Morgunblaðið - 16.02.1978, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. FEBRUAR 1978
Sigurd Madslund:
2. grein
Löggjöfin og fólkið
Augliti til aug-
litis við hótunina
Sá sem hefur á þessu ári ferðast
um og lifað á meginlandi V-
Evrópu, í víðtækasta skilningi, er
yfirbugaður, þó að viðkomandi
hafi fyrirfram vitað frá fyrri ferð-
um og verið undirbúinn með ýms-
um upplýsingum, þá verður hann
svo bugaður, bæði lxkamlega og
andlega af þessum allt of skjótu,
fortakslausu „nýju“ samfélags-
breytingum, ofbeldi, stríðsástandi
og hryðjuverkastarfsemi, að
kvíðafullur finnst honum það
óréttlátt að tíminn skuli líða, tifa
áfram eins og teljarinn á tíma-
sprengju. Þar til tíminn er út-
runninn og gereyðingarsprengjan
springur. Það er það sem ég gerði
— ég fór frá endamörkum óveð-
ursins inn í það og þvert um
miðju þess.
„í stórskotahríð"
Til að halda áfram óveðurslík-
ingunni, get ég sagt, að „elding-
unum“ hafi slegið niður á stöðum
sem ég var nýbúinn að yfirgefa og
á stöðam sem voru framundan.
Margar af raunverulegum,
„glóandi" upplýsingum, þessar
svörtu, þunglamalegu fyrirsagnir
dagbiaða og plakata, haglhríð
slagorða blönduð kuldanum frá
fagorðum sérfræðinganna og
skammstafanir (OPEC, OLO,
BKA, CDU/FPD, EEC . . . ) komu
mér á þá skoðun að við búum
þegar í sprungnum þjóðfélögum
— og flestir gefast upp á þvf að
reyna að skiija ástandið. — En
það er staðreynd, að forystumenn
i okkar þjóðfélagi eru á öllum
hæðum valda-píramftans yfirbug-
aðir.
Myndin
Hvernig fá stjórnmáiamennirn-
ir og ráðgjafar þeirra nothæfa,
„sanna" mynd af því sem er að
gerast. Mynd af þeirra eigin þjóð-
félagi, öðrum þjóðfélögum og
mynd af heiminum í heild.
Stærstu löndin safna upplýsing-
um í „banka", sérstaklega í tölvu-
banka. Þessir „vélheilar“ eru
mataðir, þeir vinna úr og greina
niður og gefa „svar“ við þessari
mötuðu þekkingu. A sama tima
greina þúsundir sérfræðinga sér-
fræðilegar upplýsingar sínar í
samvinnu við tölvurnar, sundur-
greina og greina sundur. Og hver
hópur sérfræðinganna og tölvu-
heilarnir reyna að safna sínum
hluta af heildarmyndinni. Og
hver orkar að tengja þessar niður-
stöður, þ.e. að safna þeim saman í
eina heildarmynd? Það eru gerð-
ar tilraunir í þá átt. EN. Vfsinda-
mennirnir hafa vanrækt að ein-
falda hlutina — og stjórnmála-
mennirnir einfalda þá um of, —
og of einhliða hver út úr sínu
„flokksbúri".
Lgin um
löggjöfina
Það sem við ætlum að reyna að
rannsaka hér er lögin um löggjöf-
ina.
Lögin hafa mest að segja og eru
það hættulega í öllu spilverki
stjórnmálanna. Það er eins og sér-
hver setning laga feli I sér „fæð-
ingu“ fjölda viðbótarlaga. — I
landi t.d. þar sem fyrir 10 árum
voru að meðaltali samþykkt um
40 ný lög á ári, er meðaltalið nú
um 400 lög á ári. Þau lög sem falla
niður vegna „elli“ eða eru felld úr
gildi eru fá — og þau eru fljótlega
bætt upp með langri röð eldfjör-
ugra barnabarnabarna".
Samfélagið sem við keppumst
við að byggja upp eða sú hug-
myndafræði sem stjórnað hefur
verió samkvæmt er ákvörðuð eftir
því hvernig löggjöfinni er háttað
og þannig hvernig lífið í þjóðfé-
laginu vérður.
Svo getur virst að til séu marg-
ar þjóðfélags-fyrirmyndir og
margs konar pólitfsk hugmynda-
fræði. En það er ekki svo, ef við
lítúm framhjá ákveðnum blæ-
brigðum. Þær eru aðeins örfáar
— og þá eru andstæðurnar hafðar
i huga, sem orsaka það stríð, sem
geisar um allt. Þess vegna lifum
við í óhamingjusömu „ófriðarveð-
urfari" í stað hlýju og ljóss vin-
semdarinnar og skilningsins sem
er raunverulega nauðsynlegur.
(Og á meðan ég færi þetta á blað
hugsa ég til þeirra fjölmörgu rit-
höfunda sem hafá í bókum og
greinum reynt að vara fjöldann
við. Ég spyr því sjálfan mig: gerir
það eitthvert gagn? Og svara mér
síðan: það er þó skylda þeirra, að
reyna þvf það eru orðin, ORÐIN,
sem skapa og geta líka brotið nið-
ur).
Þess vegna skulum við fyrst
reyna að setja upp mynd af
stærstu og ríkjandi þjóðfélags-
fyrirmyndunum, samnefnara fyr-
ir mikilvægustu stjórnaraðferð-
irnar og stjórnmálakerfin og
reyna í leiðinni að forðast þau
nöfn, þau orð sem koma tilfinn-
ingunum til að ólga. Taka raun-
veruleikann fyrir. Öhlutstæðar
hugmyndir en ekki skáldskap.
Margir skynja atburði á sjón-
varpsskerminum sem dramatísk-
an grímuleik, leikhús harmleikja
og gleðileikja. Það er skiljanlegt
en hættulegt, því þeir fjalla um
okkar líf og dauða. — Og hefur
nokkur spurt að því hver sé höf-
undurinn og hver leikstjórinn?
Veit það nokkur?
Stjórnkerfin
I öllum stjórnkerfum er stóra
spurningin um VÖLD, miðstjórn
þeirra eða skiptingu, réttindi og
skyldur, greiningu í frelsi og jafn-
rétti og þar af opna eða lokaða
verkun, tengslin á milli einstakl-
inga, persónulegra hagsmuna,
einkahagsmuna og ríkisvaldsins
(án tillits til þess hver hefur það f
höndum), þess ófrávíkjanlega,
þess skyldubundna og þess
frjálsa.
Það er alltaf barátta. Um völd-
in: þau sjálf eða æðstu valdaráð-
in. Um fólk: vinnugetu þess, skap-
andi hæfileika, gáfur, skynsemi,
athyglisgáfur ogsamræmda hæfi-
leika, tilfinningagæði, girndir,
eigingirni — og óeigingirni. Allir
þessir þættir hafa þýðingu fyrir
valdhafana, framkvæmdavaldið
— löggjafarvaldið, dómsvaldið,
„dómendurna".
Stjórnkerfin tvö, þau stærstu,
sem auðveldast er að sundur-
greina innan hvers þjóðfélags og
um allan heiminn, — án þess að
mismunandi blæbrigði finnist:
Lýðræðið og Einræðið. Bæði kerf-
in eru skilgreind og túlkuð á mis-
munandi hátt, — æ oftar svo mis-
munandi, að allt of margir vita
ekki hvað þau fela í sér. Ekki sfst
þegar þjóðfélag getur kallað sig
lýðræðisríki og er í raun einræðis-
ríki og einræðisríkið á sér allt of
mörg nöfn og allt of margvíslega
og mismunandi hugmyndafræði.
Nota bene, við skulum taka eft-
ir því að leiðtogar ríkja hittast og
heimsækja hver annan æ oftar á
siðustu árum.
Á meðal fjölmargra funda og
ráðstefna um pólitfsk málefni,
sem áttu sér stað á árinu 1977,
ætla ég í stuttu máli aðeins að
fjalla um eina ráðstefnu, þar sem
umræðuefnið var LÝÐRÆÐIÐ.
Hún fór fram f Aþenu, þar sem
þessu stjórnarfyrirkomulagi var
gefið nafn, það skílgreint og reynt
fyrir 2500 árum síðan. Á þessari
ráðstefnu voru fulltrúar 40 landa,
flestir stjórnmálamenn og þjóðfé-
lagskönnuðir.
Umræðurnar (og ágreiningur-
inn) voru helzt um hvernig túlka
bæri þetta stjórnarform, um óskir
fólksins, um stöðu lýðræðisins
gagnvart frelsinu, jafnréttinu, ör-
yggi og jafnvægi. Það var augijóst
að allir vildu helzt kalla sig lýð-
ræðissinna (því mest notaða og
því miður útslitna orði).
Meðal annars kom fram: að
fólkið óskaði öryggis og jafnvægis
fremur en nokkurs annars. Mörg
lýðræðisríki eru ekki nægilega
siðleg. Nútíma iðnríki geta ekki
þrifist án lýðræðis, valddreifðs
lýðræðis. Lýðræðið stendur sig
illa, það er „fínsprungið“. Lýð-
ræðisríkin eru gædd meiri lífs-
þrótti nú en nokkru sinni —
(stofnandi Amnesty Internation-
al komst að þeirri niðurstöðu að í
heiminum í dag séu um 70 ein-
ræðisríki. 149 ríki eru aðilar að
Sameinuðu þjóðunum). Loksins
var það látið í ljós að aukin ríkis-
völd og tilhneiging til einræðis-
stjórnarfars væri einkennandi
fyrir okkar tima. Og á öðrum
fundum á öðrum stöðum var
„rætt“ um réttindi okkar sem
mannfólks. — Til að vera mann-
fólk?
Þó er enn, þrátt fyrir þessar
einræðistilhneigingar í fjölda
landa MÖGULEGT að gera það
sem mestu skiptir óhindrað, að
tala og skrifa, gagnrýna, að láta
skoðanrsínar í ljós, búa við, trú-
frelsi.mN við verðum að gera það
með vandvirkni og taka afstöðu
— og gera eitthvað hvern dag.
Tveir pólar
þjóðfélags-
fyrirmyndanna
Nú ætla ég að skilgreina EIN-
RÆÐI, alræðisstjórnina. Það
skiptir ekki máli hvað það er
nefnt, en það er það stjórnarform,
sú þjóðfélags-fyrirmynd, þar sem
ríkið, hið skipulagða þjóðfélag
hefur öll völd, ákveður allt, fram-
kvæmir allt, setur lögin, túlkar
þau og dæmir eftir þeim — og á
allt.
Þannig er hið algera einræði,
án blæbrigða.
Og hver og hvað er rx'kið?
Stærri eða minni hópur manna,
sem geta kallað sig félag, flokk,
samtök. Leiðtogarnir og meiri-
hluti þessa hóps eru venjulega
karlmenn, en fjöldi kvenna fer þó
vaxandi, eins og í öllu valdaspili
stjórnmálanna.
Einræðið er
minnihlutastjórn
Við getum líka kallað það hier-
arki, sem upprunalega var prgsta-
veldi, byggt upp eins og piramíti
eftir tign og þar sem strangar
kröfur voru gerðar til hlýðni og
samheldni. I dag er það: pólitískt
flokka/ nefndaveldi með allsherj-
arvaldi á toppinum á hlýðnum og
samheldnum skriffinnsku-
píramfta, — og skrifstofuveldið
samanstendur af stórum, fast-
ráðnum hópi skrifstofu- og em-
bættismanna. Píramítinn stækkar
stöðugt. En ekki toppurinn. Það-
an er stjórnað með lögum, sem
marka og takmarka möguleika
fólksins, þessa fólks sem eru þeir
einstaklingar sem vinna og skapa
allt.
Við verðum að viðurkenna, að
til eru fjölmenn lönd þar sem
íbúarnir vilja, eða halda að þeir
vilji þetta einræðisstjórnarfar,
jafnvægi, fyrirkomulag „örygg-
is“.
I öllum tilvikum eru allar fram-
kvæmdir og ákvarðanir valdhaf-
anna í einræðisríki teknar í skjóli
fastráðins, vopnaðs h'erflokks,
sem tryggir það að lögin verði
haldin.
Og hvað er þá lýðræði? Hver er
munurinn á því og einræði. Mál-
sögudlega, Demos: lýðurinn; krat-
in: að stjórna. í raun: lýðræði er
stjórn meirihlutans.
Og ég vil orða það þannig: Lýð-
ræðið er þjóðfélag kjörmöguleik-
anna. Það er stjórn að vilja meiri-
hluta þegnanna beinlínis og full-
trúa sem kosnir eru frjálsum
kosningum með reglulegu milli-
bili,— þ.e.a.s. með fjölmörgum
kjör-möguleikum.
Auk þess berst lýðræðið fyrir
99í öllum stjórnkerf-
um er stóra spurn-
ingin um völd...”
og reynir i framkvæmd að tryggja
að jafnræði sé með fólkinu í sam-
félaginu, réttindi og skyldur þess
jöfn. Það felur einnig í sér sjálf-
stæði og frelsi fyrir hvern ein-
stakling. Lögin eru þar til að
vernda alla í þjóðfélaginu, þá sem
stjórna, meirihlutahópa, minni-
hlutahópa og hvern einstakling.
Þau eru sett til að tryggja hverj-
um og einum rétt til að kjósa að
eigin vild, skoðanafrelsi og trú-
frelsi.
Það sem í lýðræðisríki er meint
með orðunum JAFNRÉTTI og
FRELSI getur oft valdið ágrein-
ingi milli manna og skapað heitar
umræður.
í lýðræðisríki er fyrst hægt að
greina hvað ekki er JAFNRÉTTI.
Það er ekki að allir séu eins, ekki
einstefna, ekki óbreytanleiki.
Þeir hlutir útiloka kosninga-
möguleikann og frelsið.
Jafnrétti er jafn og frjáls réttur
til að láta skoðanir sínar í ljós,
jafn réttur til að hafa eigin skoð-
anir og koma þeim á framfæri,
jafn réttur til að trúa á eitthvað
eða ekkert, jafn og frjáls, leyni-
legur kosningaréttur, réttur til að
stunda það nám sem hver og einn
kýs sér og jafnir möguleikar á
námi, jafnræði gagnvart lögum
viðkomandi ríkis, að tryggt sé að
löghlýðnir borgarar verði ekki
saklausir dæmdir, ferðafrelsi, at-
vinnufrelsi og að þeim, sem geta
ekki unnið fyrir sér, séu tryggðar
bætur. Jafnræði gagnvart lögun-
um tryggir einnig, að þeir sem
kosnir eru til að stjórna í viðkom-
andi þjóðfélagi, misnoti sér ekki
þau völd gagnvart meirihlutan-
um, minnihlutahópum eða ein-
staklingum í eða utan hópanna.
Frelsið sker úr um, hvort jafn-
rétti sé framkvæmanlegt.
Lögin
Lögin eru þær kjörnu, staðfestu
reglur, sem stjórnað er eftir og
vernda samfélagið og þjóðina.
Stjórnarskráin „dregur upp“
líkan að lýðræðinu og tryggir
stöðu lýðræðisins, Ef rx’kisvaldinu
er haldið aðgreindu I raun, í lög-
gjafarvald, framkvæmdavald og
dómsvald. Það, ásamt þingræðinu
og frjálsri blaðamennsku, er
styrkur lýðræðisins.
Mesti veikleiki lýðræðisins er,
að það getur ekki varið sig gegn
ólýðræðislegum árásum. Innan
frá. Það er þess vegna sem lýð-
ræðisríkin hafa ekki getað leyst
vandamálið: pólitíska hryðju-
verkastarfsemi, Einasta vörnin
eru jafnréttislög lýðræðisríkisins.
Ef grundvallarreglan um jafn-
rétti fyrir lögunum er brotin, opn-
ast leiðin fyrir einræði.
Sama gildir um fundi, mót-
mælaaðgerðir, verkföll sem eru
lýðræðislega réttmætar aðgerðir,
þó þær séu í eðli sínu andlýðræð-
islegar.
Bæði frambjóðendur (í valda-
stöður) og kjósendur þeirra verða
að vera gagnrýnir á sjálfa sig og á
sitt siðferði og forðast í' lengstu
lög þá fornu og langlifu freistingu
sem heitir: Tilgangurinn helgar
meðalið.
Frá lýðræði
til einræðis —
án byltingar
Síðast liðin 50 ár höfum við séð
dæmi um að lýðræðisrfki verði að
einræðisríkjum án byltingar, t.d.
NAZISMANN, afvegaleiðandi
áróðurHitlerismans. Allir vita um
afleiðingar þeirrar ofbeldisstjórn-
ar.
En var á þessum tfma mögu-
leiki á því í lýðræðisríkjum að
nota lýðræðislega löggjöf og
grundvallarreglurnar um jafn-
rétti og frelsi til þess að skapa
jarðveg fyrir einræði?
Stjórnarskráin er grundvöllur-
inn og það má ekki brjóta gegn
henni. Vegna þess að ef þeim
grundvallarreglum sem tryggja
lýðræðisstjórnarfarið er breytt,