Morgunblaðið - 19.01.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 19. JANUAR 1978
Björn Fridfinnsson fjármálastjóri:
„Afkoma Islendinga og
stjórnun í ríkiskerfinu ”
Björn Friðfinnsson fjár-
málastjóri var einn frum-
mælenda á ráðstefnu
Stjórnunarfélags fslands í
Munaðarnesi f s.i. viku
sem fjallaði um verkefnið
„Þjóðhagsleg markmið og
afkoma íslendinga“. 1
ræðu Björns kom m.a. eft-
irfarandi fram:
Notkun viðurkenndra
aðferða við stjórnun
Mannlegu stjórnkerfin hafa í
sér fólgna tilhneigingu til þess að
þenjast út og vaxa og á stofni
opinberrar stjórnsýslu verður
margur kalkvisturinn — menn án
verkefna og verkefni án manna
— ef ekki er beitt réttum aðferð-
um til að halda kerfinu réttvöxnu
og án skaðlegra rótarskota.
Ekki skyldu menn ætla, að þessi
vandamál séu einskorðuð við
opinbera stjórnkerfið. — Þau
skjóta hvarvetna upp kollinum,
þar sem byggja þarf upp og við-
halda „kerfi“ með samspili
margra einstaklinga til þess að
takast á við afmarkað verkefni.
Munurinn kemur hins vegar
fram í þvi, að í einkarekstrinum
knýja lögmál efnahagslífsins stöð-
ugt á um úrbætur. Fyrirtæki
dafna og deyja — eftir þvf, hvern-
ig á málum er h: ldið og falli verk-
efni brott eða breytist — verða
samsvarandi breytingar á innri
stjórnun og verkaskiptingu hjá
hverju einstöku fyrirtæki tiltölu-
lega fljótt. I hinu opinbera stjórn-
kerfi hættir stofnun til að blíva —
hvernig sem á málum er haldið.
Yfirboðarar stjórnsýslukerfisins
eru óhjákvæmilega seinir að taka
við sér og ef þeir verða varir við
að stofnun veldur ekki verkefn-
um, sem á hana eru lögð, þá verð-
ur auðveldasta lausnin oft að
koma- á fót nýrri stofnun eða
a.m.k. nefnd. Stundum taka þeir
einfaldlega að sér stjórn-
sýsluverkefnið sjálfir og er
Kröflunefnd líklega frægasta
dæmið um það.
Menn deila nú nokkuð um það,
hvort þeir vilja „báknið burt“ eða
„báknið kjurrt". Ég legg til að
menn sættist á það, að hafa slag-
orðið „báknið breytt“.
Ég gæti nefnt ýmis dæmi niður-
stöðu minni til stuðnings, en hér
verður aðeins fárra getið. Okkur
vantar t.d. samræmdar reglur um
mat á ýmsum fjárfestingum sem
lagt er til að hið opinbera leggi í
eða veiti fyrirgreiðslu til. Það er
of seint að finna það út núna, að
fiskiskipafloti, sem nýlega hefur
verið stóraukinn með opinberri
fyrirgreiðslu sé allt of stór eða að
virkjun, sem búið er að byggja,
falli ekki að orkuþörfinni. Það er
stjórnsýslulegur galli, að mikið af
tölum í nýsamþykktum fjárlögum
skuli vera byggðar á verðlagi frá
þvf i maí á sfðasta ári og þar með
að litlu hafandi. Það segir sína
sögu, að um leið og útgjöld til
heilbrigðismála verða sffellt
stærri hluti þjóðarútgjalda, þá
skuli það engin merkjanleg áhrif
hafa á lífslíkur iandsmanna og
það gefur tilefni til athugunar, að
fiskveiðar og fiskvinnsla skuli
hafa gengið án truflana í nýaf-
stöðnu verkfalli opinberra starfs-
manna enda þótt engir opinberir
fiskmatsmenn væru í vinnu. I
orkumálum er við augljósa skipu-
lags- og stjórnunarlega galla að
etja, og þannig mætti lengi telja.
Að opinberri stjórnsýslu hér á
iandi starfa heiðarlegir og vel-
menntaðir starfsmenn. Afstaða
„kerfisins" út á við og til verk-
efna sinna byggist á sögulegum
ástæðum sem ekki er ástæða til að
rekja hér. Ef við viljum „báknið
breytt" verður það að gerast með
nýrri og almennri stefnumótun
alþingis og ríkisstjórnar, en
fyrstu skrefin, sem stíga þarf í
framkvæmd nýrrar stjórnsýslu-
stefnu er að veita lykilmönnum í
„kerfinu" viðbótarfræðslu og
þjálfun, og fá þá til að tileinka sér
inntak þeirra erlendu stjórnunar-
aðferða, sem ég nefndi hér að
framan. Við ráðum ýmsa sérfræð-
inga i lykilstöðum, verkfræðinga,
lækna, lögfræðinga o.s.frv. en
ekkert er samt að því hvað þeir
kunni til stjórnunar. Stjórnunar-
félag Islands gæti hér haft enn
Fiskiskipaáætlun 1:
Fjármunamyndun í físki-
skipum árin 1945—1975
MIKLAR sveiflur eru í
fjártnunamyndun fiski-
skipaflotans og eru þær
hlutfallslega meiri en í
fjármunastofninum, sem
fram kemur í þjóðarauðs-
matinu. enda valda þær
mestu um sveiflur fjár-
munastofnsins, segir í ný-
útkominni Fiskiskipaáætl-
un Framkvæmdastofnunar
ríkisins.
A hverju ári frá 1945 til 1975
hefur orðið einhver fjármuna-
myndun á bátum. Mest var hún
þó 1967, 3717 milljónir króna,
vegna undanfarinna hagstæðra
ytri skilyrða. Minnst var hún aft-
ur á móti árið 1950, 174 milljónir
króna, í lok hins mikla skipa-
smíðatímabils eftirstríðsáranna.
Fjármunamyndun í togurunum
hefur verið töluvert óreglulegri
en fjármunamyndun í bátum.
Rétt þykir því að fjalla um árin
1947—1974 sem sex sjálfstæð
tímabil.
Fyrsta tímabilið stendur fram
til ársins 1952. A þessum árum
koma nýsköpunartogararnir, sam-
tals að verðmæti 8487 milljónir
króna. Hæst ber áríð 1947 þegar
togarar að verðmæti 3880 milljón-
ir króna bættust við flotann.
Annað timabilið stendur árin
1953—1956. A þessu skeiði verða
engar breytingar á togaraflotan-
um nema slit og afskriftir.
Þriðja tímabilið stendur frá ár-
inu 1957 til 1960. Þá bætast tog-
araflotanum sex skip að verðmæti
2.254 milljónir króna.
Fjórða tímabilið stendur aðeins
tvö ár, 1961 og 1962. Þetta tímabil
er að því leyti líkt öðrum tímabil-
um, að engar breytingar verða á
togaraflotanum á þessum árum.
Fimmta tímabilið er tímabil
hnignunar togaraflotans sem
slíks. Það stendur frá árinu 1963
til ársins 1969. A þessum árum
eru ellefu togarar seldir úr landi
auk þeirra 7, sem fara til niður-
rifs, einn strandaði og er fjár-
munamyndun í togurunum nei-
kvæð á þessu tímabili um 477
milljónir króna.
Sjötta og seinasta tímabilið
hefst árið 1970 og mun væntan-
lega standa a.m.k. fram á árið
1978. Er hér um að ræða tíma
skuttogaranna. A árunum
1970—1975 nam verg fjármuna-
myndun i skuttogurum 18379
milljónum króna sem er 116%
meira en nam vergri fjármuna-
myndun i togurunum árin
1947—1952.
Línuritið sem hér fylgir sýnir í
milljónum króna, hver verg fjár-
munamyndun i togurum, bátum
og fiskiskipum alls hefur verið
árin 1945—1975.
Björn Friðfinnsson
mikilvægara hlutverk en það hef-
ur í dag.
Stjðrnun hjá erlendu
stórfyrirtæki
Ég átti þess kost um nokkurra
ára skeið, að kynnast nokkuð inn-
viðum hjá erlendu stórfyrirtæki,
en fyrirtæki þetta er fjölþjóðlegt
og hefur 3—4 sinnum fleiri
starfsmenn en íslenska ríkið.
Það hóf starfsemi sina í kjall-
araholu i New York fyrir alda-
mótin síðustu en selúr nú fram-
leiðsluvörur fyrir nokkuð á annan
milljarð dollara á ári. I dag er það
almenningshlutafélag með um 30
þúsund eigendum, en völdin virð-
ast vera í höndum banka, trygg-
ingafélags og annarra fjármála-
stofnana í Bandaríkjunum og víð-
ar og eru stjórnarmenn kosnir
með atfylgi slíkra stórhluthafa.
Verksmiðjur eru á annað hundr-
að og eru þær staðsettar i nokkr-
um löndum. Söluskrifstofur eru
um heim allan.
Hér er þvi um að ræða bákn,
sem á að mörgu leyti við svipuð
stjórnunarvandamál að etja og
ríkiskerfi hjá lítilli þjóð. Unnið er
eftir fjárhagsáætlunum til eins,
fimm og tíu ára og mikil áherzla
er lögð á stöðugt upplýsingaflæði
um árangur starfseminnar, svo að
stjórnendur geti brugðist sem
skjótast við þeim vandamálum,
sem upp koma. Fyrirtækið nýtir
samtengt tölvukerfi með aðalmið-
stöð í Bandarikjunum en útstöðv-
ar víða um heim og er hægt að
nýta sameiginlegan gagnagrunn
frá öllum útstöðvunum. Lögð er
mikil áherzla á innra kontról og
kerfisbundna stjórnun.
Stjórnin og aðalframkvæmda-
stjórar móta stefnuna í stórum
dráttum, en síðan taka lægra sett-
ir stjórnendur við og útfæra hana.
Mælikvarði á heildarárangur
fyrirtækisins og einstakra deilda
þess er að sjálfsögðu arðsemin, en
það hefur sýnt sig, að valdamestu
eigendurnir eru fljótir að ókyrr-
ast, ef arðgjöfin minnkar af hluta-
bréfum þeirra.
Ég er að sjálfsögðu ekki að
leggja slíkt fyrirtæki og opinbera
stjórnsýslu algjörlega að jöfnu, til
þess eru markmiðin of ólík og
mælikvarðar á árangur f jölbreytt-
ari. Engu að síður kemst ég ekki
hjá því að bera saman ýmis atriði
í rekstri beggja og þá einkum
hvað snertir grundvallaratriði i
stjórnun. Ég vil þó gera þann
fyrirvara, að þekking mín á þessu
erlenda fyrirtæki ristir ekki
djúpt, en er bundin við ýmis al-
menn atriði er ég varð ýmist var
við sjálfur eða sem starfsmenn
þess skýrðu mér frá.
I fyrsta lagi vil ég nefna áherzl-
una á kerfisbundna stjórnun. All-
ir stjórnendur háir, sem lágir fá í
Góð afkoma
Swissair
AFKOMA svissneska flugfélags-
ins „Swissair", sem er eitt stærstu
flugfélaga í heimi var á s.l. ári sú
albesta frá upphafi fyrirtækisins,
að því er formaður stjórnar fé-
lagsins Armin Belten-Weiler,
sagði i skýrslu sinni á aðalfundi
félagsins nú fyrir skömmu.
Þá kom fram hjá honum að
hluthöfum fyrirtækisins hafi ver-
ið tilkynnt f september sl., að
reiknað væri með góðri afkomu
félagsins en sú góða afkoma óx
síðan stöðugt og var mun meiri
þegar upp var staðið um áramót.
Einnig kom fram hjá Armin að
félagið byggist við svipaðri út-
komu á þessu nýbyrjaða ári.
Þátttaka Verzlun-
arráðsins í alþjóð-
legum samtökum
MÖRG fslenzk fyrirtæki og sam-
tök taka þátt f ýmis konar starf-
semi erlendra alþjóðasamtaka án
þess þó að mjög margir viti nánar
um það, eitt þeirra er Verzlunar-
ráð tslands, sem tekur þátt f
margskonar alþjóðlegri sam-
vinnu verzlunarráða og er mark-
miðið að reyna að nýta það starf
sem þar fer fram eins vel og unnt
er f þágu atvinnulffsins. Mest
hafa samkiptin af eðlilegum
ástæðum verið milli verzlunar-
fólks sjálfs, bæði milli landa og
innan þeirra áöllum stigum efna-
hagslffsins og stefnt er að því, að
frjáls einkarekstur geti nýtt
framleiðsluþætti þjóðanna á hag-
kvæmastan hátt og búið fólki
þannig beztu Iffskjörin.
Alþjóða verzlunarráðið starfar
einkum með þrennum hætti að
verkefnum sínum: I fyrsta lagi
með sérstökum málefnanefndum,
sem fjalla um ýmis mál svo sem
utanríkisviðskipti, viðskipta-
stefnu, peningakerfið, fjölþjóða-
fyrirtæki, alþjóðlega fjárfestingu,
efnahagsþróun, tollamál, sam-
göngur og alþjóðlegar viðskipta-
venjur.
I öðru lagi með ráðstefnuhaldi
um hin ýmsu vandamál sem efst
eru á baugi hverju sinni og í
þriðja lagi er það með mikilli út-
gáfustarfsemi en henni er skipt í
tvo flokka, annars vegar skýrslur
um höfuðvandamál alþjóðlegrar
efnahagsstarfsemi og hins vegar
ábendingar og reglur um alþjóð-
lega meðferð ýmissa mála eins og
alþjóðlegra viðskiptahátta og
margs fleira.
Alþjóðaverzlunarráðið er
félagsskapur verzlunarráða hinna
ýmsu landa og hefur þann tilgang
að efla viðskipti og tengsl at-
vinnurekenda, styrkja stöðu
einkarekstrusins, efla alþjóðlegt
starf verzlunarráða og fyrirtækja
og vera leiðandi aðili í slíku sam-
starfi gagnvart opinberum og
alþjóðlegum aðilum.