Morgunblaðið - 31.03.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. MARZ 1978
Fjárhagsvandræði Rafmagnsveitna ríkisins:
Meginvandinn vegna óedlilega
mikillar húshitunar með raforku
Fjárhagsvandamál Rafmagns-
veitna rikisins uröu aöalumræðuefni
á pingfundi neöri deildar Alpingis í
gær er Lúövík Jósepsson kvaddi sér
hljóðs utan dagskrár og geröi pau að
umræöuefni. Óskaði Lúövík eftir pví
aö forsætisráöherra geröi grein fyrir
vandanum og hvernig ríkisstjórnin
hygðist bregðast viö honum. Geir
Hallgrimsson svaraöi og sagöi aö
ríkísstjórnin heföi pá um morguninn
sampykkt aö hækka húshitunartaxta
Rarik um 25%, síðan hefði verið
ákveðið aö taka alla taxta Rafmagns-
veitnanna til endurskoöunar og
endurmats. Þá benti forsætisráö-
herra á að athugun ætti aö fara fram
á veröi raforku, sem flutt er með
norðurlínu til Laxárvirkjunarsvæöis-
ins, en Þar fengi Rarik mjög óveru-
legan hlut. Þá var ákveöió að fresta
greiðslu á hluta af rekstrarhalla
fyrirtækisins og taka jafnframt lán
vegna annars hluta hans og rekstrar-
lán framlengt til næsta árs.
Lúðvík Jósepsson kvaddi sér hljóös
og kvaö tilefnið vera sú umræöa, sem
oröiö heföí í blööum undanfarna daga
um málefni Rafmagnsveitna ríkisins og
fjárhagsvandræði þeirra. Hér væri
mikið mál, sem varöaöi stóran hluta
þjóðarinnar. Hann kvaö ríkisstjórn
skylt aö gera Alþingi grein fyrir málinu,
því aö svo virtist sem þýöingarmikil
framleiðslufyrirtæki væru aö stöðvast
og landshlutar aö verða rafmagnslaus-
ir. Fram heföi komið aö Rarik skorti
1.200 milljónir króna til þess aö geta
staðiö undir eölilegum rekstri og ráðizt
í eðlilegar framkvæmdir. Skuldir
fyrirtækisins væru nú 13,8 milljarðar
króna, ef Orkubú Vestfjaröa væri
meðtalið. Vextir og afborganir væru
um 1.800 milljónir króna. Lúövík kvað
þetta ástand ekki vera þesc eðlis aö
þaö heföi skyndilega skollið á, iönaö-
arráðherra hlyti að hafa verið Ijóst að
hverju stefndi.
Þá kvaö Lúövík Jósepsson fram-
kvæmdir við svokaltaða austurlínu
vera að stöðvast vegna þess að ekki
heföi tekizt aö leysa út efni í hana aö
verðmæti um 140 milljónir krór^- ótt
lánsfjáráætlun hefði kveöið á um 7.121
milljóna krónar króna lántöku. Stööv-
unin væri því ekki vegna fjármagns-
skorts heldur vegna þess að einhverjir
aðilar hefðu ákveðiö að vinna skyldi
stöövuö. Þá nefndi alþingismaöurinn
tölur um verölag á raforku í Reykjavík
og á orkuveitusvæði Rarik og sagði aö
raforka til frystihúsa og iðnaðar væri
86% hærri hjá Rarik en Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Húshitunartaxti Rarik
væri 84% dýrari og raforka til Ijósa
meira en 100% dýrari. Ofan á þetta
ástand bættist svo þaö að eilíft stríð
væri um þaö, hvort Rarik gæti afgreitt
þá raforku, sem nauösynleg yröi og á
Austurlandi kvaö hann ástandiö væg-
ast sagt bágborið. Þá kvaö hann
heyrzt hafa aö misklíö væri meö
stjórnarflokkunum um þessi mál.
Lagði hann svo eftirfarandi spurningar
fyrir forsætisráöherra:
1) Hvað hefur ríkisstjórnin gert til
þess að leysa fjárhagsvanda Raf-
magnsveitna ríkisins?
2) Hvaö ráögerir ríkisstjórnin að
gera í fjárhagsvandamálum Rafmagns-
veitnanna á þessu ári?
3) Er það ekki ætlun ríkisstjórnar-
innar að framkvæma vilja Alþingis og
Ijúka viö lagningu austurlínu á þessu
ári? Hefur fjármagn til hennar veriö
tryggt?
4) Verður ekki staöiö viö þegar
ákveöna fjárveitingu, 408 milljónir
króna, til vesturlínu á þessu ári?
5) Hefur ríkisstjórnin hugsaö sér að
jafna raforkuverð á landinu til sam-
ræmingar.
6) Vill ríkisstjórnin lýsa því yfir að
Rafmagnsveitur ríkisins geti af fjár-
hagsástæðum útvegaö eölilega raf-
orku?
Þá lagöi Lúövík á þaö áherzlu að
ekki þýddi aö ráöherrar Sjálfstæöis-
flokksins einir gerðu grein fyrir
skoöunum sínum í orkumálum, Fram-
sóknarflokkurinn hlyti líka aö bera
ábyrgö á þessum málum og því yrðu
ráðherrar hans einnig aö skýra sitt
mál.
Geir Hallgrímsson forsætis-
ráðherra, svaraði Lúðvík Jóseps-
syni og sagöi að á fundi rík-
isstjórnarinnar 16. marz heföi verið
rædd greinargerð iönaöarráðuneytis-
ins um fjárhagsvandamál Rafmagns-
veitna ríkisins. Samþykkti ríkisstjórnin
þá aö skipa þriggja manna nefnd, sem
gera ætti tillögur um úrbætur og voru
tilnefndir í nefndina Helgi Bergs, Gísli
Blöndal og Páll Flygenring. Þeir
skiluöu síðan tillögum, sem teknar
voru til umræðu í ríkisstjórninni 21.
marz og aftur í gærmorgun.
Forsætisráöherra geröi síöan grein
fyrir fjárhagsvanda Rarik. Hann kvað
rekstrarhalla fyrirtækisins hafa verið
140 milljónir króna á árinu 1977 og
áætlaður halli þetta ár væri 285
milljónir eða samtals 425 milljónir
króna. Framkvæmdakostnaður um-
fram áætlun á árinu 1977 hafi numið
446 milljónum króna og hækkun
kostnaöaráætlunar norður- og austur-
línu 1978 nemur 325 milljónum.
Framkvæmdakostnaöur umfram áætl-
un hafi þannig veriö 771 milljón og
fjárhagsvandi fyrirtækisins í heild
1.196 milljónir króna.
Nefndin gerði tillögur um lausn
þessa vanda. í fyrsta lagi lagði hún til
að hitunartaxti Rarik yrði hækkaður
um 25% frá 1. maí næstkomandi.
Forsætisráðherra sagöi aö lengst af
heföi þessi taxti verið látinn fylgja
olíuveröi, en síðan heföu oröiö vanhöld
á því að undanförnu og hitunartaxtinn
dregizt aftur úr, sem næmi þessum
25%. Samkvæmt upþlýsingum Hag-
stofunnar yröu áhrif þessa á kaup-
greiösluvísitölu engin og aðeins smá-
vægileg á verðlagsgrundvöll landbún-
aöarvara. Þessa tillögu kvaö hann
ríkisstjórnina hafa samþykkt. Gæfi hún
110 milljónir á þessu ári, en 220
milljónir á heilu ári.
Önnur tillaga nefndarinnar var um
hækkun verðjöfnunargjalds á raforku
úr 13% í 20% frá 1. maí næstkomandi.
Kaupgreiösluvísitala myndi hækka um
0.08 stig og tekjuauki 235 milljónir á
þessu ári og 470 milljónir króna á heilu
ári. Þessari tillögu hafnaöi ríkisstjórn-
in, en ákvaö þess í staö aö láta
endurskoöa alla taxta Rarik með tilliti
til þess aö sli'k endurskoöun gæfi
auknar tekjur fyrir fyrirtækið. Geir
Hallgrímsson sagði aö nefndar hefðu
verið tölur um 80% dýrari raforku hjá
Rarik en hjá Rafmagnsveitu Reykjavík-
ur. Eflaust væri unnt aö finna slíkum
staöhæfingum stað meö því aö velja
ákveðna taxta. Hér væri þó ekki
aðeins um samanburð á töxtum Rarik
og Rafmagnsveitu Reykjavíkur aö
ræða því aö rafmagnsveitur ýmissa
kaupstaöa heföu svipaöa ef ekki lægri
gjaldskrá. Ef meðalverö væri hins
vegar tekið á töxtum Rarik og töxtum
Rafmagnsveitna ríkisins, kæmi í Ijós
að taxtar Rarik væru lægri miöaö við
hverja kílówattstund. Ástæðan væri sú
að svokallaðir marktaxtar, húshitunar-
taxtar, væru miklu umfangsmeiri hjá
Rarik en öðrum rafmagnsveitum.
Þarna væri í raun komið aö vandamáli
þeirra, sem byggju viö rafhitun húsa.
Því heföi ríkisstjórnin ákveðið að stefnt
yröi að fjarvarmaveitum til þess aö
finna lausn á þessu vandamáli.
Stefnan, sem áöur fyrr hefði verið
Geir Hallgrímsson Gunnar Thoroddsen Lúðvík Jósepsson
Armann Dalmannsson
Akureyri — Minning
Fæddur 12. september 1894
Dáinn 22. mars 1978
Það hefir verið gæfa íslenskrar
þjóðar að hafa oftast átt hug-
sjónamenn, að vísu misjafnlega
marga og misjafnlega liðtæka frá
einum tíma til annars, sem hafa
átt til brunns að bera víðsýni og
langsýni, trú á landið og fólkið og
óeigingirni og dug til að fylgja
hugsjónamálum sínum fram til
sigurs. Einn þessara hugsjóna-
manna og velgerðarmanna þjóðar-
innar hefir nú endað skeiðið og
hnigið í valinn með hreinan skjöld
og með fullum heiðri, maður. sem
lét merkið aldrei falla. ” dag
fylgjum við til grafar Armanni
Dalmannssyni, fyrrum skógar-
verði, sem andaðist á miðviku-
dagskvöld í dymbilviku. Virðing og
þakklátt hugarþel samferðamann-
anna verður honum veganesti inn
á ófarnar leiðir.
Ármann Dalmannsson fæddist í
Fíflholtum í Hraunhreppi í Mýra-
sýslu 12. september 1894, sonur
hjónanna Steinunnar Stefánsdótt-
ur og Dalmanns Ármannssonar,
sem þar bjuggu. Hann varð
búfræðingur frá Hvanneyri árið
1918, en var eftir það heima
nokkur ár. Þá tók hann mikinn
þátt í starfi ungmennafélags
sveitarinnar, sem gerði hann
löngu síðar að heiðursfélaga sín-
um, og einnig var hann formaður
sóknarnefndar Staðarhraunssókn-
ar. En haustið 1924 hleypti Ár-
mann heimdraganum, sigldi til
Danmerkur og var í íþróttaskólan-
um nafntogaða í Ollerup á Fjóni
næsta vetur.
Árið 1925 urðu þáttaskil í ævi
Ármanns. Þá kom hann til Akur-
eyrar, settist hér að og tók til
óspilltra málanna við tvö áhuga-
svið sín: ræktun manns og jarðar.
Hann tók að kenna þjóðdansa,
fimleika og aðrar íþróttir, hlaðinn
orku og áhuga frá Niels Buck í
Ollerup. Hann kenndi á vegum
ýmissa samtaka, svo sem Ung-
mennafélags Akureyrar, Ung-
mennasambands Eyjafjarðar og
Knattspyrnufélags Akureyrar.
Hann varð einnig síðar meir
stundakennari við Menntaskólann
á Akureyri og um árabil prófdóm-
ari við Gagnfræðaskóla Akureyrar
og Bændaskólann á Hólum. Hann
var um skeið í stjórn UMSE og
lengi í íþróttaráði Akureyrar.
Ármann vann að ýmsum öðrum
félagsmálum, sem hann taldi
horfa til heilla og hamingju fyrir
einstaklinga og heild. Ber þar
hæst störf hans að bindindismál-
um, sem hann vann að heils hugar
og af kappi ævilangt. Hann var
formaður áfengisvarnarnefndar
Akureyrar frá 1960 til dauðadags.
Hann var einnig einlægur sam-
vinnumaður og var formaður
Akureyrardeildar Kaupfélags Ey-
firðinga frá 1952 til æviloka. Þá er
enn ótalið og ómælt það lið, sem
hann lagði ýmsum félagsskap á
beinan og óbeinan hátt og þau
hjón bæði, svo sem skátahreyfing-
unni, Ferðafélagi Akureyrar og
Skautafélagi Akureyrar, svo að
eitthvað sé nefnt.
Störfin á skógræktar- og jarð-
ræktarmálum munu þó að líkind-
um halda nafni Ármanns Dal-
mannssonar lengst á lofti. Hann
gerðist starfsmaður Ræktunarfé-
lags Norðurlands þegar við kom-
una til Akureyrar 1925. Þar var
fyrir Ólafur Jónsson, sem varð
framkvæmdastjóri félagsins árið
áður, og þessir félagar og baráttu-
bræður áttu sannarlega eftir að
gera garðinn frægan og varpa
ljóma á nafn Ræktunarfélagsins
með frábærum störfum sinum.
Ármann vann.í félaginu í aldar-
fjórðung eða þar til hann gerðist
framkvæmdastjóri Skógræktarfé-
lags Eyfirðinga og skógarvörður í
Eyjafjarðarsýslu árið 1950. Jafn-
framt var hann formaður Jarð-
ræktarfélags Akureyrar
1933—1953 og var formaður Bún-
aðarsambands Eyjafjarðar
1954-1973.
Ármann var ærið stórvirkur í
skógræktarstörfunum, og má sjá
þess vísan vott víða bæ og héraði.
Akureyringar munu eiga honum
allra manna mest að þakka hið
undurfagra friðland sitt og útivist-
arsvæði, Kjarnaskóg, þó að marg-
ar aðrar vinnufúsar og starfsamar
hendur hafi verið lagðar ,á þann
plóg. Þrátt fyrir allt vissu ekki
margir af þessum sælureit, sem
skógræktarfólk á Akureyri undir
forystu Ármanns Dalmannssonar
hafði komið upp í kyrrþey í
Kjarnalandi, þar til þjóðhátíð
Eyfirðinga og Akureyringa var
haldin þar í júlímánuði 1974 og
útivistarsvæðið var opnað almenn-
ingi. Þá uppgötvuðu menn, hvern
dýrgrip þeir höfðu eignast, og
síðan hafa Akureyringar fjöl-
mennt þangað í tómstundum
sínum og notið samvista við
gróandi jörð og ilmandi trjálundi.
Mörg voru handtökin orðin, áður
en þetta gæti orðið, og verða aldrei
tölum talin. En Ármann hafði af
þeim yndi og unun, fann til
ánægjunnar, en ekki erfiðisins.
Hann vildi alltaf haga svo störfum
sínum, að hann skilaði landinu
betra og fegurra en það var, þegar
hann tók við því. Svo var einnig
um heimalandið, lóðina stóru ofan
við heimili þeirra Sigrúnar í
Aðalstræti 62. Þar er mikið
ræktað, bæði matjurtir og trjá-
plöntur af ýmsu tagi, sem standa
í beinum röðum í skýldum reitum,
berandi fagurt vitni þeim manni,
sem farið hefir um nýgræðinginn
gætnum, hlýjum, stórum höndum,
um leið og hann mælti svo um og
lagði svo á, að þessir veiku kvistir
skyldu síðar verða sterkir stofnar
og háir meiðir, ísland verða enn
betra land, enn fegurra land.
En Ármann Dalmannsson
ástundaði ekki aðeins ræktun
lands og lýðs vegna framtíðarinn-
ar, heldur einnig rækt og ræktar-
semi við fortíðina. Hann skildi
mæta vel, að þar var grundvöllur
íslenskrar þjóðmenningar, og
tengslin við þann grunn má aldrei
rjúfa, ef við eigum að skilja eðli
okkar og uppruna, ef við eigum
ekki að verða rekald í hafsjó
erlendra strauma og flaumi nýj-
unga, sem vissulega geta orðið
okkur til góðs og framfara, svo
framarlega sem okkur tekst að
varðveita þessi tengsl. Því varð
Ármann hollur granni Minja-
safnsins á Akureyri, þegar það var
sett á stofn árið 1962. Hann var
rekin, aö auka rafhitun húsa, heföi leitt
til þessara vandamála Rarik. Lúövík
hefði lýst því í ræðu sinni aö hann væri
andvígur hækkun verðjöfnunargjalds
og hækkun á töxtum. Því kæmi ekki
annað til greina samkvæmt hans
úrræöum en ríkissjóður legöi fram
fjármagn og tæki við skuldabyrði
Rafmagnsveitnanna. Það þýddi aftur á
móti aukna skatta, sem ekki væri
raunhæft. Þá minntist forsætisráö-
herra á að kílówattstund, sem færi
noröur, væri seld á 5 krónur. Taka
þyrfti ákvörðun um rekstur byggöalín-
unnar og væri í því sambandi unnt að
auka tekjur Rarik.
í þriðja lagi gerði nefndin ráð fyrir að
80 milljónum af rekstrarhalla Rarik yröi
ýtt til ársins 1979 og rekstrarlán, sem
koma átti til greiðslu í september og
er reiknað 250 milljónir, yröi framlengt.
Þá gerði nefndin ráð fyrir aö 521
milljónar króna vandi, sem þá væri
eftir, yröi leystur meö því að draga úr
framkvæmdum, m.a. við vesturlínu.
Þaö fellst ríkisstjórnin ekki á, en vill
afla lánsfjár á innlendum markaöi aö
upphæð 450 til 500 milljónir króna. Þá
kvað hann ríkisstjórnina aö hluta til
hafa samþykkt tillögur um tekjuöflun
og hefur í athugun frekari tillögur. Þá
kvað forsætisráöherra nýtt innheimtu-
kerfi hjá Rarik valda talsveröum
erfiöleikum, þar sem um byrjunarörð-
ugleika væri aö ræða bg skilaði
fjármagn sér seinna en áður. Væri þar
um að ræða um 300 milljónir króna.
Hann sagði aö lokum aö engin misklíö
heföi verið innan ríkisstjórnarinnar um
þessi mál.
Gylfi Þ. Gíslason tók næstur til máls
og talaöi um alvarleg og stór mistök
í orkumálum á síöustu árum. Alvarleg-
ustu mistökin heföu veriö Krafla og
sagði hann nauðsyn á gagngerri
rannsókn á því hvort núverandi eða
fyrrverandi ríkisstjórn bæri þar ábyrgö
á. Hann benti á að engin rödd heföi
heyrst frá framsóknarmönnum um
þessi mál, en þeir hlytu þó einnig að
bera ábyrgð. Síðan ræddi hann um
þrenn alvarleg mistök í orkumálum.
Viö aðskilnað Orkubús Vestfjaröa og
Rarik hafi Orkubúið tekið aö sér 500
milljónir króna í skuldum, en Rarik 2
til 3 milljarða. Síðan hafi þessu verið
breytt og Orkusjóöur látinn taka
skuldabyrðina. Orkumálaráöherra hafi
tilkynnt þessa ákvöröun bréflega —
var Framsóknarflokkurinn sammála
eöa var hann ekki spurður? — spurði
Gylfi. I ööru lagi hafi iönaöarráöherra
ákveðið að leggja 250 milljón króna
rafstreng til Vestmannaeyja eftir aö
Alþingi heföi gengið frá fjárlögum og
lánsfjáráætlun og fjárhagsskuldbind-
ingar lagðar á Rarik í þeim efnum. Ef
líka kosin í stjórn þess í upphafi
og var varaformáður stjórnarinn-
ar allt til þess, er Jónas Kristjáns-
son, fyrsti formaðurinn, andaðist
snemma árs 1975. Þá tók Ármann
við formennskunni og gegndi
henni með prýði, fyrirhyggju og
röggsemi í senn, allt til dauðadags.
Þess naut Minjasafnið oft, að
Ármann var maður ósporlatur, en
einnig hins, hve hann var vel
kynntur og bæði laginn og ýtinn að
tala máli þess í öllu því skulda-
basli, sem það hefir staðið í, frá
því hafist var handa um stækkun
húsnæðisins fyrir fjórum árum.
Nú sér senn fyrir endann á þeim
framkvæmdum, sem mest fyrir
kapp og bjartsýni Ármanns og
hagsýni og ráðdeild þeirra Þórðar
safnvarðar Friðbjarnarsonar. Ár-
mann hefir verið óþreytandi við
víxlastapp og samninga við skuld-
heimtumenn, þannig að allt hefir
bjargast fram til þessa. Dugnaður
þessa aldraða manns er dæmafár,
og áhuginn sívaknandi. Helsjúkur
var hann með hugann við málefni
safnsins, leitandi ráða, hvernig
þeim mætti best fyrir koma. Þó að
mátturinn færi þverrandi og hann
gæti ekki lengur borið sig um,
hafði hann símann við höfðalagið
og notaði hann óspart til að tala
máli safnsins. Blikið og lífsaflið í
augunum var ófölskvað, þó að
kraftana þryti, og gamanyrði
flugu enn af vörum. Nú þakkar
þessi hljóðláta stofnun, Minja-
safnið á Ákureyri, formanni sínum
látnum alla umhyggjuna og aila
eljuna, sem alltaf var ólaunuð með
öðru en ánægjunni af vel unnu
verki. Við, sem með honum feng-
um að vinna að málefnum safns-
ins, þökkum af alhug samfylgdina
og vináttuna, sem aldrei bar
skugga á.
Ármann var skáldmæltur í
besta lagi og orðhagur á bundið
mál og óbundið. Frá hans hendi
komu út tvær ljóðabækur, Ljóð af