Morgunblaðið - 18.12.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1977
Gylfi Gröndal: Þegar barn fæð-
ist.
Endurminningar Helgu M.
Níelsdóttur.
ljósmóður — Almenna bókafé-
lagið 1977.
Það er fljótsagt, að þetta er
einhver hin allra skemmtileg-
asta og bezt skráða ævisaga,
sem út hefur komið hér á landi,
og hafa þó margar bækur af
sama tæi komið út á þeim ára-
tugum, sem liðnir eru, síðan
Virkir dagar og Saga Eldeyjar-
Hjalta hlutu almennar vinsæld-
ir.
Gylfi Gröndal hefur leyst
sinn hluta verksins svo vel af
hendi, að vart verður á betra
kosið, og framlag sögukonunn-
ar sjálfrar er og vissulega þess
vert, að vel og skipulega sé það
verið og framtakssöm. Hún
skráði þátt um harðindin á 18.
öld, hún var með ágætum hag-
mælt og hún var gædd félags-
hyggju í svo ríkum mæli, að
fágætt mátti teljast. í fyrstu
köflum bókarinnar segir sögu-
konan margt fróðlegt af ætt
sinni og öðrum Eyfirðingum og
seilist þar alllangt aftur í tím-
ann.
Þó að ekki sé rúm til að rekja
hér þó ekki væri nema í nokkr-
um aðaldráttum hina einstæðu
og með afbrigðum athafnasömu
ævi Helgu Níelsdóttur, get ég
ekki stillt mig um að vekja
nokkra athygli á ættum hennar
því að þar tel ég vera að finna
þær lindir yls og orku, sem hún
hefur virkjað ærið eftirminni-
ættaður frá Rifkelsstöðum í
Eyjafirði, sem áður hétu Hrip-
kelsstaðir. Stefán var sonur
Ölafs járnsmiðs, sem þar bjó og
átti fyrir dóttur Maríu, en hún
var formóðir Einars Olgeirsson-
ar, fyrrum alþingismanns. Ann-
ar sonur Ölafs var Friðrik í
Kálfagerði, forfaðir Möðrufells-
fólks.“ (Það var sá Friðrik, sem
sagði: „Ef ég hefði ekki vitað
það, að Guð er til, mundi ég
hafa trúað á hestana mína.“
G.G.H.)“ Ættin var hraust og
sterk; sumir meira að segja
heljarmenni. Langafi minn var
talinn tveggja manna maki, en
Ólafur bróðir hans var enn
meiri að burðum; sagður á við
fjóra. Sigurður bjó lengst af í
Æsustaðagerði ásamt konu
sinni, Rósu Grímsdóttur, lang-
Bökmenntlr
eftir GUÐMUNI)
G. HAGALÍN
leiks, en ég læt nægja eina
nokkuð sérstæða sögu.
Veturinn 1855—’56 geisaði
um Norðurland svo meinskæð
hundapest, að hún drap hvern
einasta rakka. Þetta þótti bú-
andmönnum í þann tíð ærinn
skaði, og í fremstu sveit Eyja-
fjarðar varð það að ráði að
senda menn þvert yfir ísland á
miðgóu til hundakaupa í Arnes-
sýslu, en þangað hafði pestin
ekki borizt. Sigurður, afi
Sköruleg kona og mannvinur
fært í letur. Um sannleiksgildi
.einstakra atriða er ég ekki dóm-
bær, en þó virðist mér ærin
trygging fyrir því, að hvergi sé
ranghermt af ráönum hug.
Sögukonan ber yfirleitt vel sög-
una þvi fólki, sem um getur, og
þar sem hefur í odda skorizt
með henni og valdamönnum, er
frásögnin rækilega skjalfest.
Helga Níelsdóttir er komin af
góðu og gildu bændafólki í
Eyjafirði, fæddist á Halldórs-
stöðum í Saurbæjarhreppi, en
ólst upp á Æsustöðum í sömu
sveit frá þriggja ára aldri. For-
eldrar hennar voru vel bjarg-
álna, og hún átti aldrei við
skort að búa í uppvextinum, en
viða var þá enn þröngt í búi í
nágrenninu, þó að nú sé meiri
búsæld í Eyjafiröi en víðast
annars staðar á landi hér. Faðir
Helgu var dugandi maður, og
móðir hennar einstæð kona.
Hún máttí ekkert aumt sjá, og
óvenjulega gáfuð hefur hún
Gylfi Gröndal
lega á sinni löngu og sögulegu
ævi.
Eg hef þegar að nokkru getið
móður Helgu, en nú legg ég Ieið
lesandans til langafa hennar og
langömmu í móðurætt. Og þyk-
ir mér bezt hæfa að láta hana
sjálfa tala:
„Langafi minn í móðurætt
hét Sigurður Stefánsson og var
ömmu minni. Þau ólu upp tólf
börn, niu, sem þau áttu sjálf og
tóku þrjú til fósturs að auki.
Ugglaust hafa þau háð harða
- baráttu við bjargarleysið, því
engan opinberan styrk fengu
þau með börnum sínum, og
fósturbörnin ólu þau upp með-
gjafarlaust. Rósa var myndar-
kona, mikil vexti og nokkuð
stórskorin. Hún var talin með
beztu konum héraðsins. Það
sópaði að henni. Góðmennska
hennar og hjálpfýsi var við
brugðið. Hún mátti ekkert
aumt sjá. Oft fór hún með
brauð og smjör i hendi ofan á
veg, sem liggur skammt frá
bænum, ef hún sá einhvern
fara um, sem var munaðarleys-
ingi og húh bjóst við að væri
svangur. Þetta komst í hámæli,
ekki sízt af því, að þau hjón
voru fátæk og af litlu að taka.“
Þá vík ég að föðurafa Helgu,
Sigurði Jóhannessyni frá Jór-
unnarstöðum. Af honum segir
Helga sitthvað girnilegt til fróð-
Helgu, var viðkenndur sem
dugandi ferðamaöur, og var
hann fenginn til forystu sendi-
mannanna, sem voru alls fimm.
Hinir fjórir voru ungir menn,
allir taldir mjög röskir. Þeir
félagar lögðu af stað í góðu
veðri, en ekki voru þeir langt
komnir, þegar á skall vonzku-
veður, blindbylur með hörku-
frosti. Þegar þeir voru staddir
sunnan undir Hofsjökli, versn-
aði enn veðrið, og sá Sigurður
ekki annað ráð vænna en að
hópurinn græfi sig ísnjó. Þá er
sex dagar voru liðnir, birti loks
upp, og var þá haldið af stað
suður á bóginn. En brátt gafst
einn upp, og um hríð báru hinir
hann til skiptis. Loks urðu þeir
að gefast upp á burðinum, og
læt ég nú Helgu taka við að
segja frá:
„Afi skipaði þá svo fyrir, að
aftur skyldi áð. Hann sagði
þeim, sem síðastur bar hinn
uppgefna, að leggja hann eilítið
til hliðar, og það var gert. Sig-
urður ræddi við hann og fann,
að hann treysti sér ekki að
brjótast áfram af eigin ramm-
leik. Þegar hann hafði komizt
að raun um þetta, kallaði hann
á einn þeirra félaga, tók hann
afsíðis, en þó svo nærri, að sá
uppgefni gæti heyrt, hvað þeim
færi á milli. Afi seildist í
buxnavasa sinn og tók upp flug-
beittan sjálfskeiðung, strauk
um hann þungbúinn að svip og
sagði: „Þetta er hörmulegt!
Hann er alveg uppgefinn. Hann
er bersýnilega að syngja sitt
siðasta. En við verðum að halda
áfram, annars er voðinn vís fyr-
ir okkur alla. Við megum engan
tíma missa. En við getum ekki
ofurselt hann kalinu og gaddin-
um. Það yrði honum erfiður
dauðdagi. Við verðum að veita
mikiÍÍ
honum líknardauðann. Hafðu
ofan af fyrir hinum — á meðan
ég sker hann.“ Og um leið opn-
aði afi hnffinn, svo að blátt og
langt blaðið blikaði i hnefa
hans. Hinn maðurinn fór, en afi
gekk til mannsins aðfram-
komna og kraup á kné við hlið
honum. „Hann fór að setja und-
ir sig olbogana, síðan sat hann
uppréttur, svo lagðist hann á
hrammana, en horfði tortrygg-
ir.n á mig með ótta í augum,"
sagði afi síðar. „mér er að
batna. Ég finn færast í mig
nýjan þrótt,“ sagði maðurinn.
„Og síðan gekk hann alla leið-
ina eins og við hinir,“ sagði afi
— og hló við. Þeir lentu i mikl-
um hrakningum, en komust
loks við illan leik niður í
Hreppa.”
Hvert á svo barninu að
bregða nema beint i ættina?
Hinum mörgu lesendum þess-
arar bókar gefst kostur á að
dæma um það, hvort svo er eða
er ekki í þessu tilviki.
Loks íslenskt
rúSsex
Beróu þaó saman vió hrökkhrauó til sömu nota. Vittu hvort hefur vinninginn.
KEXVERKSMIDIAN FRÓN