Morgunblaðið - 29.10.1977, Side 16

16
'MQBGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. OKTÖBER 1977
Hann var lágvaxinn, aðeins rúmir 160 sentimetrar á hæð, skarp-
greindur og heillandi svikahrappur, sem varð einn af rfkustu einstakl-
ingum heims, lifði f ótrúlegum munaði og átti einstökum vinsældum
að fagna meðal kvenna. Síðan dauða hans bar að í Parfs 1975, hefur
hópur blaðamanna Sunday Times lagt stund á að rannsaka lff hans,
viðskipti og manninn á bak við umtalið og blaðaskrifin. Þeir Nicholas
Fraser, Philip Jacobson, Mark Ottaway og Lewis Chester hafa nú
skrifað ævisögu, sem eftirfarandi útdráttur er tekinn úr.
Fyrstu raunirnar
Aristotle Socrates Onassis
fæddist í gríska hluta Smyrna á
vesturströnd Tyrklands 20.
janúar 1906. Hann var alla tið
dulur um fortíð sina og hirti ekki
;um að leiðrétta goðsögn þá er
spannst i kringum uppvöxt hans,
sögusagnir um fátækt til ríki-
dæmis. Sagt var að faðir hans
hefði haitrað um götur Smyrna,
selt glysvarning og móðir hans
hefði þvegið þvott fyrir ókunn-
uga.
En staðreyndin er sú að faðir
. hans, Socrates var rikur kaup-
maður og bankastjóri í einni af
auðugustu borgum við austur-
hluta Miðjarðarhafsins. Móðir
hans Penelope dó við nýrnaupp-
skurð, þegar drengurinn var sex
ára. Það eina, sem Onassis nokk-
urn tíma lét hafa eftir sér um
móður sína var, að hún hefði ver-
ið falleg og hann hefði misst
hana. Kannski veit barn lítið
meira um móður sína, sem deyr
frá því á unga aldri. Faðir hans
kvæntist aftur átján mánuðum
síðar, en Onassis sætti sig aldrei
við sjúpmóður sina, sem hann
áleit hafa rænt föður hans frá sér.
Fyrri heimsstyrjöldin fór illa
með auðæfi Smyrna og Onassis-
fjölskyldunnar. Bandamenn her-
tóku borgina, en Tyrkir tóku hana
aftur með ránshendi árið 1922.
Sðcrates Onassis var fangelsaður
og Onassis varð höfuð fjölskyld-
unnar sextán ára gamall. Hann
varð vitni að þvi er menn voru
dregnir úr húsum sinum og skotn-
ir og sá höfuð grískra ungmeyja
fljóta niður ána bundin saman á
hárinu eins og knippi af kókós-
hnetum.
Með slægð tókst Onassis að
koma sautján konum innan fjöl-
skyldunnár og 3000 pundum i
beinhörðum peningum frá
Smyrna. En nærri lá við að illa
færi, er þau komu til Pireus og
hópur ræningja réðst að ömmu
hans og reyndi að steia veski
hennar. Hún brást hart við, og í
áflögunum, sem á eftir fylgdu,
féll hún af landgöngubrú niður á
hafnarbakka og lét þar með lifið.
Onassis kynntist meir« en ást-
vinamissi við hamfarirnar í
Smyrna. Reynsla hans þar vék
honum aldrei úr minni og hann
öðlaðist þar þann styrk sem ævin-
lega dugði honum til að gefast
aldrei upp.
Lífsskoðun hans var mótuð á
unga aldri. Hún var sú að enginn
yrði auðugur nema hann tæki
áhættu og hætti jafnvel eigin lífi.
En það var ekki fyrr en við kom-
una til Aþenu að hann beið fyrsta
alvarlega áfallið í lífinu.
Þá var Aristotle Onassis i aug-
um heimsins litið annað en vesæll
flóttamaður, sem lét af hendi ailt
handbært fé til að stuðla að því að
faðir hans losnaði úr fangelsi.
Hvort nauðsynlegt var að hann
léti allt sitt fé af hendi er enn
ekki ljóst. Alla vega varð raunin
sú að þegar faðir hans kom til
Aþenu lenti þeim saman út af
fjárútlátunum og til mikilla átaka
kom innan fjölskyldunnar. Hinn
reiði ungi maður var beðinn að
endurgreiða skuldina.
Onassis fannst sér hafnað og
hann ætti hvergi höfði sinu að að
halla. Ákvað hann að fiytjast til
Bandarikjanna og siðan til
Argentinu, þegar takmarkana-
reglur um innflytjendur væru
gengnar úr gildi. Einhvern veg-
inn hafði föður hans tekist að
halda innistæðum í bönkum er-
lendis og gat þvi hafið kaup-
sýslustörf að nýju og þá sem
tóbakssali. Hann neitaði syni sin-
um um aðstoð til fararinnar en lét
að lokum til leiðast að fá honum
75 pund. Með þá fjárhæð og nokk-
urt fé sem vinir lánuðu honum
kvaddi Aristotle og stefndi til
Buenos Aires.
Ný heimsálfa
21. september 1923 kom skip
inn i höfnina i Rio de la Plata.
Aristotle Onassis, þá sautján ára
gamall, tróð sér leið niður iand-
göngubrúna, tilbúinn að hefja
nýtt líf i annarri heimsálfu, með
slitna ferðatösku og nokkur
hundruð dali i vasanum. Á hafn-
arbakkanum hitti hann ávaxta-
sala og bað hann strax um at-
vinnu. Avaxtasalinn lét hann fá
vinnu og kaupið yrði fritt hús-
næði. Aristotle vann þar í nokkra
daga en fluttist síðan til fjar-
skylds ættingja, sem bjó í hafnar-
hverfinu. Þar var honum komið
fyrir í herbergi með náunga, sem
hrækti á gólfið allar nætur og
Onassis breiddi dagblöð á gólfið
tii að auðvelda hreingerningu
daginn eftir.
Um tima var Onassis ferjumað-
ur á Riachuelo-ánni, sem er hið
mesta drullusvað og rennur fram
hjá suðurhluta höfuðborgar
Argentinu. Þá þvoði hann leirtau
á hóteli i smá tima, og var hand-
langari múrara.
Næturvaktir
Að nokkrum mánuðum liðnum
sótti Onassis um atvinnu hjá
brezka simafyrirtækinu Rio de la
Piata, einu af hinum mörgu
argentinsku fyrirtækjum, sem
Bretar stjórnuðu. Onassis sótti
um starf rafmagnsfræðings á
þeirri forsendu að hann talaði
ensku, frönsku, tyrknesku og
spænsku og kynni að vélrita.
Hann gaf upp heimilisfang í norð-
urhluta borgarinnar, en hann
hafði skipt ótal sinnum um íveru-
stað. Svo aumt var i ári hjá hon-
um að um skeið neyddist hann til
að skipta rúmi með öðrum grisk-
um innflytjanda.
Eftir nokkurra vikna starf hjá
simafyrirtækinu bað Onassis um
leyfi til að vinna næturvaktir ein-
göngu, þar sem hann þyrfti að
sinna öðru á daginn. Næturvakt-
irnar voru auðveldar og á milli
þess, sem hann svaf lagði hann
stund á spænsku. Lif hans fyrsta
árið i Argentínu er að mörgu leyti
forvitnilegt. Þar komu miklir
starfskraftar hans fljótt í Ijós, þar
sem hann vann tvö störf sam-
hliða. Hann þénaði um 25 dali á
viku, sem var álitleg upphæð fyr-
ir einhleypan mann. Onassis gekk
í siglingaklúbb ungra miðstéttar-
manna og reri oft einn margar
mílur niður Tígurfljöt, einstaka
sinnum í fyigd vinstúlkna.
Þá seldi hann hálsbindi á götum
úti og vann fyrir smáfyrirtækið
Surprise. Var starf hans þar að
keyra vagna fulla af sandi um
götur og láta smákrakka borga
fyrir að dýfa höndum sinum í
sandinn í leit að huldum glysvarn-
ingi. Veturinn 1924 var hann
formlega ráðinn rafmagnsfræð-
ingur hjá United Telephones, en
það er hálf kjánalega til orða tek-
ið miðað við að starf hans var
fremur lágkúrulegt, aðallega fólg-
ið í þvi að skriða um gólf og í að
safna saman virum fyrir nýja
sjálfskipta simaborðið, þar sem
um tvö hundruð stúlkur unnu.
Hvert sem hann leit blasti við
honum röð af kvennmannsfót-
leggjum og hefur það örugglega
verið gleðiglampi i tilbreytingar-
snauðu lífi hans fyrstu mánuðina
i Buenos Aires.
Onassis átti miklu fylgi að
fagna meðal kvenna. Likamlega
var hann vel á sig kominn og
Ijósmynd frá þessum tima sýnir
herðabreiðan, alvörugefinn ung-
an mann, með hrafnsvart hár,
þykkar augabrúnir og tilfinninga-
rikan munn. Andlitið hafði yfir
sér þyngslalegan blæ, sem átti
eftir að skýrast enn meir með
árunum, en var samt aðlaðandi.
Fjarskyldur frændi hans, Paul
Kamatropoulus, sem var ögn af-
brýðisamur út af kvenhylli Onass-
is á þessum tíma, lýsti honum
þannig: Aristotle var mjög hrif-
inn af stúlkum, eins og allir piltar
á þessum aldri. Hann hafði meiri
áhrif á hitt kynið en nokkur okk-
ar kunningja hans. Hann talaði
spænsku vel og var heillandi i
samræðum. En hann gaf engri
stúlku hjarta sitt, hvað þá tima.
Annar kunningi Onassis minntist
hans. Annan hvern dag stóð hann
fyrir utan heimili tóbaksjöfursins
án þess að segja orð. Gaona hélt
þetta út í hálfan mánuð, en þá
brast þolinmæði hans og hann
spurði einkaritara sinn hver i
fjandanum þessi Onassis væri og
hvers vegna hann hundelti sig.
„Grískur smástrákur," svaraði
einkaritarinn. Þegar Gaona bauð
Onassis inn, sagðist Onassis vilja
selja fyrirtæki hans úrvals aust-
urlenzkt tóbak. Gaona létti og
hafði gaman af. Sendi hann
Onassis til innkaupadeildar fyrir-
tækisins og þar nægði Onassis að
nefna nafn framkvæmdastjórans
og sýnishornið af tóbakinu, sem
faðir hans hafði sent honum, var
kaupt.
Þar sem gæðin voru fyrir hendi,
pöntuðu viðskiptavinir Gaona
fljótlega tóbak andvirði 2500
pund. Onassis fékk fimm prósent
af söluhagnaði föður sins og
fyrstu 125 pundin, sem hann
stakk í vasann, sagði hann síðar
hafa verið stofnfé auðæfa sinna.
Nú hafði Onassis stigið fæti inn
fyrir þröskuld gróðaviðskipta.
Fljótlega fékk hann aðra pöntun
upp á 12.500 pund og fiskisagan
flaug.
Hann fékk pantanir frá fleiri
fyrirtækjum og stytti svefntíma
sinn um helming til að sinna við-
skiptunum. Hann opnaði banka-
reikning fyrir umboðslaunin sín,
sem námu brátt unjtalsverðri
upphæð, en þetta fé hugðist hann
geyma til seinni tima. Hann hélt
áfram starfi sinu sem næturvörð-
ur og tifði á þeim launum.
Dóttir framkvæmdastjóra eins
tóbaksfyrirtækisins, sem keypti
austurlenzkt tóbak af Onassis
Onassis smiir ser upp ryrir rraman ljós-
myndurann eins og Valentino. „Herda-
breiður, alvörugefinn ungur maður með
hrafnsvart hár, þykkar augabrúnir og til-
finningaríkan munn.“
hans sem hlýlegs-, ungs manns,
með hreinan og ákveðinn svip,
líflegs, leitandi, með lostafulit
augnatillit og þykkar, rauðar var-
ir.
Þeir voru þó til sem fannst
Onassis litt aðlaðandi. Enrique
Gómez, samstarfsmaður hans hjá
simafyrirtækinu, kallaði Onassis
ætið „þessi hundur“. Ég kynnti
hann fyrir stúlku og bað hann að
vera henni góður, þar sem hún
væri vönduð og ætti gott skilið.
Hann reyndi að komast yfir hana
eins og Grikkja sæmdi og lét mig
sitja eftir með skömmina gagn-
vart stúlkunni og fjölskyldu
hennar. Þá lánaði ég honum
nokkra mangos (argentínskt
slanguryrði um pesos), sem ég
fékk aldrei endurgreidda." Þess-
ar lýsingar virðast þó vera undan-
tekningar frá reglunni, þvi flest-
um sem kynntust Onassis á unga
aldri líkaði vel við hann.
Tóbaksviðskipti
Fyrsta gróðafyrirtæki hans var
i heimi tóbaksviðskipta, en þar
græddi hann I fyrsta sinn peninga
að ráði. Þegar Onassis leit um öxl
síðar á ævinni sagði hann; „Það
er mestur vandinn að græða
fyrstu fimm þúsund dalina."
Hann hafði mikinn áhuga á að
selja austurlenzkt tóbak til inn-
Iendra tóbakskaupmanna. Til
Argentínu var flutt óhemju magn
af kúbönsku og brazilísku tóbaki
en sáralítið af austurlenzku
tóbaki og þá var tyrkneskt tóbak
flutt inn frá Grikklandi. Hann
fékk föður sinn til að senda nokk-
ur sýnishorn af bezta fáanlega
tóbakinu í Grikklandi og þegar
skipsfarmurinn kom fór Onassis
um alla Buenos Aires til að selja
það en án árangurs. En Onassis
lét ekki við svo búið standa. Hann
Þafði fengið augastað á aðal-
tóbaksjöfrinum um þessar slóðir,
Juan Gaona. Dag hvern stóð hann
fyrir utan skrifstofu Gaona og
fylgdist þegjandi með ferðum
minntist þess að föður hennar
þótti mikið tii Onassis koma,
fannst hann greindur og djarfur,
og ætti eflaust mikla framtíð fyrir
sér. Þau fengu eitt sinn sent heim
til sin glæsilegt teppi frá Smyrna,
sem Onassis gaf í þakklætisskyni
fyrir viðskiptaráð frá föður henn-
ar. Þetta var fyrsta dæmið um
hversu hann átti hægt með að
breyta viðskiptasambandi í vin-
áttusamband.
Onassis ákvað nú að framleiða
vindlinga upp á eigin spýtur.
Hann leigði búðarholu á Calle
Viamonte og á auglýsingaskiltinu
stóð: „Aristotle Onassis — inn-
flytjandi austuiienzks tóbaks."
Stofnfé hans var 7000 pund sem
hann hafði safnað og 7000 pund,
sem hann fékk lánuó.
Siðareglur tóbaksviðskiptanna
voru þó að mörgu leyti lágkúru-
legar. Svifust margir þeirra, sem
áttu í tóbaksviðskiptum einskis til
að ná sér niðri á keppinautum
sínum. Onassis sagði kunningja
sinum löngu síðar eftirfarandi
dæmi um lágkúruna:
„Náungi kom inn í verziun og
kaupti vindlingapakka. Þégar út
var komið boraði hann smá holu á
pakkann og laumaði bragðvondu
efni inn, sem breiddist út um all-
an pakkann og gerði vindlingana
mjög bragðvonda. Holuna var
ekki unnt að greina með berum
augum. Siðan fór sá hinn sami og
skipti pakkanum á þeirri for-
sendu að hann hefði keypt ranga
tegund. Það voru fáar vindlinga-
tegundir á boðstólunum í Buenos
Aires á þessum timum og þvi
fljótgert að koma óorði á eina
þeirra á þennan hátt.“
ViÖskiptasvik
Onassis skellihló að þessari
sögu og sá, sem hann sagði söguna
fékk það á tilfinninguna að
Onassis hefði sjálfur notað þessa
aðferð í hinni hörðu samkeppni á
tóbaksmarkaðnum.
Onassis byrjaði með nýja vindl-