Morgunblaðið - 13.05.1978, Blaðsíða 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1978
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1978
17
1 Útgefandi ttlilafeifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnartulltrúi Þorbjörn Guómundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiósla Aóalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aóalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á mánuói innanlands.
1 lausasölu 100 kr. eintakið.
Viðbrögð
verkalýðsforystu
Viðbrögð forystumanna láglaunafólks við yfirlýsingu Geirs
Hallgrímssonar, forsætisráðherra, á dögunum benda
ótvírætt til þess, að forsætisráðherra hafi með þessari
yfirlýsingu opnað leið til samkomulags, sátta og vinnufriðar. í
viðtali við Morgunblaðið í gær, sagði Guðmundur J.
Guðmundsson, formaður Verkamannasambands íslands, að
hann fagnaði yfirlýsingu forsætisráðherra og teldi hana vott um
stefnubreytingu, jafnframt því sem hún væri hvatning til aðila
um að ganga frá samningum á vettvangi Verkamannasambands-
ins. Formaður þess bætti við: „Það er ekki hugsjón verkamanna
að skaða atvinnurekstur í landinu.“
Magnús L. Sveinsson, varaformaður Verzlunarmannafélags
Reykjavíkur, sem er stærsta launþegafélag landsins og hefur
innan sinna vébanda stóran hóp láglaunafólks, sagði af sama
tilefni: „Eg fagna þessari stefnubreytingu ríkisstjórnarinnar og
tel, að þetta sé spor í rétta átt. Ég hef haldið því stöðugt fram
frá því að lögin voru sett, að enda þótt nauðsyn hafi verið að
gera ráðstafanir í efnahagsmálum, þá réttlæti það ekki, að vegið
væri að þeim launatöxtum, sem almennu verkalýðsfélögin sömdu
um 22. júní.“
Þessi jákvæðu viðbrögð tveggja forystumanna launþegafélaga
sem hafa innan sinna vébanda stærsta hópa láglaunafólks eru
fagnaðarefni. Ummíeli þeirra sýna, að nú er að skapast
grundvöllur til sátta og vinnufriðar, sem öllum er til hagsbóta,
bæði launþegum og atvinnurekendum. Forsætisráðherra hefur
með yfirlýsingu sinni, eins og Guðmundur J. Guðmundsson segir
réttilega, hvatt aðila vinnumarkaðar til þess að komast að
samkomulagi, og verður ekki dregið í efa, að bæði fulltrúar
láglaunafólksins og vinnuveitendur munu leggja sig fram um að
finna þá lausn, sem allir geta við unað og jafnframt stuðlað að
því að verðbólgunni verði haldið í skefjum.
Hér í Morgunblaðinu hefur á undanförnum vikum verið lögð
áherzla á að þær deilur, sem staðið hafa yfir að undanförnu verði
settar niður, m.a. til þess að forsendur skapist fyrir því, að þeir
heildarkjarasamningar, sem væntanlega verða gerðir í lok
ársins, verði með þeim hætti, að verulegur árangur geti náðst
í viðureign við verðbólguna á næstu misserum. Vonandi láta
aðilar hendur standa fram úr ermum á næstunni, svo að þessi
deilumál verði úr sögunni.
Framkvæmdir í
heilbrigðismálum
Aundanförnum árum hafa staðið yfir miklar framkvæmdir
á sviði heilbrigðismála í Reykjavík. Slysadeild Borgar-
spítalans mun á þessu ári flytja að nokkru leyti í nýja
þjónustuálmu spítalans og er þar með bætt úr brýnni þörf. Tvær
heilsugæzlustöðvar hafa tekið til starfaj Arbæ og Domus Medica,
og sú þriðja er tilbúin í Breiðholti. Á síðasta ári var hafin
bygging B-álmu Borgarspítalans og ennfremur var nýtt
vistmannahús byggt í Arnarholti og í Hafnarbúðum er um
þessar mundir að hefjast rekstur dagspítala fyrir. aldraða.
Göngudeild Borgarspítalans og heilsugæzlustöð munu einnig fá
inni í nýrri þjónustuálmu við Borgarspítalann.
í viðtali við Morgunblaðið í gær sagði Páll Gíslason, einn af
borgarfulltrúum Sjálfstæðisflokksins, að megináherzlan á
næstunni yrði lögð á að auka þjónustu við sjúklinga utan
sjúkrahúsa með stækkun og aukningu á slysadeild Borgarspítal-
ans, fjölgun heilsugæzlustöðva og aukinni göngudeildarstarf-
semi.
Heilsugæzlustöðvar eru nýjung í heilbrigðismálum Reykvík-
inga, en núverandi borgarstjóri hefur beitt sér sérstaklega fyrir
bættri heimilislæknaþjónustu. Að því er Páll Gíslason upplýsir
í Morgunblaðinu í gær verður næsta heilsugæzlustöð í
þjónustuálmu Borgarspítalans og stefnt að því, að hún verði
tekin í notkun á árinu 1980 og þjóni 12.000 manns. Á næsta ári
eiga að hefjast framkvæmdir við heilsugæzlustöð í Mjóddinni,
sem einnig mun þjóna 12.000 manns og er gert ráð fyrir, að
byggingartími hennar verði 2—3 ár. Er þessar tvær stöðvar hafa
verið teknar í notkun munu um 44.000 Reykvíkingar geta notið
þjónustu heilsugæzlustöðva. Ennfremur upplýsti Páll Gíslason,
að viðræður færu fram við Seltirninga, sem hafa hafið
'"ramkvæmdir við heilsugæzlustöð, um samvinnu, þannig að sú
cöð yrði stærri og fjölbreyttari og yrði sameiginleg fyrir
^eltirninga og íbúa Vesturbæjar og er það skynsamleg
íiagræðing á þessu sviði.
Hér fer á eftir ræða sú, sem Geir
Hallgrímsson, forsætisráðherra, flutti
á aðalfundi Vinnuveitendasambands
íslands fyrr í vikunnii
Iðnríki Vesturlanda hafa á síðustu árum átt
við að stríða umfangsmesta efnahagsvanda
síðan 4 fjórða áratug þessarar aldar, þegar
heimskreppan stóð yfir. Um fimm af hundraði
af mannaflanum, eða meira en 15 milljónir
manna hafa gengið atvinnulausir í löndum
peim, er eiga aðild að Efnahags- og
framfarastofnuninni, OECD. Það er þó enn
alvarlegra, að menn búast við því, að
atvinnuleysi í þessum löndum verði enn um
langa framtíð útbreitt. Á sama tíma og þetta
ófremdarástand ríkir víða um lönd, hefur
tekist að halda hér á landi fullri atvinnu,
jafnframt því sem við nálgumst viðunandi
jöfnuð í viðskiptum okkar við önnur lönd. En
þetta hefur ekki tekist án þess að önnur
vandamál hafi komið upp á öðrum sviðum.
Ríkisstjórnin hefur lagt megináherslu á það
að tryggja næga atvinnu um allt land. Sú
stefna í atvinnumálum að halda fullri atvinnu
gerir miklar kröfur til efnahagsaðgerða hins
opinbera og samstarfsvilja launþega og
vinnuveitendasamtaka. Ekki sízt vegna þess,
að efnahagsástandið í heiminum er ótryggt og
á ýmsan hátt öndvert.
var ákveðið að bankavextir skyldu að hluta
fylgja verðlagsþróun og hafa vextir tvívegis
verið hækkaðir almennt, samkvæmt þessum
reglum, um 3% í hvort skipti, fyrst í nóvember
1977 og síðan í febrúar s.l. Er þess að vænta
að þessar vaxtaákvarðanir Seðlabankans
muni stuðla að betra jafnvægi á lánamarkaði
og að auknum peningasparnaði, sem hiklaust
mun draga úr verðþenslu.
Ríkisstjórnin stefnir einnig, með fjárlaga-
ákvörðunum sínum og lánsfjáráætlun fyrir
árið 1978, að því að draga úr opinberum
framkvæmdum um 8—9%, í kjölfar verulegs,
eða 16% samdráttar 1977, í þessum efnum. Og
hún stefnir að því að halda þeirri lækkun á
hlutfalli ríkisútgjalda af þjóðarframleiðslu,
sem náðst hefur á síðustu tveimur árum, eða
úr 31% í 27%. Jafnframt fer fjárfestingar-
hlutfallið lækkandi enn og hefur lækkað úr
34% í 27% af þjóðarframleiðslu á stjórnar-
tíma þessarar ríkisstjórnar. Þannig hefur
ótvírætt stefnt í jafnvægisátt í þjóðarbú-
skapnum á undanförnum árum á ýmsum
sviðum.
Þrír kostir
En betur má ef duga skal, og eins og
alkunna er, eru ráðstafanir á sviði peninga-
og fjármála ófullnægjandi einar sér til þess
takmarka beinlínis víxlhækkun launa og
verðlags með takmörkun verðbóta, jafnframt
gengislækkun, sem miðuð væri við allra
brýnustu þarfir atvinnuveganna. Og það var
þessi kostur, sem ríkisstjórnin valdi, þótt
fleiri atriði kæmu við sögu í aðgeÆunum, sem
ákveðnar voru í febrúar s.l. og ég skal ekki
rekja hér, eins og t.d. hækkun á bótum
almannatrygginga, hækkun barnafrádráttar í
skattalögum, lækkun vörugjalds og auknar
niðurgreiðslur um 1.300 milljónir króna.
Það er sannfæring mín, að þessar ráðstaf-
anir hafi verið óumflýjanlegar og við ríkjandi
aðstæður hafi ekki verið um annað að ræða
en að lækka gengið og hamla um leið gegn
víxlhækkun verðlags og launa með takmörkun
verðbóta á laun. Það þurfti raunar engum að
koma á óvart, að ríkisstjórnin teldi sér rétt
og skylt að freista þess að hefta nokkuð þá
hækkun peningatekna í krónutölu, sem að var
stefnt á þessu ári, því hætta var á, að laun
hækkuðu meir en 40% í krónutölu á sama
tíma og þjóðarframleiðsla var talin geta vaxið
í mesta lagi um 4%. í slíku misræmi felst
engin kjarabót. Við framhaldi slíkrar þróunar
varð að stemma stigu, og sætir ekki furðu,
þegar litið er til nálægra landa eins og
Danmerkur, Bretlands, Noregs og Svíþjóðar,
og skyggnst í kjaramálaákvarðanir í þessum
löndum og afskiptum hins opinbera af þeim.
árinu, ekki síst útflutningsatvinnuveganna.
Takist okkur þetta, væri óneitanlega um
mikilvægan árangur að ræða, ekki síst þegar
litið er til nálægra landa, sem flest glíma við
vanda atvinnuleysis og verða að sætta sig við
óbreytt eða versnandi lífskjör annað og sum
þriðja árið í röð.
En allt er þetta undir því komið, að
sundurlyndi á vinnumarkaðnum valdi ekki
vinnustöðvun eða framleiðsluröskun. Þar með
er ég enn kominn að vettvangi samtaka ykkar
og launþega, en á þeim hvílir mikil ábyrgð. Því
að ákvörðun launa er einn mikilvægasti
þátturinn í mótun efnahagsmála þjóðarinnar
á hverjum tíma. Setja verður það markmið að
draga verulega úr verðbólgu efst í stjórn
íslenskra efnahagsmála. Til þess þarf liðsinni
samtakanna á vinnumarkaðnum, auk umbóta
í hagstjórnarmálum.
Tekju og launa-
ákvarðanir
Á sviði tekju- og launaákvarðana er
mikilvægt að efla söfnun gagna og upplýs-
ingamiðlun bæði um þjóðarhag og um þróun
launa og atvinnutekna í ýmsum starfsgrein-
um, og gera gögnin sem sambærilegust. Á
þessu sviði hefur okkur miðað nokkuð á leið.
Hér verður og að safna haldbetri'upplýsingum
kjarabóta. En á hinn bóginn var á móti þessu
haft með þeim rökum, að ríkisvaldið gæti með
samspili óbeinna skatta og niðurgreiðslna
afnumið kjarasamninga eða kjarabætur. Því
er auðvitað til að svara, að niðurgreiðslur
vöruverðs af hálfu hins opinbera eru
neikvæður óbeinn skattur og ber auðvitað ekki
að taka tillit til niðurgreiðslna við útreikning
verðbótavísitölu fremur en annarra óbeinna
skatta.
En allir þeir gallar, sem bundnir eru
verðbótavísitölu og sú tortryggni, sem ríkir
þegar breytingar eru ræddar eða þær gerðar,
leiða hugann að því, hvort ekki beri fyrst og
fremst að haga svo grunnkaupshækkunum í
áföngum, að þær hvort tveggja tryggi
kaupmátt launa og auki hann, eftir því sem
skilyrði eru til á hverjum tíma.
Hér er að sjálfsögðu ekki um einfalda hluti
að ræða, og í sjálfu sér hefðu breytingar af
þessu tagi því aðeins gildi, að góð tök séu á
stjórn eftirspurnar á vinnumarkaðnum og í
landinu í heild.
Atvinnutekjur
100% hærri
Þá virðist einkar mikilvægt að skipulega
verði að því unnið að einfalda og samræma
fengið hlutfallslega meiri launahækkun en
hinir lægst launuðu. I þessu sambandi vildi ég
nefna sérstaklega 2. grein laga um ráðstafanir
í efnahagsmálum frá því í vetur. Þrátt fyrir
helmingun verðbóta á árinu 1978 er með henni
tryggt að þessi frádráttur komi ekki fram með
fullum þunga gagnvart hinum tekjulægri í
hópi launþeganna. Með ákvæðum laganna og
reglugerð samkvæmt þeim um verðbótavið-
auka er tryggt, að verðbætur nemi aldrei
lægri fjárhæð en 880 krónum á mánuði fyrir
hvert 1%, sem verðlagið hækkar. Þetta er
mikilvægt ákvæði fyrir þá, sem hafa eingöngu
dagvinnutekjur samkvæmt lægstu kauptöxt-
um. Frá upphafi var ljóst, að hér væri um
vandasama framkvæmd að ræða og kappkost-
að að setja um þetta skýrar reglur, enda er
hér um mikið sanngirnismál að ræða. Ekki
hefur orðið vart alvarlegra vandkvæða enn
sem komið er við framkvæmd þessara ákvæða.
Sumir segja þá skýringu vera á því, að svo fáir
falli undir þetta ákvæði. Svo fáir hafi í raun
svo lágar tekjur, sem þetta ákvæði tekur til.
En þarna er óneitanlega um hina lægst
launuðu í þjóðfélaginu að ræða, eða þann
tekjuhóp, sem við ættum öll að vera sammála
um, að nauðsynlegt er að vernda.
Hins vegar hefur þetta tiltekna form, sem
um greinir í 2. grein, fyrir verðtryggingu allra
lægstu launa, aldrei verið sérstakt kappsmál
Geir Hallgrímsson,
forsætisráðherra:
MIKILVÆGT AÐ 0KKUR
AUÐNIST AÐ HALDA VINNUFRIÐINN
Af ríkisins hálfu er það e.t.v. mikilvægast
að freista þess að stýra heildareftirspurninni
þannig, að atvinnuástandið sé tryggt, án þess
að eftirspurnarþensla valdi verðlags- og
launahækkunum. Samtökin á vinnumarkaðn-
um verða að sínu leyti að bera ábyrgð á því
að full atvinna og hátt eftirspurnarstig valdi
ckkí launaskriði eða hækkandi verðlagi, sem
keyrir kostnaðinn við framleiðsluna hér á
landi fram úr því, sem annars staðar gerist.
Fari svo, er samkeppnisstaða íslenskra
atvinnuvega og þar með atvinnan í hættu.
Breyting til hins verra
Við höfum að undanförnu einmitt glímt við
slíkan vanda. Þótt hagþróun síðastliðins árs
væri á ýmsan hátt hagstæð og sýndi
ótvíræðan bata í framleiðslustarfsemi og
viðskiptajöfnuði eftir erfiðleika áranna 1974
og 1975, náðist því miður ekki samsvarandi
árangur í viðureigninni við verðbólguna. Um
mitt árið 1977 hafði tekist að koma hraða
verðbólgunnar niður í 26% miðað við 12
mánaða tímabil, en þá varð snögg breyting til
hins verra. Ekki bætti úr skák, að um líkt leyti
hægði mjög á hækkun útflutningsverðlags í
erlendri mynt, svo að útflutningsatvinnuveg-
irnir gátu ekki lengur tekið á sig teljandi
kostnaðarhækkanir án gengisbreytingar.
Eftir samdrátt í kaupmætti tekna, einka-
neyslu og þjóðarútgjöldum á árunum 1975 og
1976, mátti raunar við því búast, að þensla
vaknaði á ný þegar ytri skilyrði þjóðarbúsins
bötnuðu. En þessi umskipti keyrðu langt úr
hófi þannig að verðbólga innanlands jókst
óðfluga og þar með allur framleiðslukostnaður
og þótt við nytum batnandi viðskiptakjara,
var svo komið um síðustu áramót, að við blasti
11 — 12 milljarða króna halli á rekstri
sjávarútvegsins í heild, að óbreyttu gengi og
öðrum rekstrarskilyrðum, áður en fiskverð
var ákveðið. Jafnframt var með öllu ljóst, að
þörf var hækkunar fiskverðs, bæði til þess að
hagur útvegsins væri viðunandi, en þó fyrst
og fremst til þess að tekjur sjómanna héldu
í við tekjur annarra hópa í þjóðfélaginu.
Eftir að ákveðin var 13% hækkun fiskverðs
í lok janúar, varð að grípa til áhrifaríkra ráða
til þess að jafna það mikla misræmi, sem
myndast hafði milli innlends kostnaðar og
útflutningstekna. Jafnframt var einnig ljóst,
að hætta var á, að verðbólga færðist í aukana
á árinu. Sá mikilvægi árangur, sem náðst
hafði á árunum 1976 og 1977 til þess að draga
úr viðskiptahalla og verðbólgu, án þess að til
atvinnuleysis kæmi, var nú í verulegri hættu.
Ríkisstjórnin snérist með ýmsum hætti við
þessum nýju viðhorfum og aðdraganda þeirra
á síðasta ári. Á síðustu mánuðum ársins var
aðhald í peningamálum og fjármálum aukið
með ráðstöfunum, sem þó munu flestar
einkum hafa áhrif á þessu ári. í júlí-mánuði
að hemja þá verðbólguöldu, sem reis á síðasta
ári. Við þessar aðstæður var um þrjá
meginkosti að velja í stjórn efnahagsmála,
eins og raunar var lýst rækilega í áliti
verðbóigunefndar, eða þess hluta hennar, sem
að nefndarálitinu öllu stóð.
í fyrsta lagi að láta skeika að sköpuðu um
víxlhækkanir launa og verðlags, en halda
atvinnuvegunum gangandi með sílækkandi
gengi. Afleiðing þessa hlaut að vera vaxandi
verðbólga með öllum þeim vanda, sem henni
fylgir. Eg taldi, og samstarfsmenn mínir, að
ekki kæmi til greina að velja þennan kost. Ef
þessi kostur hefði verið valinn, hefði verið um
algjöra uppgjöf að ræða. Allur sá árangur,
sem hafði orðið af efnahagsstefnu og starfi
ríkisstjórnarinnar, hefði orðið að engu. Og við
hefðum verið í verri stöðu að hefja nýja sókn
gegn verðbólgunni, hefði verið látið skeika að
sköpuðu. Því kom það ekki til greina.
Annar kosturinn var að andæfa á móti
eftirspurnaraukningunni og verðbólgunni með
samdrætti í lánveitingum, fjárfestingu og
ríkisútgjöldum, og hækkun vaxta. Þessum
kosti fylgdi vitaskuld hætta á atvinnuleysi.
Þetta er e.t.v. sá kostur, sem sumir höfðu á
orði að hefði átt að taka. En við skulum
athuga nánar hvað felst í þessum kosti og með
hvaða hætti þau meðul sem hann felur í sér
hefðu þurft að takast inn, ef áhrifa hefði átt
að gæta. Við hefðum þurft að koma á
skömmtunarkerfi í lánveitingum. Við hefðum
þurft að hækka vexti umfram það, sem við
höfum þó gert og þykir þó mörgum nóg um.
Og við hefðum þurft að draga úr opinberum
útgjöldum sem hlutfalli af þjóðarframleiðslu
meira en gert var.
Nú kann ýmsum að þykja að draga hefði
mátt meira úr opinberri fjárfestingu og
útgjöldum. En ég vil taka það fram, að það
var engin samstaða á þingi um slíkar aðgerðir.
Ég segi þetta ekki til þess að kenna öðrum um.
Ég tel það ekki raunsætt viðhorf að halda því
fram, að á tveim til þrem árum sé unnt að
lækka ríkisútgjöld í hlutfalli við þjóðarfram-
leiðsluna um meira en úr 31% í 27%. Ég held
ekki að það sé unnt að draga meira úr
opinberri fjárfestingu í landinu en gert hefur
verið síðustu 2 árin, 16% fyrra árið og 9%
seinna árið. Við þurfum á þessu sviði sem
öðrum ákveðna aðlögun, en að vissu marki
hægfara aðlögun að breyttum aðstæðum, til
þess að slíkar ráðstafanir beri árangur.
Um hitt þarf ég ekki að fjölyrða frekar,
hvort unnt hafi veriö að beita lánsfjár-
skömmtun, eða hækkun vaxta meir en við
höfum gert. Ég býst við, að við séum öll
sammála um, að það hafi ekki komið til mála.
Og enginn hefði viljað taka afleiðingum af
þessari leið, þ.e. atvinnuleysinu.
Þriðji kosturinn var síðan að freista þess að
stilla verðbólguölduganginn með því að
Árangurinn
Það eru margir, sem vilja halda því fram,
að árangur af efnahagsráðstöfunum ríkis-
stjórnarinnar sé minni en skyldi og svo lítill,
að þær hafi í rauninni ekki borgað sig. Ég vil
af því tilefni ítreka og endurtaka það, sem ég
hef áður látið í ljós.
Að óbreyttu blasti við hallarekstur og
rekstrarstöðvun í fiskiðnaðinum og útflutn-
ingsiðnaði. Ráðstafanirnar tryggja viðunandi
rekstrargrundvöll allra helstu atvinnuvega,
þótt við svæðisbundinn vanda sé að glíma á
nokkrum stöðum. Ég held að það fari ekki á
milli mála, að hefðu þessar efnahagsráðstaf-
anir ekki verið gerðar, þá hefði atvinnurekst-
urinn stöðvast á yfirstandandi vertíð.
Að óbreyttu hefði verðbólguhraðinn á árinu
orðið meiri en 40% að meðaltali, en 36% frá
upphafi árs til loka þess. Ráðstafanir þessar
þoka þessari tölu niður í 36—37%, að því er
ársmeðaltal varðar, en niður undir 30% frá
upphafi til ársloka. Það getur vel verið, að
ýmsum finnist ekki muna um þessi prósentu-
tölustig. En það munar um minna, og mestu
munar þó, hvort við erum á réttri leið eða
rangri. Hvort við nálgumst markmiðið eða
fjarlægjumst það,
Að óbreyttu hefði stefnt í a.m.k. um fjóra
til fimm milljarða króna viðskiptahalla á
árinu og aukna skuldasöfnun. Ráðstafanir
þessar bæta viðskiptajöfnuð verulega á þessu
ári, og í stað halla er gert ráð fyrir
hagstæðum viðskiptajöfnuði ef útflutningur
verður með eðlilegum hætti.
Hér skiptir sköpum hvort menn eru trúir
þeim ásetningi sínum að stöðva erlendar
lántökur. Ef við erum það, þa er einsýnt að
til þess þurfti ráðstafanir og menn þurfa að
sætta sig við þær ráðstafanir, ef þær eiga að
bera árangur. Þessi árangur og hallalaus
ríkisbúskapur, sem aðgerðirnar tryggja, er
mikilvægur og þeim mun meira er um vert,
að með þeim er á raunhæfan hátt leitast við
að tryggja þann kaupmátt, sem náðist á árinu
1977, og leggja þannig traustan grundvöll að
kjarabótum síóar.
Óvisst útlit
Þegar litið er fram á árið, sem nú er að
þriðjungi liðið, er útlitið óvisst um marga
hluti, eins og oft áður. Ef ytri skilyrði snúast
ekki til verri vegar á árinu, virðast þó horfur
á því, að sæmilegt jafnvægi geti náðst í
utanríkisviðskiptum. Að þjóðarframleiðsla og
kaupmáttur geti aukist um 3% að raunveru-
legu verðgildi, og að aftur dragi úr verðbólgu
þegar á árið líður. Þannig virðumst við eiga
þess kost að bæta lífskjörin nokkuð frá fyrra
ári en halda þó fullri atvinnu. Þessi spá um
þjóðarhag er vitaskuld á því reist, að ekki
verði truflanir í rekstri atvinnuveganna á
Geir Hallgrímsson
en fram hafa komið um laun í nágrannalönd-
um, launakerfi, þjóðartekjur og lífskjör
almennt.
Nauðsynlegt er að koma á betra samræmi
í launamálum en nú er með því að sem flestir
kjarasamningar fari fram á líkum tíma og
byggi þar með á svipuðum forsendum.
Þá er alkunna, að verðtrygging launa og
verðbótakerfi er ennþá óleyst vandamál.
Flestir virðast sammála um galla þess
verðbótakerfis, sem notað er nú, en hika og
snúast á móti, þegar breytingar eru fyrirhug-
aðar. I vetur hafði ríkisstjórnin í huga að fella
óbeina skatta úr vísitölunni. Lágu til þess
ýmis rök, m.a. að ekki væri ástæða til að hafa
óbeina skatta fremur en beina skatta í
vísitölunni. Slíkt hefði óheppileg áhrif á val
skattlagningarleiða. Þá væru óbeinir skattar
gjarnan álagðir til að bæta þjónustu við
almenning, t.d. efla heilbrigðisþjónustu, og
tæpast lægju rök til þess að menn fengju
sjálfkrafa launahækkun í kjölfar slíkra
fyrirkomulag ákvæða í kjarasamningum, í því
skyni að sem mest af kaupgjaldsákvæðum sé
byggt á skýrum viðmiðunum við dagvinnu-
tíma í hverju starfi, en myndist ekki með
flóknu kerfi álagsgreiðslna. Einnig virðist
æskilegt að stefna að því að kjarasamningar
taki með skipulegum hætti tillit til launa-
skriðs milli samninga, þannig að ekki myndist
óhæfilegt bil milli raunverulegra greiðslna og
samningsbundinna taxta.
í nýlegri greinargerð Kjararannsókna-
nefndar kemur fram, að atvinnutekjur
kvæntra verkamanna í Reykjavík eru 100%
hærri en árslaun dagvinnu samkvæmt
næstlægsta Dagsbrúnartaxta. Að þessum
verkum þyrfti að vinna milli kjarasamninga,
ekki síður en í kjarasamningum. Og ég held
einnig, að í kjarasamningum þurfi að koma
fram það kaup, sem raunverulega er um
samið. En aðilar eiga ekki að leyna þeim
kauphækkunum, sem um er samið, eins og
báðir aðilar vinnumarkaðarins hafa gert. Það
hefur með einhverjum hætti oft á tíðum átt
sér stað, bæði af hálfu vinnuveitenda og
launþega, að einstakar greinar hafa séð sér
hag í því að leyna raunverulegum kauphækk-
unum til þess að þær væru ekki notaðar sem
fordæmi af hálfu annarra atvinnugreina eða
þá til þess að ná meiri kjarabótum sjálfum sér
eða sínum starfsmönnum til handa. Ég hygg
að þetta séu óeðlilegir starfshættir og þess
vegna beri af þeim að láta. Það á að koma
fram, hreint og klárt, hvað um er samið í
samningum milli vinnuveitenda og launþega.
Og það á einnig fremur að miða við það, eftir
því sem ég met aðstæður, að kjarabætur komi
fram í kauphækkunum frekar en ýmiskonar
fríðindum, sem eru jafndýr fyrir atvinnu-
reksturinn í heild. Því ég hygg, að reynslan
sýni, að kauphækkun í krónutölu er metin
meira en ýmiskonar fríðindi. Það sem menn
fá í vasann vita þeir um, en hitt sem kemur
með óbeinum hætti er síður metið.
Aðalatriðið er þó að launakerfið sé þannig
uppbyggt, að laun komi launþegum raunveru-
lega til góða og verði til þess að atvinnurekst-
urinn sé rekinn með hagkvæmara hætti. í
þessu sambandi er rétt að nefna þann vanda,
sem aðilar vinnumarkaðarins hafa átt við að
glíma þegar um það hefur verið að ræða, að
því er virðist sammála álit þeirra, að bæta
beri kjör hinna lægst launuðu.
Kjör hinna
lægst launuðu
Það er mjög sjaldan að tekist hefur í
samningum aðila vinnumarkaðarins að bæta
sérstaklega laun hinna lægst launuðu í
þjóðfélaginu. Venjulega hefur sú launahækk-
un gengið í gegnum allt kerfið, og hefur oft
jafnvel leitt til þess, að hinir launahærri hafa
ríkisstjórnarinnar, ef tilganginum er náð,
þ.e.a.s. að náð verði til hinna lægst launuðu
í þjóðfélaginu. Ef aðilar vinnumarkaðarins
geta fundið betri aðferð til þess að ná til þessa
tekjuhóps, mun ekki standa á ríkisstjórn að
verða við beiðni aðila vinnumarkaðarins um
breytingu svo að náð verði til hinna lægst
launuðu í þjóðfélaginu.
Það er vissulega göfugt verkefni á sviði
kjaramála að leita leiða til að leysa vanda
hinna lægst launuðu án þess að hækkanir
breiðist út um allt launakerfið. Að þessu verki
þurfa menn að einbeita sér við lausn
yfirstandandi kjaradeilu.
Samræmd efnahagsstefna
I skýrslu verðbólgunefndar, sem lauk
störfum í febrúar s.l. er að finna bæði
rækilega könnun á þróun verðbólgunnar á
Islandi undanfarna áratugi, og tillögur um
margvíslegar umbætur í hagstjórn, er dregið
geti úr verðbólgu. Meðal þessara tillagna og
ábendinga má nefna virkari notkun verðjöfn-
unar- og tekjujöfnunarsjóða til að draga úr
sveiflum í útflutningstekjum, virkari fjár-
mála- og peningalega stjórn til sveiflujöfnun-
ar í eftirspurn við breytilegar ytri aðstæður,
raunhæfa notkun vaxta og verðtryggingar til
að vernda peningalegan sparnað og koma í veg
fyrir verðbólgufjárfestingu og markvissari
stefnu í verðlags- og launamálum. Þótt fátt af
þessu sé nýtt, verður aldrei of rík áhersla á
það lögð, að einungis með sívakandi og virkri
hagstjórn eru líkur til þess að hægt sé í
þjóðfélagi, sem svo mjög er háð breytilegum
ytri skilyrðum, að tryggja hvort tveggja í
senn, hóflega verðlagsþróun og viðunandi
atvinnuástand.
I skýrslu verðbólgunefndar er sérstaklega
bent á þörfina á samræmdri efnahagsstefnu,
sem ekki styðjist aðeins við þingfylgi
ríkisstjörnar, heldur njóti einnig viðurkenn-
ingar og skilnings hagsmunasamtaka almenn-
ings. Er hér stuðst við reynslu margra
nágrannaþjóða íslendinga þar sem verulegur
árangur hefur náðst í viðureigninni við
verðbólguna með stefnu í launamálum, sem
ríkisstjórnir hafa átt mikinn þátt í að marka,
en á móti hefur komið samráð við hagsmuna-
samtök um aðra þætti hagstjórnar.
Takist ekki að marka samræmda efna-
hagsstefnu með þessum hætti, er hætt við að
stjórnvöld neyðist til þess fyrr eða síðar að
reyna að ná tökum á verðbólgunni með
harðvítugum samdráttaraðgerðum á sviði
fjárfestingar og opinberra útgjalda, sem
dregið gætu mjög úr atvinnu. Þetta tel ég að
forðast beri í lengstu lög.
Þörf er áframhaldandi endurbóta á hag-
stjórninni, togstreytu hagsmunasamtaka og
stjórnvalda verður að linna, grundvöllur
Framhald á bls. 18