eftir eitt ár
mætti taka eitthvaö frá og henda
Framhald á bls. 70
— Leita stofnanir til
ykkar með aðstoð um það,
hvað á að geyma og hvað
ekki?
„Nei. Og það er af og frá að allt
eigi að geyma úr pappirsflóði
nútímans. Hins vegar er engan
veginn sama, hvernig staðið er að
þvi að velja og hafna. Viðast hvar
í heiminum, þár sem skjalasöfnun
er orðin vel skipulögð, er
útkoman sú að skorið er niður um
60—70%. Viðkoman í pappírnum
er orðin svo geysilega mikil eftir
tilkomu ljósritunartækninnar, en
það er líka alvörumál að velja þau
30—40%, sem verður að geyma.
Annars má segja með nokkrum
sanni, að höfuóskepnurnar hafi
að mestu séð um grisjunina hér á
landi og þá á ég við eldinn, vatnið
og sólina. En það er auðvitað ekki
rétti mátinn að grisja skjöl
þannig. Og hitt er líka að þó menn
hafi verið að reyna að koma ein-
hverju kerfi á þetta, þá baukar
hver í sinu horni, þannig að
kerfin eru næstum jafnmörg og
embættin og jafnvel jafnmörg
mönnunum, sem starfann annast.
Erlendis senda ríkisskjalasöfn-
in reglulega menn til eftirlits með
því, hvernig hinir ýmsu embættis-
menn standa að vörzlu skjala og
bóka. Ég hef sjálfur tekið þátt í
einni slíkri ferð í Danmörku. Við
fórum þá milli prestanna og þeir
voru látnir draga fram þær
bækur, sem löggiltar voru af
ráðuneytinu. Ef eftirlitsmannin-
um likaði ekki meðferðin, þá tók
hann bókina og setti í viðgerð. Og
kostnaðinn varð viðkomandi
embættismaður að bera. Ef
meðferðin keyrði úr hófi var
ráðuneytinu að auki send nóta um
hirðuleysi viðkomandi embættis-
manna. Þessar ráðstafanir
tryggðu það, að öll skjöl og bækur
komu i svo miklu betra ásigkomu-
lagi til ríkisskjalasafnsins, en við
eigum að venjast hér hjá okkur.
Ég er hræddur um að margur
embættismaðurinn íslenzkur væri
kominn meó gott safn viðgerðar-
reikninga og klögunóta, ef við
iðkuðum þó ekki væri nema ein-
hvern hluta af því eftirliti, sem
tíðkast erlendis
Aðalgeir Kristjánsson, I skjalavörður Þjóðskjalasafnsins.
séu komin öll þau skjöl, sem þar
eiga nú að vera. An þess að vita
það svo gjörla, skýt ég á, að af
skjölum frá þessari öld séum við
ef til vill búnir að fá einn fimmta
til tíunda hluta þess, sem hjá
okkur á að vera.
Það er af nógu að taka þar sem
á vantar. Ríkisbankarnir hafa til
dæmis ekki sent okkur eitt ein-
asta plagg, ríkisskólarnir sem
stofnanir ekki heldur þegar
Lærði skólinn er undanskilinn.
Við höfum ekki fengið eitt ein-
asta skjal frá Háskóla Islands svo
bara ein stofnun sé nefnd. Sama
gildir um Tryggingastofnun ríkis-
ins og sjúkrahúsin sem stofnanir.
Þannig dugar það ekki til lengd-
ar, þótt við fengjum helmings-
viðbót af hillumetrum, því senni-
Iegast er nóg til þegar í þá alla.“
»