Morgunblaðið - 09.03.1978, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. M ARZ 1978
Gunnar Bjarnason ráðunautur:
er ódýrast
Hvaða kjöt
að framleiða?
Möguleikar búgreina til kjöt-
framleiðslu verða að miðast við
forsendur og markmið, sem setja
má fram með ýmsu móti.
Ég vil hér setja fram þrenns
konar spurningar um möguleika
þessara búgreina og reyna að
svara þeim miðað við þær fors-
endur, sem hver spurning dregur
fram:
I. Möguleikar til framleiðslu
eggja, fugla- og svínakjöts við
rikjandi aðstæður?
II. Möguleikar þessarar fram-
leiðslu f samkeppni við kjötfram-
leiðslu af sauðfé og nautgripum?
III. Möguleikar að framleiða
afurðir af alifuglum og svinum
með íslenzku fóðri og að hvaða
marki?
I. Möguleikar fram-
leiðslunnar við ríkj-
andi aðstapður?
Til að svara þessari spurningu
þarf að gera sér grein fyrir
hversu mikil neyzla er í landi hér
á þessum afurðum. Ekki er unnt
að svara því nema með nokkrum
ágiskunum út frá framtali í hag-
skýrslum:
a. Það virðast vera um 1000 gylt-
ur í Iandinu. Ætla má að gyltan
gefi um 1 tonn af svínakjöti (þ.e.
heilir skrokkar í gálga), alls ca.
1000 tonn.
b. Aætlað hefur verið, að fram-
leiðsla á fuglakjöti sé þessi:i:
Hænukjöt alls ca. 100 tonn, Kjúkl-
ingakjöt alls ca 450 tonn
c. Eggjaframleiðslan eftir ca.
200.000 hænur gæti verið alls ca.
2.200 tonn.
Afurðir samtals 3.750 tonn.
Það verður að gera kröfu til
þess, að þegar stofnað er til fram-
leiðslu af þessu tagi, þá verði hag-
kvæmnissjónarmið algilt látin
ráða. Hér er um að ræða nýjar
búgreinar, sem búið er að þraut-
rannsaka erlendis og margvísleg
tækni og leiðbeiningaþjónusta
stendur til boða. Nú hefur hins
vegar verið mörkuð eins konar
framleiðslustefna fyrir þennan
búskap í útlánareglum búnaðar-
sjóðanna, og þegar ég sá þessar
reglur á sínum tíma, komst ég að
því, að bústærðirnar, sem hér
voru valdar sem lánsverðar eða
lánhæfar voru þær alóhagkvæm-
ustu, sem unnt var að benda á
samkvæmt margra landa rann-
sóknum.
Svona stefnumörkun er í mesta
máta óþjóðleg og hlýtur fyrr en
seinna að mæta kröftugri and-
spyrnu neytenda, sérstaklega ef
hún kynni að vera ráðandi á fleiri
sviðum matvælaframleiðslunnar.
Það eru llka margir þeirrar
skoðunar, að bezt sé að dreifa
þessum fénaði um sveitir sem
eins konar „aukabúgreinum“,
sennilega þá ætlað að hagnýta
„frístundir", sem kunna að falla
búaliði í skaut á tímanum frá ris-
málum til miðnættis eða til að
nýta vinnuþol kvenna og barna.
En sé þetta raunverulega ígrund-
uð og mörkuð stefna, þá er ráðleg-
ast fyrir okkur að taka upp fræði
og leiðbeiningastörf þeirra
manna, sem nágrannaþjóðir okk-
ar voru að bera til hinstu hvíldar
á árunum 1950—1970. Nei, slík
vinnubrögð eru ekki samboðin
framsæknum Iandbúnaði hjá
framsækinni þjóð.
Með hliðsjón af því, sem hag-
kvæmt má teljast og framsækið,
vil.ég hér á eftir benda á, hversu
margar búseiningar af hverju
tagi væru hagkvæmnar í þessu
landi og hversu mikinn mannafla
framleiðslan þarfnast miðað við
markaðinn I dag:
a. Bezt rekna svínabú landsins
hefur 250 gyltur, framleiðir um
250 tonn af svínakjöti árlega og
við það starfa 5 menn við hirð-
ingu, aðdrætti, slátrun og flutn-
inga á sölustað. Sé miðað við 1000
tonna framleiðslu, þá þarfnast
landið ca. 4 slfkra svfnabúa með
um 20 starfsmenn.
b. Bezt rekna eggjaframleiðslubú
landsins hefur um 35 þúsund
varphænur. Hæfilegur starfs-
mannafjöldi á slfku búi væri 4
menn. Slfkt bú á með gððu mðti
þar sem auðvelt er að fá jarðhita
og rafmagn, þá mætti sameinast
um fóðurblöndun og sláturhús og
spara með því byggingarkostnað
og mannahald.
II. Möguleikar þessarar
framleiðslu til að
keppa við kjötfram-
leiðslu af sauðfé
og nautgripum?
Samkeppnisaðstaða búfjárteg-
unda byggist á þremur grund-
vallarþáttum fyrst og fremst, þ.e.
stofnkostnaður við byggingar og
tækni, fóðurnotkun fyrir hvert kg
afurða, ef afurðir eru sambæri-
legar að notagildi eða verðmæti
og að síðustu vinnuþarfir á fram-
leiðslueiningu.
Ég vil hér í upphafi vísa til
ummæla I 14. kalfa nýlegrar
amerískrar fræðibókar, Meat
Science, þar sem fjallað er um
næringarþarfir til framleiðslu
mismunandi kjöttegunda: „Nú á
dögum ér unnt, þar sem búriaðar-
ir við íslenzkar aÓstæður á hvert
framelitt kg afurða, þá miða ég
við, að fóðurþarfir fjárbúsins séu
um 300 Ffe fyrir hverja arðgef-
andi á í heildarnæringu, og þar af
þurfi heimaaflað og aðfengið
fóður að vera um 50% eða 150 Ffe
(3 hb. meðaltaða). Afurðir reikna
ég alls 27 kg af á (21.5 kg kjöt, 1.3
kg hrein ull og 4.2 kg gæra), en ég
met hvert kg þessara afurða jafnt
í gagnsgildi, en miða þar ekki við
hið skráða verðlag, því að þar í er
svo mikill „hókuspókus" á ferð-
inni.
dæmunum hér á eftir verður mið-
að við þann möguleika og reiknað
með verði á fóðri, sem yrði 25%
dýrara en óniðurgreitt danskt
kjarnfóður í dag. Danskt fóður
(óniðurgreitt) kostar f Danmörku
ca. kr. 48,00 (miðað við verð og
gengi 15/1 1978), en hér kostar
innflutt- svína- og fuglafóður
(niðurgreitt) um kr. 53.— hvert
kg. Ég tel eðlilegt, að íslenzkt
fóður þurfi að jafnaði að kosta
þessum 25% meira vegna kaldari
veðráttu og minni uppskeru.
Þetta skiptir minna máli en menn
FMurcydsla \ i<> fslcnzkar NflinK l)>KK- Vinnuafköst.
aðslæOur. Ffc. insa. Kk Tonn afurda
pr. kn- af afurda á fm cftir árs-
afurðum: i húsum: mann:
1. Sauðfjárrækt 5.5 Ffe. 23 kg 18 tonn
2. Holdanautarækt 6—7 Ffe. ? kg ■> tonn
3. Svlnarækt 5.0 Ffe. 80 kg 50 tonn
4. Kjúklingaéldi 3.5 Ffe. 80 kg 58 tonn
5. Eggjaframleiðsla 4.5 Ffe. 45 kg 100 tonn
Til að framleiða þetta kjötmagn
á svinabúum hliðstæðum þeim,
sem lýst er i I. kafla þessa erindis,
þá þyrfti til þess 56 svfnabú með
alls um 224 starfsmenn við hirð-
ingu, og fækka ég þá um 1 á búi
þar sem við fjölgun búanna
mundi koma annað skipulag á
slátrun, smágrisaeldi og fóður-
framleiðslu. Vinnusparnaðurinn
gæti þó vafalaust orðið meiri.
III Möguleikar að
nota íslenzkt
fóður handa svfnum
og alifuglum?
Að hve miklu leyti mætti nota
íslenzkar fóðurtegundir til eldis
svína og fugla er því miður örðugt
að spá um, því að tilraunir á þessu
sviði hafa ekki verið gerðar enn-
þá. Aðeins var gerð athugun á
þessu á útmánuðum 1977 á Rala
(Þormóðsdal). Fyrst var reynt að
setja saman fóðurblöndur úr gras-
mjöli, fiskiolíum og fiskimjöli ein-
göngu, og blöndunarhlutföll höfð
þannig, að fylgt væri stöðlun F.R.
um heilfóður. Til samanburðar
var fóðrað með FB-heiIfóðri I
Gunnar Bjarnason.
að geta framleitt um 400 tonn af
eggjum. Landið þarfnast þá ca. 6
slfkra hænsnabúa með um 24
starfsmenn.
3. Fuglakjötsneyzlan f landinu er
óveruleg miðað við afkastagetu
vel skipulagðrar framleiðslu er-
lendis með stórum sérhæfðum
sláturhúsum, sérhæfðum útung-
unarstöðvum, kynbótabúum og
mikilvirkum fóðurblöndunar-
stöðvum, þar sem hver framleið-
andi sendir frá sér árlega kvart
upp f hálfa milljón sláturunga
(kjúklinga). Hér mundi hvert bú
bæði þurfa að annast um unga-
eldi og slátrun f litlu sláturhúsi.
Ég tel, að slík framleiðslueining
væri hæfileg þannig, að notaðar
væru um 3000 holdahænur til út-
ungunar. Þær myndu gefa um
330.000 kjúklinga og þá um 320
tonn af kjöti. Ég tel, að 4 starfs-
menn myndu nægja á hverju búi.
Landið þarfnast þá ca. 3 slfkra
holdafuglabúa með um 12 starfs-
menn.
AIls gerir þetta þá 13 búseining-
ar með um 56 starfsmenn.
Hagkvæmast væri að byggja
upp svona búskap á einum stað,
þekking er í góðu lagi, að fram-
leiða kjöt af mismunandi búfjar-
tegundum f hlutfalli á móti kjarn-
fóðri sem hér segir:
1. pund af kjúklingakjöti á móti
2.1 pundi af kjarnfóðri
1 pund af svfnakjöti á móti 4.0
pundi af kjarnfóðri
1 pund af nautakjöti á móti 10.0
pundi af kjarnfóðri
Þessi skiptahlutföll eru að
miklu leyti ráðandi um verðlag
þessara matvæla". 1)
Ennfremur segir f sömu bók um
framleiðni fuglaeldis (lauslega
þýtt): „Athyglisverður árangur
af starfi kynbótamanna, nær-
ingarfræðinga og fóðurframleið-
enda birtist í þvi, að nú er hægt í
skynvæddum fuglabúum að fram-
leiða 4 punda „broiier** á aðeins 8
vikum með þvf að nota aðeins 8.4
pund af fóðri“. 2)
1) „Today. in agriculturally advanced
societies, it is possible to convert grain
into flesh at rates of about 2.1 Ib per
pound of chicken, 4 Ib per pound of pork,
and 10 Ib per pound of beef. Therse
conversions ratios are largely
responsible for the relative prices of
food from these sources“.
2) „A remarkable achievement of breeders,
poultry nutritionsists, and feed
manufacturerers is that with today’s
advanced technology it is common to
raise a 4 Ib broiler in just 8 weeks with a
feed conversion of 2.1 Ib of feed per
pound of bird. In other words a 4-lb
broiler ís raised from a chick on just
about 8.4 Ib of feed. This is one reason
why chicken may be purchased for W or
Vi the price of beef, which has a far less
efficient feed conversion ratio“.
Ég vil hér á eftir gera töfluyfir-
lit, þar sem bera má saman fleiri
þætti framleiðslunnar. Þá vil ég
miða við það, sem ég vil kalla
ágætt fjölskyldubú með sauðfé
eingöngu við íslenzkar aðstæður
og læt það hafa 500 arðefandi ær
eða alls um 575 ærgildi. Ég sleppi
byggingarþörf og vinnuafköstum
fyrir holdanautabú, því að hér er
engin reynsla með slíkt, en
kannski má reikna þar með svip-
uðu hlutfalli og í sauðfjárrækt-
inni. Þegar ég ákvarða fóðurþarf-
Þessar afkastamiklu búfjár-
tegundir, svn og alifuglar, sem
skipta mestu máli í kjötfram-
leiðslu flestra menningarlanda,
gætu haft mikla yfirburði yfir
sauðfjárræktina og nautgripa-
ræktina I kjötframleiðslu, því að
húsnýting og vinnuafköst eru
margföld. Fóðurþarfir jórturdýr-
anna eru um það bil helmingi
meiri eða þrefalt meiri í sumum
tilvikum, þegar miðað er við
heildarnæringu þeirra. Það sem
skiptir sköpum og gefur sauðfjár-
ræktinni einhvern skynsamlegan
grundvöll er útbeitin á afrétti og f
heimahögum, sem menn reikna
lítið til verðs, en gerir um helm-
ing næringarþarfanna.
Mesta vafamálið I þessum
samanburði er verð fóðursins. Við
höfum fram að þessu fóðrað svín
og alifugla á kjarnfóðri, sem hef-
ur 80—90% af innfluttu korni.
Verð hins innflutta fóðurs er oft
hagstætt og annað slagið greitt
niður erlendis. Þannig kemur
fyrir, að föðureiningin verði ódýr-
ari í innfluttu fóðri en heimaöfl-
uðu. Nú mun láta nærri að svo sé,
og bændur hér greiða sama eða
lítið meira fyrir fóðurblöndur en
bændur í Danmörku og öðrum
Evrópu-löndum.
Framtíð þessa búfjár hlýtur að
byggjast á því, hvort og að hve
í fljótu bragði hyggja. tslenzka
fóðrið mundi þá kosta kr. 60.00
hvert kg (Ffe). Framleiðslu-
kostnaður á grasmjöli í dag er
talinn vera um kr. 52.— á kg.
Gömul og góð dönsk regla segir,
að fái bændur fyrir flesk 8.5 sinn-
um verð byggs, sem er uppistaðan
í dönsku svínafóðri, þá sé taplaus
rekstur, en fái þeir nífalt bygg-
verð sé afkoman góð og með tí-
földu verði sé verulegur gróði. Nú
hefur bæði verið framför í fóðrun
og kynbótum síðan þessi regla var
fyrst fram sett og auk þess hefur
hlutfall milli byggverðs og kjöt-
verðs hækkað kjötinu í vil.
Ég vil þá ætla, að með tlföldu
þessu áætlaða fóðurverði megi
framleiða svínakjöt hérlendis,
eða fyrir kr. 600.— á kg. I dag er
verðið ca. kr. 638.— til framleið-
enda. Erlendis er yfirleitt talið
gott að fá fyrir egg og kjúklinga-
kjöt verð, sem er 1.7 sinnum eðli-
legur fóðurkostnaður á kg. I sam-
ræmi við þessar gefnu tölur í
dæminu, vil ég nú setja í töflu,
hvað mætti framleiða áðurnefnd-
ar afurðir fyrir með kjarnfóður-
verðinu kr. 60.00 á kg eða Ffe. en
ég ætla að nota margfeldi 2.0 á
fóðurkostnaði í staðinn fyrir 1.7
til þess að ég verði ekki ásakaður
fyrir að vera of naumur í
reikningum (miðað við íslenzkar
aðstæður).
miklu leyti við getum fóðrað það á
innlendu fóðri. Um fóðurfræði-
lega möguleika þess verður fjall-
að í næsta kafla þessa erindis, en í
Hér hef ég sett fram raunhæfar
tölur miðað við það, sem gerizt í
öðrum þjóðlöndum. Svo er það
annarra að meta og ákveða
hvernig taka skuli tillit til hinna
oft nefndu „íslenzku aðstæðna“
og hvernig þær skuli skilgreindar
og skýrðar.
Ef svo færi að ull og gærur
töpuðu gildi sínu vegna breyttrar
tfzku, kaupgjald ofbyði iðnaóin-
um (sbr. á írlandi eftir 1970) eða
hönnun fatnaðarins mistækizt, þá
gæti farið svo, að landbúnaðarfor-
ystan hefði áhuga á að vita, hvort
og hvernig svínarækt gæti aflað
þjóðinni þess kjötmetis, sem hún
neytir nú af sauðfé. Skoðum þetta
dæmi í ljósi talna frá 1973, en það
ár voru alls 2538 fjárbú í landinu.
Þar af voru 1409 sérhæfð fjárbú
en 1129 með blandaðan búskap.
Fjárfjöldinn var um 850 þús. og
kindakjötsframleiðslan um 14
þús. tonn, (heimaslátrun undan-
skilin) og af þessu magni neyttu
landsmenn 74% eða alls 10.360
tonn.
.1. Baunvcrö 15/1 1978: a) Vcrd Iil hacnda: b) Slátrunar- og gcymslu kostn. ca. c) Til frádr. nidurgrciðslur Kindakjöt 743.68 200.00 210.00 Svlnakjöt 638.00 11.00 Kjúklingar 680.00 160.00 Egg 550.00
Vcrð til \ crzlana: 733.68 738.00 840.00 550.00
II. Dæmi um mögulcika mcð aðstöðujöfnun búgrcina oj; fððurvcrði kr. 60.— á Ffc.: a) Framlciðslustuðlar b) Framlciðsluvcrð: 743.68 5x2 600.00 3.5x2 420.00 4.5x2 540.00
c) Vcrð mcð 30% slátrunar-ok vcrzlunarkostnaði: 966.78 780.00 546.00 20% 648.00
d) Lokavcrð mcð 20% söluskatti: 1196.13 936.00 655.20 777.60