Morgunblaðið - 27.11.1977, Side 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1977
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1977
17
I Ktotgptt Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavik.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Styrmir Gunnarsson.
R itstjómarf ulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Ámi Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6. simi 10100.
Auglýsingar ASalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1 500.00 kr. i mánuði innanlands.
í lausasölu 80.000 kr. eintakið.
Yfirlýsingar þær, sem
Geir Hallgrimsson forsæt-
isráðherra gaf í sjónvarpsþætti í
fyrrakvöld hafa vakið mikla og
verðskuMaða athygli. Forsætis-
ráðherra ítrekaði í þeim þætti
og í ræðu á fundi flokksráðs
Sjálfstæðisflokksins í fyrradag,
afdráttarlausa andstöðu sína
við hugmyndir um að taka
leigugjald af varnarliðinu á
Keflavíkurflugvelli „Ég vil ekki
setja verðmiða á ísland," sagði
ráðherrann og bætti því við, að
'slendingar ættu að gegna
skyldum sínum í samfélagi
rrjálsra þjóða. Aðspurður um
það, hvort þetta þýddi ekki, að
hann væri í andstöðu við rúm-
lega 7000 kjósendur Sjálf-
stæðisflokksins í Reykjavík,
sem i skoðanakönnun hefðu
lýst stuðningi við fjárframlög
varnarliðsins til þjóðvegagerð-
ar, sagði Geir Hallgrímsson, að
spurningin og þar af leiðandi
svörin gæfu alls ekki rétta
mynd af afstöðu fólks til þessa
máls en jafnframt sagði forsæt-
isráðherra, að ef einhverjir kjós-
endur Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík ætluðust til þess, að
hann berðist fyrir þeim hug-
myndum að taka leigugjald af
varnarliðinu, hvetti hann þa
sömu kjósendur til þess að
strika sig út af framboðslistan-
um við kosningar næsta vor,
því að fyrir slíkum hugmyndum
mundi hann ekki berjast.
í ræðu sinni á fundi flokks-
ráðs Sjálfstæðisflokksins í
fyrradag gerði formaður Sjálf-
stæðisflokksins enn frekar að
umtalsefni þessi mál og vakti
athygli á því, að við íslending-
ar, einir þjóða innan Atlants-
hafsbandalagsins, þyrftum
ekki að verja einni krónu í þágu
öryggis og varna lands okkar,
vegna þess að önnur þjóð,
Bandaríkjamenn, hefði tekið
það að sér og stæði straum af
kostnaði við það Geir Hall-
grímsson benti á, að ef við
Islendingar þyrftum að verja
sömu upphæð til landvarna á
ári hverju og t.d. frændur okkar
Norðmenn og Danir, mundi sú
upphæð nema um 13,5 mill-
jörðum króna á ári. Mættu
þessar staðreyndir verða nokk-
urt íhugunarefni þeim, sem
ekki aðeins vilja krefjast þess
að önnur þjóð greiddi allan
kostnað af landvörnum okkar
íslendinga, heldur einnig, að
sú sama þjóð greiddi okkur
sérstakt leigugjald fyrir að fá að
sjá um landvarnir okkar Af-
dráttarlausar yfirlýsingar Geirs
Hallgrímssonar forsætisráð-
herra um þetta efni undirstrika
þá stefnu Sjálfstæðisflokksins,
að ekki komi til mála að taka
feigugjald vegna dvalar varnar-
líðsins hér. Þar með þarf eng-
inn að fara í grafgötur um, hver
afstaða Sjálfstæðisflokksins er.
Morgunblaðið fagnar sérstak-
lega yfirlýsingum forsætisráð-
herra í þessu efni, sem eru í
sama anda og þær forystu-
greinar, sem Morgunblaðið
hefur birt um þetta mál.
Enda þótt ummæli Geirs
Hallgrímssonar um gjaldtöku af
varnarliðinu hafi vakið mikla
athygli, á það ekki síður við um
þau orð er hann lét falla í
fyrrnefndum sjónvarpsþætti
um úrsíit prófkjörs sjálfstæðis-
manna í Reykjavík. Forsætis-
ráðherra kvaðst vera mjög
ánægður með þann árangur.
sem hann persónulega hefði
náð í prófkjörinu, og benti á, að
hann hefði fengið heldur hærra
hlutfall greiddra atkvæða en í
prófkjörinu 1970 er hann var
borgarstjóri í Reykjavík og
hafði góða aðstöðu í prófkjöri.
Hann kvað engu skipta í því
sambandi, þótt annar maður
hefði hlotið meira atkvæða-
magn og kvaðst samgleðjast
Albert Guðmundssyni með
þann góða árangur, sem hann
hefði náð í prófkjörinu. Ef nota
ætti prófkjörið sem einhvern
mælikvarða á það, hvort
óánægja væri með störf og
stefnu ríkisstjórnarinnar væri
það þá um 400 atkvæði, sem
bæri á milli.
Geir Hallgrímsson sagði, að
það væri ekki hlutverk stjórn-
málamanna að hlaupa eftir vin-
sældum, heldur liti hann svo á,
að honum bæri að vinna starf
sitt þannig að traust vekti. For-
sætisráðherra og ríkisstjórn
yrðu oft að taka erfiðar
ákvarðanir, sem leiddu til óvin-
sælda i bili, en stjórnmálamenn
ættu að vinna verk sín eftir
beztu getu og leggja þau síðan
undirdóm kjósenda.
Þá var Geir Hallgrímsson
spurður um röðun á framboðs-
lista Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík í vor og kvaðst hann
ekki mundi taka sæti ofar á
framboðslistanum, en at-
kvæðamagn hans í prófkjörinu
segði til um. Aðspurður um,
hvort það þýddi, að forysta
flokksins í kosningabaráttunni í
Reykjavik yðri ekki í hans
höndum, benti Geir Hallgríms-
son á, að formaður Sjálfstæðis-
flokksins væri kosin á lands-
fundi og hann leiddi kosninga-
baráttu flokksins um land allt,
þ.á m. í Reykjavík. Hins vegar
hvíldi kosningabaráttan ekki á
einum manni, heldur öllum
frambjóðendum flokksins,
bæði í Reykjavik og annars
staðar og trúnaðarmönnum
öðrum.
í sjónvarpsþætti þessum lýsti
Geir Hallgrímsson því yfir, að
hann vonaðist til þess, að Pétur
Sigurðsson alþingismaður skip-
aði 8. sæti á framboðslista
Sjálfstæðisflokksins í vor. Hann
kvað það sæti hið mikilvægasta
á listanum, baráttusæti sjálf-
stæðismanna, og kvaðst sann-
færður um, að Sjálfstæðis-
flokkurinn mundi fá 8 þing-
menn frá Reykjavík i næstu
kosningum eins og í hinum
siðustu. Forsætisráðherra kvað
þá Pétur Sigurðsson og Guð-
mund H. Garðarsson hafa hald-
ið á loft merki launþega innan
Sjálfstæðisflokksins og þeir
mundu gera það áfram á þingi
eftir næstu kosningar.
Þessi ummæli Geirs Hall-
grímssonar forsætisráðherra
staðfesta, að bæði ríkisstjórnin
og Sjálfstæðisflokkurinn njóta
sterkrar og traustrar forystu,
sem hrekst ekki fyrir hvirfilbylj-
um hins svonefnda almenn-
ingsálits, en heldur fast við þau
málefnalegu markmið, sem eru
þjóðinni til heilla.
Ummæli Geirs Hallgrímssonar
Helgi Hallvardsson, skipherra:
Á morgun, mánudaginn 28.
nóvember, verður undirstrikaður
sá sigur, sem Islendingar unnu í
baráttunni fyrir 200 sjómílna
fiskveiðilögsögti sinni með því að
allir vestur-þýskir togarar hverfa
út úr fiskveiðilögsögunni. Að vísu
munu Norðmenn og Færeyingar
vera með leyfi til að fiska áfram
innan fiskveiðimarkanna, en við
höfum þeirra veiðar, bæði afla-
magn og leyfisfíma, algjörlega í
okkar höndum og á því engin
hætta að stafa af þeirra hálfu.
Við getum sannarlega glaðst yf-
ir þessum degi er við nú sitjum
einir að borði. Við íslendingar
hófum fyrstir Evrópuþjóða bar-
áttuna fyrir óskorðuðum rétti yfir
200 sjómílna fiskveiöilögsögu og
urðum fyrstir til að vinna þann
rétt, þrátt fyrir mótmæli ýmsra
stórvelda og yfirgang Breta.
Öll þau skref sem stigin hafa
verið á undanförnum árum í út-
færslu fiskveiðimarkanna, 4, 12
og 50 sjómilna, hafa fært okkur
vissa sigra, en með 200 sjómílna
fiskveiðilögsögunni höfum við nú
lokað hringnum um landgrunnið
umhverfis ísland og getur enginn
neitað því að það er stærsti sigur
okkar i landhelgismáiinu, því á
meðan einhver hluti landgrunns-
ins var utan fiskveióilögsögunnar
gátu erlend fiskiskip mokað upp
aflanum á ýmsum bestu fiskimið-
um okkar auk þess sem erfitt var
að framfylgja ýmsum friðunar-
ráðstöfunum.
Nú sitjum við íslendingar einir
að þessari gullkistu okkar, sem
fiskifræðingar segja að sé því
miður oróin hálftóm og þurfi
mikillar ræktunar við til að
fyllast á ný. Hér áður fyrr var
erlendum togurum kennt að
mestu um þverrandi aflamagn á
íslandsmiðum. Nú sitjum við ein-
ir að hlutunum og getum því ekki
neinum um kennt nema sjálfum
okkur ef fiskstofnarnir umhverf-
is ísland halda áfam að minnka.
Ýmsar ráðstafanir hafa verið
gerðar á undanförnum árum til
þess að friða fiskstofnana og er
það vel. En betur má ef duga skal.
Það er ekki nóg að setja lög og
reglugerðir því til þess að þær nái
fram að ganga þurfa allir þeir,
sem að fiskveiðum standa, aó vera
einhuga um að standa dyggan
vörð um þær ráðstafanir sem
gerðar eru til aukningar fisk-
stofninum, auk þess sem reyndir
fiskimenn ættu að láta meira tii
sín heyra um hvað þeir telja væn-
legt til úrbóta i þessum málum.
En fiskivernd og nýting þeirra
auðlinda sem við nú ráðum einir
yfir er margskonar og er ég sam-
mála Matthiasi Bjarnasyni,
sjávarútvegsmálaráðherra, þar
sem hann segir að gera þurfi lang-
timaáætlanir varðandi sjávarút-
veginn, m.a. um friðunarráðstaf-
anir, fiskveiðar og ekki síst
fullnýtingu aflans.
Ég hef oft verið að velta þvi
fyrir mér hvort allar þær neta-
dræsur, sem tapast hafa og liggja
á sjávarbotninum á fengsælustu
fiskimiðum okkar og allar þær
togaravörpur, sem klipptar voru
aftan úr breskum og þýskum
togurum í tveimur siðustu þorska-
stríðum, muni ekki valda skaða á
fiskstofninum og skemmdum á
veiðarfærum. Mér hefur skilist
það á reyndum sjómönnum, að
þeir telji netadræsurnar halda
áfram að veiða þar sem þær liggja
á botninum Um togaravörpurnar
eru menn ekki á einu máli. an
eitt er þó víst, að sú hætta er fyrir
hendi að togi innlendur togari yf-
ir vörpu geti hann tafizt við
veiðarnar við að innbyrða þessa
aukavörpu, auk skemmda á
Helgi Hallvarðsson
veiðarfærum sínum. Og síðast en
ekki síst er sú hætta fyrir hendi
að með árunum, þegar sjórinn er
búinn að vinna vel á öllum vírum,
að þá fljóti varpan upp og þá eru
skrúfur þeirra skipa, sem þar eiga
leið um, í hættu. Ég tel því
nauðsynlegt, að gera út sérstakt
ajdp sem ynni að því á sumrin að
kraka upp netadræsur og erlendu
vörpurnar en á þeim hefur Land-
helgisgæzlan allar staósetningar.
Eitt er það mál, sem ég tel
snerta mikið sjávarútveginn og
hefur verið að skjóta upp kollin-
um öðruhvoru á undanförnum
árum, en það er sú hugmynd
ýmissa að einhvers staðar á land-
grunninu muni finnast oliulindir
og virðist sá áhugi, sem erlend
olíufélög hafa á málinu, renna
stoðum undir þá hugmy-nd. Og þó
þetta mál hafi legið i láginni hjá
stjórnvöldum að undanförnu má
búast við að það komi upp á yfir-
borðió áður en varir. í því máli tel
ég að aðgát sé þörf og að ekki sé
flanað að neinu heldur verði fylst
enn í ríokkur ár með framvindu i
oliuvinnslu Norðmanna. Eftir
fréttum að dæma þá eru norskir
fiskimenn ekkert hrifnir af
þessum olíulindum á fiskimiðum
sínum. Háfa bæði kvartað undan
viðskilnaði- þeirra verktaka sem
settu upp olíupallana en hafs-
botninn er á stóru svæði í kring-
um pallana þakinn allskyns drasli
sem þeir hafa skiliö eftir sig,
þrátt fyrir gefin loforð um hreins-
un auk þess sem net fiskimanna
fyllast af ölíuslýi sem minnkar
veiðina og- eyðileggur netin. Og
spurningin er þessi: Hefur ekki
allt það sem samfara er olíu-
vinnslu af hafsbotni hættuleg
áhrif á lifið í sjónum á stóru
svæði í kringum athafnasvæðið? í
því sambandi minnist ég frásagn-
ar eldri sjómanns. En hún var á
þá leið, að þegar hann byrjaði,
ungur piltur, að róa á árabátum
frá Reykjavík hefði kúfiskurinn
til beitu verið sóttur i höfnina i
Reykjavík því þar hefði verið nóg
af honum allt þar til olíustöðin
var sett upp í Örfirisey en þá
hefði kúfiskurinn horfið úr höfn-
inni. Maður skyldi ætla að þetta
segði sína sögu um skaðsemi
olíunnar á lifið i sjónum.
Ég tel að fiskveiðar muni um
ókomin ár verða undirstaða
velmegunar á'íslandi og þvi ber
að hlúa vel að þeirri atvinnugrein
bæði til sjós og lands.
Sigurdagur, sem
fylgja ber eftir
i Reykj aví kurbréf
♦ u
^►♦♦♦♦♦♦♦♦••Laugardagur 26. nóvember* ♦ ♦ ♦ ♦ • ♦♦♦♦ ♦ J
í tilefni bókar
Steingrimur J. Þorsteinsson,
prófessor, kenndi okkur nemend
um sínum i norrænu deiidinni aó
setja ekki titla höfunda á bækur
þeirra, né prófstimpla, eins og dr.
o.sv.frv. Þaó væri subbuskapur.
Það er ljótt að sjá þessa sjáif-
sögðu reglu margbrotna i ýmsum
þeim bókum, sem út eru gefnar.
Jón Árnason tileinkaði Jakob
Grimm þjóðsögur sínar, eins og
kunnugt er, og segir einungis:
„Hinum ágæta fræðimannaöld-
ungi Jakob Grimm höfundi alþýð-
legrar sagnafraeði eru helgaðar
þjóðsögur þessar.“ Þegar Jön
Árnason sendi hinum kunna
fræðimanni, Guðbrandi Vigfús-
syni, handritið að þjóðsagnaút-
gáfu sinni, hafði hann titlaromsu
með nafni Jakobs Grimms, en
Guðbrandi mun ekki hafa litizt á
blikuna og strikaði titlana út með
þeim ummælum, að nafn Jakobs
Grimms væri titill hans. Þessi
saga minnir okkur á, að titlatog er
þeim einum nauðsynlegt, sem
hafa ekki eignazt nafn, sem eitt
stendur fyrir sínu.
Hannes Pétursson er skáld, það
vita allir. En við þurfum ekki að
undirstríka þaó með neinum sér-
stökum titli, svo vel og rækilega
sem hann hefur gert það sjálfur
með ljóðum sínum. Hér verður
því einungis látið nægja aó segja,
að það séu tímamót í lífi hans sem
ljóðskálds, þegar heildarsafn ljóð-
mæla hans er nú gefið út í tilefni
af 25 ára ritferii hans,
1951—1976. Það er rétt, sem segir
í bókarkynningu, að „Hannes
Pétursson hlaut óumdeilanlegt
sæti á skáldabekk aðeins 22 ára
að aldri, þegar kvæði eftir hann
birtust í safnritinu Ljóð ungra
skálda, 1954“. Og nú hefur skáld-
skap hans í bundnu máli verið
safnað saman í Kvæðasafni. En
árið eftir að Ljóð ungra skálda
kom út, eóa 1955, gaf Hannes út
fyrstu ljóðabók sína, Kvæðabók.
Um þetta leyti var Stefnir, tímarit
um þjóðmál og menningarmál,
allfyrirferðarmikill þáttur í
menningarviðleitni borgaralegra
höfunda. Átti bréfritari nokkra
aðild að tímariti þessu og minnist
þess ekki sízt með gleði og stolti,
að þarna birtist nýtt ljóð eftir
Stein Steinar og frumsmíð eftir
Hannes Pétursson, í júni 1955.
Ljóó Hannesar nefnist 1 Strass-
borg og kom einnig í Kvæðabók
þetta sama ár. Það er verðugt
athugunarefni að sjá muninn á
þessu ljóði, hvernig það er birt í
Stefni og svo nú í Kvæðasafni,
þar sem það er talsvert breytt og
raunar mjög til bóta, t.a.m. segir
skáldið unga í ljóðinu í Stefni
... þá muntu í næði finna
að kirkjan sem þú mættir
áðan oft
í öllum götum, torgum,
húsasundum
hvar sem þú fórst, hún
fylgir þér . . .
En þessar Ifnur eru svohljóð-
andi í Kvæðasafni:
. . . og þú munt finna
að kirkjan sem hóf sig upp yfir
efstu þök
við allar götur og torg, i
húsasundum
já hvar sem þú fórst, hún fylgir
þér eftir . . .
Þannig geta tímarít gegnt ýmiss
konar hlutverki, m.a. því að sýna
vinnubrögð skálda og rithöfunda
og hvernig þau breytast. (1 Stefni
er jafnvel lítið ljóð sem hefur ekki
verið birt annars staðar með
verkum H.P. Ekki hefur sólin ...)
1 næstu ljóðabók skáldsins, 1
sumardölum, er m.a. ijóðið Lik-
brennslustöðin í Dachau, 1956, en
það birtist einnig í aprílhefti
Stefnis 1958 undir sama nafni,
auk greinar sem skáldið skrifaói
um fangabúðir nazista í Dachau
og lauk með þessum orðum: „En
Dachau-fangabúðirnar auka kyn
sitt austar i álfunni“ þ.e. Gúlagið.
í ljóðabókinni í sumardvölum er
einnig kvæðið um Kreml, sem
margir þekkja og Þórbergur átti
erfitt meó að fyrirgefa skáldinu.
Ljóðið fór óskaplega í taugarn-
ar á honum og hann orti gegn því
Marsinn til Kreml, sem varð þó
aldrei barn í brók — og var sjald-
gæft að meistaranum fipaðist svo
sem raun ber vitni, enda
engan veginn Ijóðskáld af guðs
náð og hefur verið bent á, að
kvæði hans dugi í mesta lagi sem
söngl við morgunrakstur.
Af nákvæmnisástæðum kunni
meistari Þórbergur ekki heldur
við ljóð eins og Undarleg ó-sköp
að deyja... og gat útlistað kvæðið
eins og ómúsíkalskur maður, sem
ræðir um útvarpssinfóniur í Vel-
vakanda, þegar klassísk tónlist er
orðin honum óbærileg raun. En
fóstbróðir Þórbergs í draugum og
þjóðtrú, Sigurður Nordal, kunni
þeim mun betur að meta vinnu-
brögð Hannesar Péturssonar og
hefðbundna, listræna ögun hans.
Hannes yrkir um Nordal látinn og
minnir þar á „brautirnar heim“,
sem hafa orðið honum eins konar
andlegir þjóðvegir síðustu árin.
Aldrei hefur Hannes lotió svo lágt
að láta stórveldi borga slitlagið á
þeim þjóðvegum; trúir því ekki,
að þjóð með svo sterkan
menningarlegan bakhjarl sem ís-
lendingar þurfi af fjárhags-
ástæðum að verða e.k. bananalýð-
veldi, þótt fámenn sé.
Af þessum kvæðum, sem nefnd
voru, má m,a. sjá, að Hannes
Pétursson hefur ort þjóðfélags-
ádeilur, enda hefur hann tekið
virkan þátt í hræringum sam-
tímans og látið fátt framhjá sér
fara i þeim efnum. Hann kemur
víða við i ljóðum sinum; yrkir um
sveitina sina fyrir noróan, til-
brigði við þjóðsögur, staði og
stundir, eins og ein bóka hans
nefnist og siðast en ekki sízt,
áleitin örlög Jóns Austmanns,
Þorgeirs Ljósvetningagoða,
Axlar-Bjarnar, Galdra-Lofts,
Stephans G., Marie Antoinette og
Kópernikusar, svo aó nokkurra sé
getið, en síðast nefnda ljóðið er
eitt þekktasta kvæði skáldsins; þá
hafa ljóð hans einatt haft trúar-
legt ivaf, enda þótt skáldið hafi
reynt að yrkja frá sér uppruna-
lega trúarþörf, og kemur þetta
m.a. greinilega fram í því, hve
áleitið yrkisefni Hallgrimur
Pétursson er skáldinu, en um
hann yrkir hann bæði í Kvæða-
bók, Hallgrímur lýkur Passíu-
sálmum, og Rímblöðum, Að Saur-
bæ á Hvalfjarðarströnd, eitt
þeirra ljóða Hannesar sem lýsir
hvað lengst inn i hugskot hans;
samkvæmt áraröð kvæðanna aft-
ast í bókinni er tæpur hálfur
annar áratugur milli þessara
tveggja ljóða um sr. Hallgrim.
Hannes Pétursson var svo bráð-
þroska í fyrstu ljóðum sinum, að
undrun sætti. Hann slær þegar í
upphafi þann tón, sem hefur ein-
kennt hann æ síðan. 1 heildar-
safninu hefur hann gert ýmsar
lagfæringar á ljóðum, en segir
sjálfur, að þau hafi ekki breytzt í
eðli sinu, „heldur þokar hún
(breytingin) þeim nær því sem
vera átti og trúlega orðið hefði, ef
kvæðin á sinum tima hefóu legið
lengur í fórum mínum en þau
gerðu“. Þá eru í heildarsafninu
sex ljóð, sem hvergi hafa birzt
áður á prenti og er nokkuð breytt-
ur tónn í fjórum hinum síðustu
þeirra, en þó verður ekki til
þeirra vitnað hér, heldur ljóðsins:
Að eldast, sem er svohljóðandi:
Minúturnar hníga
á hendur mér, dropar
sólar og tungls:
tímans hér á jörðu.
Og hendur mínar eldast
hægt, en jafnt og þétt
við dropa hvern
sem dettur þannig af himni.
Menning og
þróun
Kynslóð skáldsins og bréfritara
er farin að eldast, hún er orðin
miðaidra. En þegar þeir voru ung-
ir og ærslafengríir, ýmist í há-
skóla eða nýsloppnir þaðan, hitt-
ust þeir stundum og ræddu liflega
um skáldskap og upp úr einhverj-
um af þessum samtölum spratt
greinarkorn um Hannes, sem birt-
ist hér í blaðinu 24. maí 1957
undir heitinu: Nýtt form losar
aldrei neinn frá eldri skáldskap,
en þar ræðir hann um nýja ljóða-
gerð og kennir þar ýmissa grasa.
Hannes minnist á að skáld séu ber
að baki í skugga vetnissprengj-
unnar, því að öll sjónarmið séu
hálfvelgjulegri „en var meðan
öryggiskenndin mótaði meira
hugsun manna, hik, bið, einkenn-
ir mikið af ljóðum síðustu ára,
heimsmynd manna er laus í
reipunum, útþenslan í öllum
sköpuðum hlutum er svo gífurleg,
að enginn einn getur fylgzt með
því, sem gerist, breytist frá degi
til dags“. Síðan segir hann að þess
vegna sé rik tilhneiging meðal
skálda „að grafa sig inn í sjálfa
sig, gefa síbreytileikanum ekki
allt of mikinn gaum“. Innra með
sér búist margir við meiri reglu.
En raunin sé sú, að þar sé allt
„ennþá ruglingslegra, flóknara,
óskiljanlegra en í umhverfinu,
vegna þess að Freud gegndi þar
fyrir skömmu eins konar
Kópernikusar-híutverki..Siðan
minnir hann á, að eftir Freud hafi
innri maðurinn ekki lengur verið
„skipulegur eins og franskur
lystigarður", heldur óendanlegt
myrkviði.
En eftir þessi ósköp hefur is-
lenzk menning breytzt mikið, eins
og kunnugt er, ekki sízt ljóðlistin.
Hannes Pétursson hefur, ekki síð-
ur en aðrir, tekið þátt i þessari
breytingu: ljóðið, sem reynt var
að gera að persónulegri orðagátu,
á nú erindi vió margt fólk, enda
þótt líkingar og myndir
ljóðskálda séu sem betur fer ekki
enn orðnar eins áðgengilegar og
hvaða blaðagrein sem er.
í fyrrnefndu Morgunblaðssam-
tali bréfritara og Hannesar
Péturssonar segir hinn siðar-
nefndi m.a.: „Fagra veröld var
ekki heldur hefóbundinn skáld-
skapur, þegar hún kom út, þótt
formið væri hefðbundið meó eðli-
legum þróunarmerkjum, og svo
mætti lengi telja. Ekkert bendir
til þess, að hefðbundið ljóðform
liggi nú á banasænginni...“ Ljóð-
mál Hannesar sjálfs er framhald
þeirrar sterku talmálshefðar, sem
ríkti í sveitum fram undir okkar
daga, en milli þess og borgarmáls,
sem nú er i deiglu, er breiðara bil
en menn gætu haldið við fyrstu
sýn. Hannes notar því íhaldssamt
skáldamál í ljóðum sínum, í
jákvæðri merkingu, þó að hitt sé
rétt, að við þurfum ekki siður á að
halda siðmenntuðu tungutaki
borga, eins og málum er komið,
en á það hefur Kristján Karlsson
bent öðrum fremur. 1 þessari af-
stöðu — og raunar öllu viðhorfi
Hannesar Péturssonar til ætt-
lands síns og arfleifðar — birtist
rómantísk hneigð skáldsins og er-
indi hans við fósturjörðina og arf-
leifð hennar, en þessi meðvitaða
fágun á sér þó ekki sömu stoð i
veruleikanum né gegnir hún jafn
miklu hlutverki í þjóðlífi okkar
og sjálfsagt þótti áður fyrr. Slík
viðleitni er þó sem betur fer ekki
í andstöðu við endursköpun
hversdagslegs tungutaks, þótt nú
sé orðið lengra bil milli talmáls og
bókmáls en verið hefur hér á
landi og því einnig, og ekki siður,
lífsnauðsyn að finna taimáli
borga listrænán farveg í ljóðinu.
En tíminn einn fær úr því skorið,
hvort óþolandi bil á eftir að
myndast milli hversdagslegs
borgarmáls og þess tungutaks,
sem var rikjandi í fámenni fyrri
ára. Þá var töðuilmur af tung-
unni. Nú verðum við að nýta
„gamla heyið“ eftir föngum; ekki
sízt þegar sýnt er, að skólunum er
um megn að kenna svokallað
kjarnyrt mál.
Nálægur fjarski
Dagblöóin síðan í morgun
útímiklum fjarska..,
segir skáldið í einu af óbirtu ljóð-
unum, Haustnætur við sjó, en
þessi „fjarski“ er þó næst hendi i
nútíma þjóðfélagi, eins og kunn-
ugt er — og hvort sem mönnum
líkar betur eða verr.
En samt geta skáld haldið
áfram að tala um „grænan vind“
eins og Lorca eða „hálflukt auga
eilífðarinnar" eins og Steinn
Steinar án þess nokkur viti hvað
þeir eigi við, eða fái nokkurn tíma
vitneskju um það. Hannes bendir
á, að nýi skáldskapurinn hafi haft
miklu hlutverki að gegna, enda
hafi verið orðið tímabært að taka
þessa merku arfleifð okkar til
nýrrar yfirvegunar.
Hitt liggi aftur á móti í augum
uppi, að hið nýja skáldamál verði
aldrei eins og áður var, þegar
menn gátu flett upp í Snorra-
Eddu „til að vita, hvað „öglis
landa eik“ merkir, hvers konar
eik sé hér á ferðinni. Hjá nútíma-
skáldum er einmitt áberandi hin
óbundna notkun skáldamálsins til
að ná fram ákveðinni kennd. Og
þeir, sem ævinlega leita ákveð-
innar, óhagganlegrar merkingar í
kvæðum, snúa oft frá með tvær
hendur tómar, því að skáldamálið
er ekki nógu algengt, svo skiln-
ingurinn á kvæðinu fari ekki
milli mála. ..“ En hitt er kannski
mikilvægara, að i samtalinu við
Hannes birtist e.k. stefnuskrá
hans um köllun skáldsins: „Að
minum dómi á það (ljóóió) t.d. að
þjóna þeirri þörf sinni að segja
það, sem því finnst það þurfa að
segja, í hversu grýttan jarðveg,
sem orð þess kunna að falla. Vió
þetta hafa ung skáld staðið. En
um leið eiga skáld að reyna að
yrkja ljóð sitt svo, að það sé gætt
þeim eiginleikum, að geta varð-
veitzt sém listræn túlkun.. .“
í Beingarði
Hannes Pétursson talar ekki úr
.glerhúsi. Ljóð hans bera vitni list-
rænu viðhorfi. Þess vegna m.a.
eiga þau erindi við samtíð okkar,
sem er að drukkna i froðu óskrif-
andi textahöfunda, sem setja
saman ,,ljóð“ með þeim hætti,
að engu er líkara en þeir hafi
menntazt i meðferð íslenzkrar
tungu á Hallærisplaninu. Ef rétt
er til getið, þá hefur Hannes fjall-
að nýlega um hrákasmið af þessu
tagi í athyglisverðri grein i Les-
bók, Kindur i Beingarði, e.k. dæmi-
sögu um þá yfirborðsmennsku og
fjölmiðlahávaða, sem nú ríkir i
þjóðfélaginu og ætlar allt að kæfa
þó að enn haldi sitthvað af því
velli, sem einhvers er virði. Skáld-
ið leggur út af atburðum i fjár-
réttinni að Siafni í Svartárdal og
segir m.a.: „Það var venja í
Stafnsrétt og fleiri réttum — og
er svo sjálfsagt enn — að marka-
fróðir menn reyndu að flýta fyrir
sundurdrætti með þvi aó tilkynna
hástöfum, hvar þær kindur ættu
heima, sem þeir þá stundina
höfðu gripið i almenningnum.
Þeir kölluðu upp bæjarnöfnin.
Sumum gekk til fordild með
þessu, þeir vildu láta heyrast, hve
markglöggir þeir væru...
.. .Eitt haust réttuðu menn sem
endranær að Stafni. Þar var kom-
inn fátækur bóndi frá' bæ sem
heitir Beingarður. Loftið yfir rétt-
inni glumdi af hrópum, hvert
bæjarnafnið af öðru skall á hlust-
um fólks. Þessum bónda þótti illt,
að mjög sjaldan heyrðist kallað
„Beingarður", því hann vildi sýn-
ast fjárríkur, þeir skyldu ekki
halda það hinir, að hann ætti ekki
kindur á við aðra sæmilega bænd-
ur. Og hann fann upp ráð: úr því
aórir kölluðu ekki „Beingarður",
þá fór hann í óða önn að búa til
kindur sínar með því að hrópa
hárri raust upp yfir alla: „Hver
kallar Beingarð?“ — eins og hann
væri að svara manni, sem hann sá
ekki, hvar stóð í kraðakinu. Á
þessu lét hann ganga með mátu-
legum hléum. ..“
Þegar skáldið hefur sagt tii
enda söguna af fátæka manninum
frá Beingarði í fjárréttinni að
Stafni í Svartárdal, dregur hann
ályktun af dæmisögu sinni, eða
útlistun eins og hann kallar það,
og segir, að Beingarðsbóndinn
hafi hagnýtt sér „aðferð sem nú á
þessari öld er svo samvaxin hvers
kyns auglýsingatækni, m.a. i bók-
menntum og listum, pólitik og
kaupskap, að fæstir vara sig á því
þegar verið er að búa til ,,kindur“
í „Beingarði" með eintómum há-
vaða, skrumi, brellum...“ Skáldið
bendir á, að enn séu menn, sem
brosa að þessum „Beingarðskind-
um“ ekki síður en i Stafnsrétt
forðum daga, en samt takist þeim,
sem lítið hafa fram að færa, að
búa til „Beingarðskindur" og láta
í sér heyra. Því miður hvarflar
einatt að manni, að fjölmiðlahá-
vaðinn og markaðsgræðgin endi
með þvi að litlar sem engar sögur
fari af þvi, sem einhvers er virði,
en er þó i raun og veru til. Hitt
yfirgnæfi allt, sem ýmist er lítils
eða einskis vert.
Dæmisaga Hannesar Pétursson-
ar á sannarlega erindi við samtíð
okkar, ekki sízt þá samtíð, sem
hefur brenglað öll hlutföll, og er
að ærast af hávaða, sem er ekkert
annað — en hávaði. En við getum
þó enn haldið í það hálmstrá, að
sumt af þvi sem „kallað er upp" í
almenningi samtímalífs hér á
landi, er þess virði að eftir því sé
tekið — og enn starfa hér fjöl-
miðlarar, sem hafa bæði smekk-
vísi, dómgreind og köllun til að
draga það fram, sem einhverju
máii skiptir.