Morgunblaðið - 22.12.1977, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1977
Úr ræðum
þing-
skörungs
Eysteinn Jónsson:
1 SÓKN OG VÖRN. 302 bls.
Alm. bókaf. Rvík, 1977.
Bókmenntlr
Á sjó og landi
Áratugum saman var Eysteinn
Jónsson í tölu svipmestu stjórn-
málamanna íslendinga. Rödd
hans þekktu allir. Tuttugu og
fjögra ára varð hann skattstjóri í
Reykjavík, tuttugu og sex ára var
hann Jtosinn á þing og ári síðar
var hann orðinn ráðherra. Síðan
mun hann hafa gegnt ráðherra-
embætti lengur en nokkur maður
annar hérlendis. Lengst af var
hann fjármálaráðherra. Það kom
sér að hann naut almennrar til-
trúar fyrir heiðarleika.
En þingmennska er gott m§ira
en fundarsetur og ræðuhöld. Jón
Helgason, umsjónarmaður þessar-
ar útgáfu, segir í prýðilegum for-
mála:
»Hann hélt uppi stöðugu og
varanlegu sambandi við fólk á
öllum landshornum og af öllum
stéttum, auk þess sem hann mátti
heita hvers manns kunningi í
kjördæmi sínu. Mun vart hafa
verið sá fiskibátur á Austfjörðum,
að hann hefði ekki komið þar
niður í lúkar, drukkið kaffi með
áhöfninni og rabbað við hana um
landsins gagn og nauðsynjar, mál-
efni heimahaganna og þess fólks,
er þá byggði.«
I sókn og vörn er safn ræðna og
ritgerða Eysteins á stjórnmála-
ferli hans. Málflutningur Ey-
steins var jafnan rökfastur og
efnislegur. Hins vegar er varla
hægt að segja að glæsileiki væri
yfir ræðum hans. Þær miðuðust
við að koma málefninu til skila
hverju sinni. Ég býst ekki heldur
við að Eysteini hefði þótt hæfa að
slá um sig með íburðarmiklu orð-
skrúði eða fyndni.
Þar sem Eysteinn var svo lengi
ráðherra kom í hlut hans að vera
oftar í vörn en sókn, vörn fyrir
stjórnarstefnu og stjórnarathafn-
ir. Sú aðstaða átti líka þátt í að
eftir ERLEND
JÓNSSON
gera málflutning hans varfærnis-
legan. Eg gríp niður í ræðu sem
hann flutti um frumvarp til fjár-
laga fyrir árið 1935, en ræðan var
flutt í sameinuðu þingi snemma
þings ‘34. Þá sagði Eysteinn með-
al gnnars:
»Þeir háttvirtir þingdeildar-
menn, sem gagnrýna frumvarpið,
verða að benda á það, hvar þeir
vilja láta spara, ef þeir halda því
fram, að gjöldin sé hægt að lækka.
Þeir verða að benda á leiðir til
bóta; neikvæð gagnrýni er
einskisverð.«
Ekki er líklegt að stórnarand-
staðan fyrir fjörutíu og þrem ár-
um hafi numið þessa lexíu og
farið eftir henni né heldur mun
Eysteinn hafa farið eftir henni
sjálfur þau tímabil sem hann var í
stjórnarandstöðu. En svona orð
heyrast aftur og aftur og því að-
eins tek ég þau hér upp að þau
gætu eins verið sögð í gær. Stjórn-
arfarslega séð hefur tímabil Ey-
steins verið kyrrstöðutími — og
það svo mjög að ræður hans geta
lesist í hvaða röð sem er, það
kemur allt út á eitt; flokkarnir
eru nákvæmlega hinir sömu, bar-
áttumálin sams konar og mál-
flutningurinn nánast eins.
Eitt sinn lagði útvarpið fyrir
Eystein spurninguna: »Hvernig
verða menn bezt búnir undir
þingmennsku?« Svarið er tekið
upp í þessa bók. Þar telur Ey-
steinn upp kosti sem þingmaður
Eysteinn Jónsson
þarf að vera gæddur og eru þeir
margir. Meðal annars segir hann
að »þingmannsefni verða að læra
að temja sér að hugsa meira um
almannahag og annarra manna
vanda en sinn eigin og sjá sér
samt farborða, og það er höfuð-
kostur hvers þingmannsefnis og
þingmanns að vera alltaf að
læra.«
Það er að minum dómi verðug
ræktarsemi við stjórnmálamann,
sem hefur borið jafn hátt en hef-
ur nú dregið sig í hlé, að úrval úr
ræðum hans skuli nú hafa verið
látið á þrykk út ganga. Enginn
frýr Eysteini Jónssyni vits og
ekki er hann heldur grunaður um
græsku. Ræður hans eru söguleg-
ar heimildir um ár sem nú eru
liðin, en enginn skemmtilestur —
nema kannski gömlum fram-
sóknarmönnum sem kunna að
endurlifa i þeim horfna tíð.
Erlendur Jónsson
REYTINGUR AF REYFINU
Jónas Guðmundsson: Skriftir til
sjós og lands — Ingólfsprent
1977.
Þó að ég kalli þetta greinarkorn
reyting af reyfinu og haldi þannig
fast við alkunnugt orðtæki, hefði
ef til vill átt betur við að kalla
greinarstúfinn reyting af reyfun-
um, því að Jónas Guðmundsson,
Jóhann J.E. Kúld:
1 stillu og stormi.
Upphaf Kúldsævintýra.
Ægisútgáfan. Reykjavik 1977.
MÉR er það minnisstætt, að Jó-
hann Kúld kom fyrst fram á
sjónarsviðið í bók um selveiðar
Norðmanna í Norðurhöfum.
Hann hafði gerzt háseti á norsk-
um selfangara, eins og selveiði-
skipin norsku voru kölluð á Vest-
fjörðum, og sagði þvi frá af eigin
raun. Var bókin mjög vel rituð,
fróðleg og skemmtileg, og ýtti
hún undir áhuga minn á því, að
íslendingar, sem ekki voru ofsæl-
ir af fiskveiðum sínum á kreppu-
árunum, gerðu selveiðar að
atvinnugrein í það ríkum mæli, að
þær bættu nokkuð úr atvinnu-
leysi ogykju útflutningsverðmæti
að verulegum mun, enda var mér.
þá kunnugt um, að selveiðarnar
voru einu veiðar Norðmanna, sem
ekki voru taldar þurfa rikisstyrk.
Jóhann hefur síðar ritað nokkr-
ar bækur, og ennfremur athyglis-
verðar greinar um sjávarútveg og
verkun á fiski, en þá er ég hafði
lesið nokkrar blaðsiður af hinni
nýju bók hans, I stillu og stormi,
sem er auðsjáanlega fyrsta bindi
af rækilegri áevisögu, varð mér
ljóst, að þarna hefði ég í höndum
skemmtilegustu og bezt rituðu
bók hans, ef til vill að undanskil-
inni þeirri fyrstu.
Jóhann er sonur hjónanna
löngum nefndur Jónas stýrimað-
ur, er i mörgum reyfum, reyfi
skálds, blaðamanns, ævisagnarit-
ara, listmálara og listdómara, og
þessi allstóra bók hans hefur
lagða úr öllum þessum reyfum.
Og lagðarnir eru svo smekklega
valdir, að hið marglita fat ber að
mínum dómi af öllum öðrum, sem
Jónas hefur birzt í á íslenzkum
bókamarkaði.
Sigriðar Jóhannesdóttur úr öxn-
ey á Breiðafirði og Eiríks Kúld,
Jónssonar, bónda á Ökrum í
Hraunhreppi á Mýrum. Eirikur
Kúld var lærður smiður og hafði
sem slíkur unnið sér orðstír fyrir
hagleik og dugnað, en hann kaus
samt að gerast bóndi á föðurleifð
sinni, og telur Jóhann það hafa
verið sér mikið happ, að hann ólst
upp á Ökrum, en ekki í Reykja-
vík, þar sem faðir hans þó átti
góðra kosta völ. En náttúran i
Bðkmennllr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
nágrenni Akra var heillandi,
atvinnuhættir mjög fjölbreyttir
og góðir grannar á hverju býli.
Það er og bjarmi hrifni, mann-
dóms og sannrar alþýðlegrar
menningar yfir lýsingum Jóhanns
frá bernsku- og æskuárunum, og
þó að sitthvað annað í þessari bók
sé vel ritað, verða mér kaflarnir,
sem gerast á Mýrum, hugstæðast-
ir. Hann lýsir eftirminnilega því
vandræðaástanai, sem «íða ríkti
I bókinni fylla viðtöl við fræga
listamenn máls og lita, merka sæ-
fara og einn ævintýramann eitt
hundrað blaðsíður. Síðan koma
greinar um innlend og erlend efni
og loks tvær smásögur.
Allt hefur þetta einhverja kosti,
og sumt af því kemur mér á óvart
sakir þess, hve haglega það er
sagt og formað. Og það ætti að
vera óhætt að trúa mér, því að þó
að ég hafi orð fyrir það, einkum í
seinni tíð, að vera „mannlegur",
sumir segja ,,manneskjulegur“, í
ritfregnum mínum og ritdómum,
hef ég stundum verið allóvæginn
við Jónas, enda talið, að hann
þyldi það og ennfremur, að hann
ætti það skilið, ekki sízt sakir
þess, að oft hefur mér virzt hann
gera verr en hann gæti. Viðtöl
hans í þessari bók eru öll vel gerð,
látlaus og gumlaus, en ekkert
jónasarlegt við þau, rithöfundur-
Reytingur
af reyfinu
Sparisjóður Hafnarfjarðar 75 ára í dag:
Innlán nema nú
2 milljörðum
Stofndagur Sparisjóðs Hafn-
arfjarðar er talinn 22. des.
1902. Aðdraganda að stofnun
Sparisjóðs Hafnarfjarðar má þó
rekja al.lt til ársins 1875 er í
Hafnarfirði var stofnaður
„Sparisjóður Álftaneshrepps“
en Hafnarfjörður var þá í þeim
hreppi. Arið 1878 var hreppn-
um skipt í tvennt: Garðahrepp
og Bessastaðahrepp og verður
Hafnarfjörður í Garðahreppi,
en nafni sjóðsins er ekki breytt
fyrr en 15. janúar 1884 og
nefndur þá „Sparisjóðurinn í
Hafnarfirði". En á árinu 1893
lamast mjög starfsemin er
gjaldkeri sjóðsins, Kristján
Zimsen, flytur til Reykjavíkur
og sjóðurinn með honum. Við
það ástand bjuggu Hafnfirðing-
ar í næstu 9 ár.
Aðalhvatamaður aó stofnun
sparisjóðs fyrir Hafnarfjörð, og
endurreisn starfseminnar þar,
er talinn vera Páll Einarsson
sem varð fyrsti bæjarfógeti í
Hafnarfirði. Fékk hann áhrifa-
menn á staðnum til liðs við sig
að hrinda þeirri hugmynd í
framkvæmd. Arangur þeirrar
vinnu kom í ljós mánudaginn
22. desember 1902 er 10 Hafn-
firðíngar komu saman til
fundar og stofnuðu: „Sparisjóð
Hafnarfjarðar”. Tók hinn ný-
stofnaði sjóður við eignum og
skuldum „Sparisjóðsins i Hafn-
arfirði" og hóf þegar starfsem-
ina þó að fyrsta lánveitingin úr
sjóðnum hafi ekki farið fram
fyrr en hinn 4. febr. 1903.
Fyrsta stjórnin var þannig
skipuð:
Formaður: Páll Einarsson,
bæjarfógeti. Gjaldkeri: Jó-
hannes Sigfússon, kennari.
Skrifari: Jón Gunnarsson,
verzlunarstjóri. Varamenn:
Jón Þórinsson, skólastjóri og
Sigurgeir Gfslason, vegaverk-
stjóri. Endurskoðendur: ög-
mundur Sigurðsson kennari og
Sigfús Bergmann verzlunar-
stjóri.
Með þessari upptalningu eru
7 af 10 stofnendum sjóðsins
nefndir, en hinir 3 voru Agúst
Flygenring kaupmaður, Finnur
Gíslason seglamakari og Einar
Þorgilsson hreppstjóri og
kaupmaður.
Fram til ársins 1935 var
stjórnin skipuð þrem mönnum
er kosnir voru af ábyrgóar-
mönnum sjóðsins en á því ári
var sú breyting gerð á lögum
sparisjóða að sveitarfélög
skyldu fá aðild að stjórnum
sparisjóða, og síðan hefur
stjórnin verið skipuð 5 mönn-
um, þrem kosnum af ábyrgðar-
mönnum og tveim af bæjar-
stjórn.
Núverandi stjórn skipa:
Kosnir af ábyrgðarmönnum.
Formaður Matthfas Á.
Mathiesen, f jðrmálaráðherra.
Ölafur Tr. Einarsson, framkv.-
stjóri. Guðmundur Guðmunds-
son sparisjóðsstjóri. Kosnir af
bæjarstjórn: Stefán Gunn-
laugsson deildarstjóri. Stefán
Jónsson, forstjóri.
Það fer ekki hjá því, þegar
hugað er að sögu stofnunar eins
og Sparisjóðs Hafnarfjarðar, á
75 ára starfsferli, verði
staðnæmst við og nefnd nöfn
nokkurra manna, sem sérstak-
lega hafa orðið tengdir nafni
stofnunarinnar.
Forstöðumenn hafa verið:
Jóhannes Sigfússon
1902—1904, Jón Gunnarsson
1904—1908, Guðm. Helgason
1908—1929, Ólafur Böðvarsson
1929—1958, Matthías A.
Mathíesen 1958—1967,
Guðmundur Guðmundss. 1967
og sfðan.
Fram til ársins 1929 sáu for-
stöðumennirnir um alla af-
greiðs'u einsamlir en eftir frá-
fall Guðmundar Helgasonar
1929, var starfinu við sjóðinn
skipt þannig að Sigurgeir Gísla-
son, einn af stofnendum sjóðs-
ins og í stjórn hans frá 1908 tók
við gjaldkerastarfinu en Ölafur
Böðvarsson varð sparisjóðs-
stjóri.
Gjaldkerar eftir að Sigurgeir
hætti starfi í byrjun árs 1945
hafa verið:
Eyjólfur Kristjánsson, Jón
Gestur Vigfússon, Þór
Gunnarsson og Þórður Guð-
laugsson.
Margt ágætis fók hefur starf-
að við sjóðinn á þessum tíma.
Það rýrir ekki gildi starfs hinna
fjölmörgu ónefndu, sem unnið
hafa að vexti og viðgangi spari-
sjóðsins á umliðnum árum,
hvort heldur við stjórn eða í
daglegu starfi, þó hér sé nefnt
nafn Mariu Ölafsdóttur með
virðingu og þakklæti. Hún
starfaði við sjóðinn frá árinu
1937 til dauðadags 1976 eða í 39
ár. A vissan hátt má telja að
tengsl hennar hafi hafist miklu
fyrr við sjóðinn, sem dóttir
Ölafs heitins Böðvarssonar
sparisjóðsstjóra.
Á aðalfundi sparisjóðsins
1956 var samþykkt að koma
upp eigin húsi fyrir starf-
semina. Af ýmsum ástæðum
varð dráttur á að framkvæmdir
hæfust, en þær hófust 1961 og
siðla árs 1964 var flutt i hið
nýja hús sparisjóðsins við
Strandgötu. Frá upphafi og til
þess tíma hafði sjóðurinn orðið