Morgunblaðið - 19.01.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1&.JANUAR 1978
Fyrsta manntalið 1703:
íslendingum fækkaði
1703-1785 um 10.000
Mannfjöldaþróun í einstaka byggðarlögum
Fyrsta manntal á tslandi
Arni Magnússon og Páll Vídal-
ín tóku fyrsta manntal á tslandi
árið 1703. Þá töldust lslendingar
50.358. Sextlu árum sfðar, 1762,
hafði landsmönnum fækkað um
5.513, vóru 44.845. Helzta orsök
þessarar fækkunar var Stórabóla,
sem geisaði árið 1707, og talin er
hafa orðið allt að þriðjungi þjóð-
arinnar að aldurtila. Ari- 1769
telst mannfjöldinn vera 46 201 en
fækkar síðan. I 40.623 árið 1785,
vegna harðæris og náttúruham-
fara. Talið er að um 9.000 manns
hafi fallið á árunum 1783 til 1785
eða tæplega fimmtungur þjóðar-
innar. Landsmönnum fækkaði
þannig um tæplega 10.000 manns
á tlmabilinu 1703 til 1785.
Fram til aldamóta 1800 fjölgaði
landsmönnum um tæplega 1% á
ári, vóru um 47.240 árið 1801.
Síðan dró aftur úr fjölgun, var
0,4% til 0,5% á ári fram til 1850,
en þá vóru landsmenn 59.157. A
síðari helmingi 19. aldar er fjölg-
unin misjöfn, 1,1% að meðaltali
árin 1850—1860, um 0,4%.
1860—1880, en mínus 0.2%
1880—1890 (talið er að 10—15
þús. manns hafi þá flutzt til
Ameríku). Næstu þrjá áratugina
til 1920 var aukning íbúa um 1%
á ári að meðaltali, 1,4%
1920—1930, 1,2% á kreppuára-
tugnum 1930—1940 og 1,7%
1940—1950. Hámarki náði
aukning mannfjöldans árin
1950—1960, 2,1%. 1961—1965
1,8% 1966—1970 1,1%. Arin
1971—1975 var meðalaukning
1,4% á ári og 0.9% 1976.
íslendingar vóru taldir allt að
70—80 þús. frá landnámsöld fram
á 17. öld, að ágizkun fróðustu
manna. I dag erum við rúmlega
220.000. Þéttbýlismyndun í land-
inu hefur svo raskað íbúahlutföll-
um einstakra byggða og lands-
hluta, eins og raunin hefur og á
orðið með breyttum þjóðiífshátt-
um iðnþróunar í nágrannalönd-
um.
Framanritaðar upplýsingar eru
úr uppsláttarriti Framkvæmda-
stofnunar ríkisins, Mannfjöldi,
mannafli og tekjur (júní/77).
Hér á eftir verður birtur orðrétt-
ur kafli úr riti þessu um mann-
fjöidaþróun einstakra byggða
(kjördæma) frá síðustu alda-
mótum:
Reykjavíkur- og
Reykjanessvæði
„Eins og áður er sagt hefur
mannfjölgun á Islandi frá siðustu
aldamótum verið 1,4% að meðal-
tali á ári. A sama tíma hefur
fjölgunin verið 3,7% á Reykjavík-
ur- og Reykjanessvæðinu, en
0,15% á landinu utan þess svæðis.
Skýringin á þessari miklu aukn-
ingu eru hinir miklu flutningar,
sem átt hafa sér stað frá öðrum
landshlutum á þessu tímabili.
Reykjavíkur- og Reykjanessvæð-
ið, hefur haft verulegt aðdráttar-
afl, sérstaklega eftir að atvinnu-
I
tæplega 131 þúsund
um 59% landsmanna.
manns eða
Vesturland.
Arið 1901 bjuggu 12,5% lands-
manna á Vesturlandi, en 6,4% í
árslok 1976. tbúum hefur á sam
tíma fjölgað úr um 9.770 í 14.030.
Fækkað hefur i dreifbýli úr 7.998
árið 1901 í 4.198 árið 1976, en
fjölgað hefur á þéttbýlisstöðun-
um úr 1.772 í 9.843. Mannfjöldi
Vesturlands var um 10 þúsund
allt fram til 1950, en eftir það tók
að fjölga verulega. Dregið hefur
nokkuð úr fækkun í dreifbýli, og
veruleg fjölgun varð á Akranesi, í
Borgarnesi, i þorpum á Snæfells-
nesi og í Búðardal.
Vestfirðir.
A Vestfjörðum bjuggu 16%
landsmanna um siðustu aldamót,
Röskir tslendingar I Spánarferð á liðnu ári. Það fer sennilega betur
um þá en landa þeirra fyrir rúmlega 90 árum, er fluttust búferlum
vestur um haf.
tækifærum í hinum dreifðu
byggðum landsins fækkaði, sam-
hliða tækniframförum, vélvæð-
ingu og sérhæfðri verkaskipt-
ingu, sem hafði i för með sér bætt
lífskjör og vaxandi velmegun. Um
aldamótin bjuggu á svæðinu um
12 þúsund manns eða um 15%
þjóðarinnar. Arið 1940 bjuggu
þar um 47 þúsund manns eða um
39% þjóðarinnar og í árslok 1976
Kjördæmin og húsnæðið:
Fæst íbúðarhús
/
a
Vestfjörðum
Arið 1975 voru íbúðarhús á tslandi talin 36.519 (rúmmál samtals
21.172 þús.), þar af í þéttbýli 30.356 (rúmmál 19.100 þús.) og í sveitum
6.163 (rúmmál 2072 þús.). Skipting íbúðarhúsnæðis eftir kjördæmum
var þá talin:
Kjördæmi: Fjöldi Rúmmál
húsa. samtals
Reykjavík 9.822 9.104.019
Suðvesturland 8.182 4.532.511
Vesturland 2.880 1.732.847
Vestfirðir 2.092 821.932
Norðurland vestra 2.233 835.427
Norðurland eystra 4.561 2.121.384
Austurland 2.516 984.224
Suðurland 4.233 1.598.683
STRJÁLBÝLI
en aðeins 4,6% 1976. Þar hefur
átt sér stað veruleg fækkun fólks
bæði hlutfallslega og i beinum
tölum. Ibúar töldust árið 1901
12.481 og 10.051 í árslok 1976.
Þróunin á Vestfjörðum hefur um
tvennt verið ólík þróun annarra
landshluta, fækkun i sveitum hef-
ur verið mun örari en í nokkrum
öðrum landshluta. Þar var byggt á
einhæfari auðlindum en víðast
annars staðar, og fjölgun í þétt-
býli hefur verið hæg, sérstaklega
eftir 1940. A ísafirði voru um
2.000 ibúar árið 1920. Verulegur
vöxtur var á næstu áratugum
fram til 1940, er íbúar voru um
2.800, en síðan fækkaði ibúum og
voru þeir 2.680 árið 1970, en síðan
hefur verið nokkur fjölgun.
Astæðurnar fyrir sveiflum í vexti
fólksfjöldans virðast vera hinn
takmarkaði þjónustugrundvöllur
Isafjarðar ásamt fólksfækkuninni
í nágrannasveitunum. Nokkur
fækkun varð í Bolungarvík á milli
Meðalævi Islendinga lengist stöðugt með betri Iffskjörum og heilbrigð-
isþjonustu. Hér sjást aldraðir í Reykjavfk á samkomu, sem er þáttur f
öldrunarþjónustu borgarinnar. Hvern veg er öldrunarþjónustu háttað
f strjálbýli á tslandi f dag?
1910 og 1930 úr 800 í tæplega 700
íbúa, en frá '1950 til 1975 jókst
íbúafjöldi í Bolungarvík verulega
og búa þar nú um 1.100 manns. A
Patreksfirði var veruleg fólks-
fjölgun á þriðja áratugnum og
hélzt hún allt fram til 1965, en
hefur siðsn staðið í stað. Aðrir
þéttbýlisstaðir á Vestfjörðum
hafa aukið íbúatöluna nokkuð að
siðustu 10 árum, en fækkað hefur
á Flateyri og á þéttbýlisstöðum
Strandasýslu.
Norðurland vestra.
A Norðurlandi vestra fjölgaði
frá aldamótum fram til 1940, en
siðan hefur mannfjöldinn haldizt
nær óbreyttur. Þar voru 9.789
árið 1920 og 10.220 árið 1976, en
hlutfallslega hefur þeim fækkað á
þessu tímabili úr 10,3% í 4,6%
landsmanna. Fækkun í dreifbýli
hefur verið tölulega hæg. Veruleg
fólksfjölgun hefur átt sér stað á
Blönduósi, Sauðárkróki og
Hvammstanga, en mikil fækkun á
Siglufirði. Hofsós og Skagaströnd
hafa nær staðið í stað.
Norðurland eystra.
A Norðurlandi eystra hefuFver-
ið meiri mannfjölgun frá alda-
mótum en í öðrum landshlutum
utan Reykjavikur- og Reykjanes-
svæðisins. Um aldamótin bjuggu
þar 11.913, en árið 1976 23.892 eða
15,2% og 11,0% landsmanna.
Fækkun hefur orðið í dreifbýli,
en aukning í þéttbýli. Munar þar
mest um öran vöxt Akureyrar allt
fram um 1950, en fram að þeim
tíma óx Akureyri umfram lands-
meðaltal. A áratugnum
1950—1960 dró úr vexti Akureyr-
ar, sem var 1,3% á ári að meðal-
tali. Síðan hefur Akureyri vaxið
umfram landsmeðaltal eða um
2,2% á ári að meðaltali undanfar-
in 10 ár. Veruleg mannfjölgun
hefur einnig átt sér stað á öðrum
þéttbýlisstöðum síðustu 15 árin
og er þar helzt að nefna Dalvik,
Ölafsfjörð og Húsavfk af stærri
bæjum, en Grenivík og Kópasker
af smærri þorpum. Byggð hefur
lagzt niður í Flatey á Skjálfanda.
Tiltölulega lítill vöxtur hefur ver-
ið á Þórshöfn og á Raufarhöfn, en
fækkur á Litla-Arskógssandi og
Hauganesi svo og á Hjalteyri.
Austurland
A Austurlandi bjuggu um alda-
mótin 13,6% þjóðarinnar, en árið
1976 5,5%. Mannfjöldinn var nær
óbreyttur fram til 1960, en frá
1960—1965 varð þar umtalsverð
fjölgun. Verulega dró úr fækkun i
dreifbýli, en fjölgun varð á þétt-
býlisstöðunum. Síðan dregur úr
heildarfjölguninni vegna áfram-
haldandi fækkunar í dreifbýli, en
þéttbýlisstaðirnir hafa haldið
áfram að vaxa allt fram á þennan
dag. Mestur hefur vöxturinn ver-
ið síðustu tvo áratugi á Egilsstöð-
um og Höfn i Hornafirði, bæði
hlutfallslega og i beinum tölum,
en nokkru minni á öðrum stöðum.
Fækkað hefur í Borgarfirði
eystra. Seyðisfjörður, sem um
aldamótin var fjórði stærsti kaup-
staður landsins og helzti verzlun-
arstaður Austurlands, hefur haft
nær óbreytta íbúatölu. Siðastliðin
10 ár hefur þar verið um nokkra
fólksfjölgun að ræða. Þá hefur
Neskaupstaður einnig vaxið nokk-
uð.
Suðurland
A Suðurlandi bjuggu 17%
landsmanna um aldamótin, en
8,6% árið 1976. Fram undir 1950
varð veruleg fækkun íbúa í dreif-
býli, en síðan hefur ibúatalan
haldizt nær óbreytt gagnstætt
þeirri fækkun í dreifbýli sem átt
hefur sér stað í öðrum landshlut-
um. Eyrarbaki og Stokkseyri voru
mikilvægir verzlunarstaðir um
aldamótin. Smám saman minnk-
aði hlutverk þeirra sem
verzlunarstaða, þegar vöruflutn-
ingar með bílum yfir Ölfusár-
brúna tóku við af sjóflutningum.
Ibúum fækkaði allt fram til 1960,
en siðan hefur verið um nokkra
fólksfjölgun að ræða á báðum
stöðum. A öðrum þéttbýlisstöðum
hefur verið veruleg fjölgun.
Munar þar mest um vöxt Selfoss,
svo og Hellu, Hvolsvallar, Hvera-
gerðis og Þorlákshafnar. Vík í
Mýrdal hefur vaxið mun hægar.
Byggð í Vestmannaeyjum óx mjög
ört fram til 1930, síðan hægði á
vextinum til 1950, milli
1950—1960 var fjölgun íbúa meiri
en iandsmeðaltal, síðan dró úr
fjölguninni, en hæst varð ibúatala
Vestmannaeyja í árslok 1972 um
5.300 manns. Síðan fækkaði ibú-
um af völdum náttúruhamfar-
anna í ársbyrjun 1973 og voru
þeir orðnir um 4.500 í desember
1976.“
300.000 íslendingar árið 2000:
Tæplega 3/s á Reykjavík-
ur/Reykjaness-svæðinu
Framreiknaður mannfjöldi llklegrar þróunar hér á landi á árabilinu 1975 til 2000 (eftir kjördæm-
um) er talin þessi, skv. upplýsingariti Framkvæmdastofnunar rikisins, áætlanadeildar (Mannfjöldi,
mannafli og tekjur júnf/1977):
Kjördæmi: 1975 1980- 1985 1990 1995 2000
Reykjavík og Reykjanes 129.737 139.221 149.445 159.593 169.278 178.950
Vesturland 14.031 15.002 16.184 17.459 18.722 19.961
Vestfirðir 10.040 10.725 11.541 12.397 13.242 14.091
Norðurland vestra 10.081 10.637 11.330 12.092 12.866 13.642
Norðurland eystra 23.892 25.406 27.266 29.328 31.432 33.515
Austurland 12.007 12.827 13.803 14.876 15.963 17.028
Suðurland 18.839 20.127 21.640 23.264 24.910 26.561
Samtals 218.627 233.945 251.209 269.009 286.413 303.748