Morgunblaðið - 13.05.1978, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1978
ILIT4A4M
„VIÐ skulum í Þessari grein kanna fyigi borgarstjórnarmeirihlutans í kosningum, begar
hann hefur unnið sigur í næstu kosningum á undan og Þegar Sjálfstæðisflokkurinn á
aðild aö ríkisstjórn.“
eftir Hannes Hólmstein
Giss urarson
Stjórnmálabaráttan
í Reykjavík
Stjórnmálabaráttan er önnur í málum
sveitar en ríkis, að kjósa til sveitarstjórnar
er annað en að kjósa til Alþingis. Hvers
vegna? Vegna þess að sveitarfélag gegnir
öðru hlutverki en ríki, það setur ekki lög eða
framkvæmir, heidur fullnægir það sam-
eiginlegum þörfum íbúanna — þeim þörfum,
sem þeir geta ekki fullnægt sjálfir, með því
að þær eru almennar, en ekki einstaklings-
bundnar. Hlutverk sveitarfélags er að leggja
vegi, reka skóla, veita hita, vatn, rafmagn
og aðra þjónustu. Sveitarfélagi má því líkja
við fyrirtæki; að stjórna því er í rauninni
að reka fyrirtæki. Sá mælikvarði, sem
leggja ber á stjórn þess, er tæknilegur, en
varla siðferðilegur. Stjórnmálabaráttan í
sveitarfélagi er þess vegna fremur um
vinnubrögð en viðhorf, fremur um menn en
málefni. Kjósandi til Alþingis, sem hugsar
af alvöru, spyr: Hvaða flokkur stefnir í orði
og verki að því þjóðskipulagi, sem er líkast
fyrirmyndarskipulagi mínu? En kjósandi til
sveitarstjórnar, sem hugsar af sömu
alvörunni, spyr annarrar spurningar. Hann
spyr: Hvernig fæ ég beztu þjónustuna með
minnstum tilkostnaði? Hann leggur með
öðrum orðum rekstrarlegan eða tæknilegan
mælikvarða á stjórn sveitarinnar. Reykja-
Víkurborg er langstærsta sveitarfélag
landsins, og meiri hluti Reykvíkinga hefur
í öllum borgarstjórnarkosningum til þessa
svarað þessari spurningu með því að kjósa
Sjálfstæðisflokkinn. Hann hefur ekki kosið
það þjóðskipulag, sem Sjálfstæðisflokkurinn
stefnir að, heldur þá menn, sem hafa verið
i framboði, verk þeirra og vinnubrögð. I
borgarstjórnarkosningunum í Reykjavík er
í rauninni ekki kosið um Sjálfstæðisflokk-
inn, heldur um D-listann. Meiri hluti
Reykvíkinga hefur valið stjórn eins flokks,
því að hún er samhentari og skilar betri
árangri, rekur sveitarfélagið betur, en
stjórn margra flokka. Hann hefur hafnað
því hrossaprangi á markaði valdanna, sem
nefnt er „pólitík". Ekki er um það deiit, að
borgarstjórnarmeirihlutanum í Reykjavík
hefur tekizt að stjórna borginni með
þingmönnum. Sjálfstæðismenn voru því
sigurvissir í bæjarstjórnarkosningunum 20.
jan. 1934. Daginn fyrir kosningarnar sagði
dr. Magnús Jónsson prófessor og alþingis-
maður í grein í Mbl.: „Líkurnar benda því
á, að Sjálfstæðismenn fái 9 bæjarfulltrúa."
Og hann bætti við: „Er það trúa mín, að þeir
eigi nóg atkvæðamagn til þess aðJtoma inn
10 mönnum." En hvað gerðist? Bæjarstjórn-
armeirihlutinn fékk ekki nema 49,3%
atkvæða, og 8. maður hans hafði 990 atkv.
á bak við sig, en 6. maður Alþýðuflokksins
Björio'in
Cuömundsson
Kristján
Itcncdiktssun
atkvæða, vegna óvinsælda ríkisstjórnar
Framsóknarflokksins, sem sat með stuðn-
ingi Alþýðuflokksins. Fylgismenn D-listans
voru vongóðir um árangur í borgarstjórnar-
kosningunum 15. marz 1942, og Bjarni
Benediktsson borgarstjóri var í 10. sæti
listans. En hvað gerðist? D-listinn fékk ekki
nema 48,7% atkvæða, og 8. maður hans
hafði 1167 atkv. á bak við sig, en 4. maður
Alþýðuflokksins 1053 atkv. Á þeim munaði
því einungis 114 atkv., og borgarstjórnar-
meirihlutinn hefði fallið, ef 303 kjósendur
Birgir fsl.. Gunnarsson
D-listinn frægan varnarsigur, og 1950 fékk
hann 50,8% atkvæða. Sjálfstæðisflokkurinn
vann góðan sigur í þingkosningunum 1953,
bætti við sig 2 þingmönnum. Var ekki tilefni
til bjartsýni í borgarstjórnarkosningunum
31. jan. 1954? Það héldu margir. Sverrir
Júlíusson sagði í grein í Mbl. 29. jan., að
„margir Sjálfstæðismenn væru svo bjart-
sýnir, að þeir teldu að níunda sætið væri
baráttusæti," en varaði sjálfur við þessari
bjartsýni. Og hvað gerðist? D-listinn fékk
ekki nema 49,5% atkvæða, og 8. maður hans
hafði 1955 atkv. á bak við sig, en 2. maður
Þjóðvarnarflokksins 1630 atkv. Á þeim
munaði því einungis 325 atkv., og borgar-
stjórnarmeirihlutinn hefði fallið, ef 520
kjósendur hans hefðu kosið Þjóðvarnar-
flokkinn. Sjálfstæðisflokkurinn hafði á
þessum tíma forystu í ríkisstjórn (stjórn
Ólafs Thors) með Framsóknarmönnum.
Kalda stríðið var háð, verkföll voru algeng,
ágreiningur var um fyrirkomulag varnanna,
og stjórnarsamvinnan við Framsóknar-
flokkinn var sem fyrr óvinsæl með Reyk-
víkingum.
Borgarstjórnarkosning-
arnar 1966: úr 52,8% í
48,5% og 128 atkv. mun-
ur
D-listinn fékk 52,8% atkvæða í borgar-
stjórnarkosningunum 1962, og Sjálfstæðis-
flokkurinn vann sigur í þingkosningunum
1963, bætti hlutfallslega, við sig, en að vísu
ekki þingsætum. Enn var það, að Viðreisn-
arstjórnin, sem Sjálfstæðisflokkurinn hafði
forystu í á þessum tíma (stjórn dr. Bjarna
Benediktssonar), var ekki eins óvinsæl og
flestar aðrar ríkisstjórnir. Fylgismenn
D-listans töldu því 9. sætið baráttusætið í
borgarstjórnarkosningunum 22. maí 1966
þrátt fyrir reynsluna í kosningunum 1934,
1942 og 1954. Hvað gerðist? D-listinn fékk
ekki nema 48,5% atkvæða, og 8. maður hans
hafði 2366 atkv. á bak við sig, en 3. maður
Framsóknarflokksins 2238 atkv. Á þeim
munaði því einungis 128 atkv., og borgar-
stjórnarmeirihlutinn hefði fallið, ef 280
kjósendur hans hefðu kosið Framsóknar-
flokkinn. Skýringin á þessum naumlega
sigri (sem var í rauninni ósigur) er umfram
allt sú, að fylgismenn borgarstjórnarmeiri-
hlutans gengu að sigrinum of vísum, voru
ekki við öllu búnir.
Tvísýnar kosningar
ágætum. Sú er skýringin á því, að margir
menn, sem fylgja ekki stefnu Sjálfstæðis-
flokksins í landsmálum, kjósa D-listann í
Reykjavík með góðri samvizku — skýringin
á þeim atkvæðum, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn í Reykjavík fær til borgarstjórnar
umfram atkvæðin til Alþingis.
Landsmálin
og borgarmálin
Hitt er annað mál, að landsmálanna gætir
í öllum borgarstjórnarkosningum. Menn
skiptast í flokka í Reykjavík eins og annars
staðar, og breytingar á fylgi flokkanna
vegna stjórnmálaviðhorfsins í landinu valda
breytingum á fylgi framboðslistanna í
Reykjavík. Sigrar D-listans í Reykjavík 1958
og 1974 voru til dæmis einkum vegna
óvinsælda vinstri stjórnanna í landinu.
(Allar ríkisstjórnir eru óvinsælar, en vinstri
stjórnir eru óvinsælli en aðrar.) En er
D-listinn í Reykjavík ósigrandi? Getur
borgarstjórnarmeirihlutinn ekki fallið?
Borgarstjórnarfulltrúi Alþýðubandalagsins
(sem hét áður „Sósíalistaflokkurinn" og enn
áður „Kommúnistaflokkurinn"), Sigurjón
Pétursson, sagði það nýlega í blaðaviðtali.
Við skulum í þessari grein kanna, hvort
staðhæfing Sigurjóns eigi við einhver rök að
styðjast eða ekki — kanna fylgi borgar-
stjórnarmeirihlutans í kosningum, þegar
hann hefur unnið sigur í næstu borgar-
stjórnarkosningum á undan og þegar
Sjálfstæðisflokkurinn á aðild að ríkisstjórn.
Svo er í borgarstjórnarkosningunum 28. maí
nk., og svo var í borgarstjórnarkosningun-
um 1934, 1942, 1954 og 1966.
Bæjarstjórnarkosning-
arnar 1934: úr 53,5% í
49,3% og 211 atkv. mun-
ur
í bæjarstjórnarkosningunum 1930 hafði
bæjarstjórnarmeirihlutinn fengið 53,5%
atkvæða, og í þingkosningunum 1933 vann
Sjálfstæðisflokkurinn sigur, bætti við sig 5
Birgir Isleifur Gunnarsson borgarstjóri:
Nauðsynlegt að allir vinni
eigi meirihlutinn að haldast
Herbragð andstæðinga okkar að halda því fram að meirihlutinn í borgarstjóm sé öruggur
„EINS ok reynslan hefur sýnt.
getur allt gerzt í þessum
kosningum. og því fer fjarri.
að Sjálfstæðisfiokkurinn sé
öruKKur með að halda meiri-
hluta í borKarstjórn.“ saKdi
Hirgir ísleifur Gunnarsson
V Þr*™u,fJU6 Reyh^tk.iSr *«»•
\ SSfVaSS* * -híUU
þeim ••»«' J
' -wki *»• ?,V 1
% |Í.lii6 C.p. »>•>" <
“TSgíSs.'SK'ff;
»«p' *,nu,n <
tru» og po *” 4ftur meiT1.
hald* Þ»'r *v ,.*ule»» 8*,ur *'
hlutanum V.**u'*» ‘ ,6 slöur
eru *k*n*‘ hl',.nn en þ»> n'*'r‘ <
borKarstjóri. er MorKunhlaóið
bar undir hann ummæli SÍKur
jóns I'éturssonar. efsta manns
á lista AlþýóubandalaKsins.
sem viöhöfó voru eftir honum
í hjóóviljanum sföastliöinn
lauKardaK- „Hér er auKljós-
le^a um herbragó aó ræóa af
hálfu andsta'óinKa okkar sjálf-
stæðismanna. l»eir halda því
nú allir fram. hver í kapp við
annan. aó Sjálfstæóisflokkur
inn sé öruKKur meó meirihlut-
ann. I»etta er til þess gcrt aó
skapa andvaraleysi á meóal
haráttusveita sjálfstæóis-
manna ok jafnframt meóal
þess mikla fjölda stuóninRs-
manna meirihluta borgar
stjórnar. sem eru óflokks-
bundnir eóa kjósa jafnvel aóra
flokka í þingkosningum.”
Birgir sagði að sjálfstæðis-
menn hefðu að vísu fenKÍð
óvenju RÓð úrslit í kosningun-
um fyrir fjórum árum, en hann
kvað þá hafa verið allsérstakar
aðstæður. Við völd hafi verið
vinstri stjórn, sem var mjög
óvinsael,- og reynslan í borgar-
stjórnarkosningum sýnir, að
þegar þannig stendur á, fáum
við alltaf betri kosningu þegar
hins vegar líkt stendur á og nú,
að Sjálfsæðisflokkurinn er í
stjórnarforystu, þá hefur það
alltaf re.vr.st okkur óhaKstætt í
borKarstjórnarkosninKum ok
reyndar höfum við aldrei verið
nær því að missa meirihlutann
en einmitt, þe^ar við höfðum 9
borKarfulltrúa 1966. Þess vegna
Kæti sú sa^a endurtekið sig nú,
ef sveiflan á annað borð byrjar
niður á við. Kr þá útilokað að
segja, hvort hún stöðvast við 8
menn eða 7 menn “
„Ek vil þess vegna hvetja alla
okkar stuðninKsmenn," sagði
borKarstjóri, „að fá ekki slíka
Klýju í auKun, þótt andstæðinK-
ar okkar haldi þessu fram. Því
er nauðsynleKt að allir vinni að
sigri, eigi hann að nást í
þessum kosningum.-
779 atkv. A þeim munaði því einungis 211
atkv., og bæjarstjórnarmeirihlutinn hefði
fallið, ef 347 kjósendur hans hefðu kosið
Alþýðuflokkinn. Sjálfstæðisflokkurinn átti
á þessum tíma aðild að ríkisstjórn (stjórn
Ásgeirs Ásgeirssonar) með Framsóknar-
mönnum, kreppa var í landinu og sundrung
með landsmönnum, og mörg bjargráð
ríkisstjórnarinnar voru óvinsæl.
Borgarstjórnarkosning-
arnar 1942: úr 54,7% í
48,7% og 114 atkv. mun-
ur
í borgarstjórnarkosningunum 1938 vann
meiri hlutinn mikinn sigur, fékk 54,7%
hans hefðu kosið Alþýðuflokkinn. Sjálf-
stæðisflokkurinn átti á þessum tíma aðild
að ríkisstjórn (þjóðstjórn Hermanns Jónas-
sonar), og var stjórnarsamvinnan við
Framsóknarflokkinn mjög umdeild í
Reykjavík. Landið var hernumið, og dýrtíð
var (eða „verðbólga" á nútímamáli), kjara-
deilur harðar og lausung í þjóðlífinu öllu.
Borgarstjórnarkosning-
arnar 1954: úr 50,8% í
49,5% og 325 atkv. mun-
ur
í borgarstjórnarkosningunum 1946 vann
Hvaö gerist í
borgarstjórnarkosning-
ungum eftir tvær vikur?
Þessi könnun sýnir, að staðhæfing
Sigurjóns Péturssonar á ekki við nein rök
að styðjast. Við höfum komizt að reglu, og
hún er þessi:
Stórhætta er á falli borgarstjórnarmeiri-
hlutans í Reykjavík, ef Sjálfstæðisflokkur-
inn á aöild að ríkisstjórn og hefur unnið
góðan sigur í næstu borgarstjórnarkosn-
ingum á undan.
Það, sem fellir borgarstjórnarmeirihlut-
ann í Reykjavík, ef og þegar han : fellur, er
andvaraleysið, værðin, sigurvissan. Borgar-
stjórnarkosningarnar 1946 og 1970 voru
tvísýnar, en fylgismenn D-listans vissu það
fyrir þær, þeir börðust allir sem einn. Sá er
munurinn á þeim og kosningunum 1934,
1942, 1954 og 1966. En hvað tekur við, ef
borgarstjórnarmeirihlutinn fellur? Vinstri
stjórn sezt að í Reykjavík. Þrír borgarstjór-
ar að minnsta kosti (Björgvin Guðmunds-
son, Kristján Benediktsson og Sigurjón
Pétursson?), enginn þeirra með nægilega
þekkingu á borgarmálum, taka við starfi
hins dugandi og vinsæla borgarstjóra
Reykvíkinga, Birgis ísleifs Gunnarssonar.
Rekstur breytist í árekstur, samvinna í
sundrung. Hvorn kostinn kjósa Reykvíking-
ar? Eg er sannfærður um það, að meiri hluti
þeirra kýs borgarstjórnarmeirihlutann í
huganum. En hugi og athöfn eru sitt hvað:
Borgarstjórnarkosningarnar 28. maí nk. eru
tvísýnar, Sjálfstæðisflokkurinn á aðild að
ríkisstjórn, og D-listinn vann góðan sigur í
síðustu borgarstjórnarkosningum. Þetta
veit Sigurjón Pétursson, sem er þaulæfður
„pólitíkus". Hvað er maðurinn að gera?
Hvers vegna mælir hann gegn betri vitund?
Hann er að beita gömlu herbragði — að
svæfa andstæðinginn, leggja gildru fyrir
hann, koma honum að óvörum. Andstæðing-
ur Sigurjóns er sá meiri hluti Reykvíkinga,
sem kýs samhentan borgarstjórnarmeiri-
hluta. Álþýðubandalagið ætlar að læðast um
bakdyrnar inn í borgarstjórnina í kosning-
unum 28. maí nk.