Morgunblaðið - 11.07.1978, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚLÍ 1978
27
Þorvaldur Þorsetinsson framkvæmdastjóri:
Hið svokallaða tómatamál
Vegna æsifregna í ýmsum fjöl-
miðlum að undanförnu varðandi
tómata og nýtingu þeirra, svo og
sökum þess hve erfitt hefur reynst
að koma í heilu lagi og óbrengluðu,
upplýsingum og skýringum til
almennings um þetta efni, er grein
þessi rituð, ef til þess mætti verða
að athugulir lesendur sæju í gegn
um þann blekkingarvef, sem Dag-
blaðið og Neytendasamtökin hafa
reynt að spinna um hið svokallaða
tómatamál.
Hið rétta er að Sölufélag
garðyrkjumanna fleygir aldrei
nýtanlegum tómötum á haugana,
nema í þeim undantekningartil-
fellum, eins og nýlega átti sér stað,
að ekki var hægt að taka þá alla
til vinnslu, sökum síendurtekinnar
tækjabilunar hjá vinnsluaðilan-
um. Það er því ekki alls kostar rétt
að umframframleiðslu þeirri, sem
tilfellur tímabundið árlega, sé
hent, enda er venjulega engin
fyrirstaða á því að fullnýta
vöruna.
Hitt er svo annað mál, að verð
það sem framleiðendur fá fyrir
tómatana til niðursuðu er sáralítið
og eru þau viðskipti frá því
sjónarmiði hreint ekki eftirsókn-
arverð, ef annarra kosta er völ.
Allt tal um að tómötum sé hent
á haugana fremur en að selja þá
almenningi, nýja eða unna (tóm-
atsósa) er því markleysa ein og
einungis þyrlað upp tii að ná
„æskilegum“ æsifregnastfl.
Eg bið lesendur að virða fyrir
sér og íhuga nokkrar tiltölulega
ljósar staðreyndir, og fella síðan
sinn dóm byggðan á réttum
forsendum.
Að sjálfsögðu geri ég ráð fyrir
að öllum sé ljóst að tómatar, eins
og allar aðrar framleiðsluvörur,
þurfi að kosta eitthvað. Garð-
yrkjustöðvar eru dýr atvinnutæki
og sömuleiðis rekstur þeirra og
viðhald. Undir þessu verða tekjur
af uppskerunni að standa, ef þessi
tiltölulega ungi atvinnuvegur á
ekki að leggjast niður. Lífsafkoma
þeirra fjölskyldna, sem þennan
atvinnuveg stunda, er undir því
komin að áætlanir um uppskeru og
verð standist nokkurn veginn.
Margt getur spillt þeirri mynd.
Óhagstætt veðurfar, jurtasjúk-
dómar, skordýr o.fl. og fl., getur
bæði tafið uppskeru, rýrt hana og
spillt á margvíslegan hátt. Slíka
áhættu verða garðyrkjubændur
ávallt að taka. Þetta gerir atvinnu-
veginn ærið áhættusaman. Ekkert
er öruggt, hvorki magn, gæði né
heldur verðið, sem fyrir uppsker-
una fæst. Enginn aðili í okkar
velferðarríki (?) tryggir þessum
framleiðendum eitt eða neitt, enda
hafa þeir aldrei farið fram á
niðurgreiðslur, útflutningsbætur,
eða aðra þá styrki og fyrirgreiðsl-
ur, sem svo mjög eru í tísku nú,
og ég kann hvorki nöfn né önnur
-skil á. Þeir vilja enn um sinn
a.m.k. treysta á dómgreind al-
mennings! enda þótt framleiðsla
þeirra við fyrstu sýn geti virst
nokkuð dýr samanborið við mikið
niðurgreiddar samkeppnisvörur,
s.s. ost og kjöt, þá er raunin oftast
önnur þegar betur er að gáð.
„Patent-lausn" ríkisvaldsins, að
taka úr einum vasa borgaranna og
láta í hinn, hlýtur brátt að ganga
sér til húðar. Þegar þar að kemur
mega garðyrkjubændur vel við una
að hafa ekki tekið þátt í þeim
skrípaleik.
A undanförnum árum og ára-
tugum telur SFG sig hafa reynt
allar hugsanlegar leiðir til að láta
neytendur njóta hins frjálsa
hagkerfis. Sú sem áður fyrr
reyndist best, mikil verðlækkun
um háuppskerutíma hinna ein-
stöku grænmetistegunda, virðist á
síðustu árum óðaverðbólgu og
brenglaðs verðskyns almennings,
hafa lítil áhrif til söluörvunar.
Fyrir fáum árum var reynd
kynningarsala (útsala) á gúrkum
um 3ja vikna skeið. Verðið var
lækkað um helming (50%) frá
sumarverði (áætl. framleiðslu-
kostnaðarverði) og þetta auglýst
dag eftir dag. Gerð var úrslitatil-
raun til að láta neytendur njóta
hinnar tímabundnu umframfram-
leiðslu með þessum vægast sagt
mjög hagstæðu kjörum.
Því miður varð árangurinn nær
enginn. Söluaukningin nam aðeins
fáum prósentum, sem hvergi
nægði til að greiða auglýsinga-
kostnaðimn hvað þá annað. Þetta
var dapurleg, en því miður ekki
einstæð reynsla, og árangurinn
síst til þess fallinn að hvetja til
frekari álíka tilrauna í náinni
framtíð.
Til að skýra þetta betur, skal
ofangreind reynsla sett upp í
eftirfarandi dæmi. (Til hægðar-
auka, þar sem það breytir engu um
niðurstöðu, eru notaðar tilbúnar
þægilegar tölur): Til eru í birgðum
1000 kg ai kr. 1000 = kr. 1.000.000.
Að óbreyttu verðlagi er fyrir hendi
sala til neytenda á 500 kg a) kr.
1.000 eða Kr. 500.000. Afgangur-
inn,-500 kg. fer til vinnslu a) kr. 50
“ 25.000
Nettó söluverðmæti því Kr.
525.000
Til þess að komast hjá svo
mikilli vinnslu vilja framleiðendur
láta neytendur njóta þessa tíma-
bundna offramboðs og ákveða 50%
verðlækkun, í trausti þess að allt
(eða a.m.k. megnið) seljist, og að
þeir, þó síðar verði, njóti einnig
góðs af í aukinni neyslu.
En útkoman verður þessi:
Við lækkunina reynist söluaukn-
ingin aðeins 10% (reyndar of hátt
áætlað), eða 50 kg.
Salan eftir lækkun er því aðeins
550 kg. h ) kr. 500, eða kr. 275.000
Afgangurinn 450 kg. fer til vinnslu
a) kg. 50 eða kr. 22.500
Samtals Kr. 297.500
Við einfaldan samanburð sést
þá, að tapið miðað við að halda
óbreyttu verði (lækka ekki), er kr.
227.500.
Hvaða lærdóm má af þessu
draga?
1. Verðbreyting af þessu tagi
virðist nær engin áhrif hafa til
aukningar neyslu.
2. Fyrir og eftir lækkun fer nær
sama magn til vinnslu.
3. Við lækkunina nær tvöfaldast
tap framleiðenda, sem var þó ærið
fyrir.
Ýmsir hafa látið í ljósi að
undanförnu efasamdir um, að
staðhæfingar SFG um árangur
verðlækkana séu réttar. Hafa þeir
haldið því fram, og virðast gera
enn, að með „hóflegu verði“ (hvaða
verð sem það svo annars er) megi
selja alla framleiðsluna beint til
neytenda, jafnvel einnig þegar
mest berst að um háuppskerutím-
ann. Eru þar Neytendasamtökin
fremst í flokki, sem vænta má, og
er ekkert nema gott eitt um það að
segja, svo fremi sem þau haldi ekki
á lofti órökstuddum fullyrðingum
eða beinlínis rógi, sem ekki sæmir
þeim félagsskap, sem eðli sínu
samkvæmt á að vera vandur að
virðingu sinni.
Allt tal um að SFG sé einokun-
arstofnun fellur marklaust niður,
þar sem hér er um opinn og
frjálsan félagsskap að ræða, sem
enginn framleiðandi er í nema af
frjálsum og fúsum vilja. Ýmsar
garðyrkjustöðvar eru utan félags-
ins og hafa selt og selja enn
framleiðsluvörur sínar í beinni
samkeppni við félagið.
Fullyrðingar um að framleiðsla
garðyrkjustöðva sé illa skipulögð,
og að hægt sé að ráða því hvenær
og hversu mikið af uppskeru
hverrar tegundar komi á markað,
bera vægast sagt vott um litla
þekkingu á tiltölulega einföldum
náttúrulögmálum. Sá sem slíku
gæti ráðið, yrði að hafa vald á sól
og regni, birtu og yl, myrkri og
kulda m.ö.o. vald á sjálfum
náttúryöflunum.
Þó ísl. neytendasamtökin séu
öflug og máttur þeirra mikill, dreg
ég mjög í efa getu þeirra í þessum
efnum, og lái ég þeim það ekki.
Hitt hlýt ég að átelja að forsvars-
menn samtaka, sem vilja láta taka
sig alvarlega, skuli ekki kynna sér
einföldustu staðreyndir þeirra
mála, sem þeir fjalla um, áður en
um þau eru gerðar ályktanir og
þær sendar fjölmiðlum til birting-
ar í æsifregnastíl.
En hvað sem hver segir fer
náttúran sínu fram, og það jafnvel
þó ýmislegt sé reynt til að hafa þar
áhrif á, mönnum til hagræðingar
og hagsbóta. Þannig ákveður
náttúran tíma tómatuppskeru hér
á landi mánuðina maí til nóv/des.
Á s.l. ári (flest ár eru nokkuð
svipuð að þessu leyti) skiptist
magn það, sem SFG fékk til
sölumeðferðar, þannig:
Maí 24556 kg
Júní 91494 kg
Júlí
Ágúst
Sept
Okt
Nóv.
Des.
74614 kg
53151 kg
46255 kg
27276 kg
8935 kg
1327 kg
Þorvaldur Þorsteinsson.
í þessum tölum er ekki innifalið
það magn, sem framleiðendur utan
SFG settu á markað, en gera má
ráð fyrir að það skiptist hlutfalis-
lega svipað eftir framleiðslumán-
uðum.
Af ofangreindu má sjá:
1. Engir tómatar koma á mark-
að yfir vetrarmánuðina, að frá-
dregnu örlitlu magni í nóv., des.
2. Framleiðslan skiptist mjög
ójafnt yfir sumarmánuðina, maí/
sept.
3. Hámark framleiðslunnar er í
júní/júlí.
Það þarf mikla óskhyggju til að
gera ráð fyrir, að ísl. neytendur
fylgi í einu og öllu náttúrulögmáli
tómatuppskerunnar og hafi t.d.
enga lyst á tómötum yfir vetrar-
mánuðina. Að þá fari fyrst að
langa í bragð í maí, en gleypi í sig
tómata í júní og júli, og síðan fari
lystin jafnt og þétt minnkandi, þar
til hún hverfur alveg á ný.
Trúir þessu nokkur nema e.t.v.
Dagblaðið og stjórn Neytendasam-
takanna?
Snúum nú dæminu við og gerum
ráð fyrir að allir tómatarnir í júní
seljist greiðlega. Hvað þýðir það?
Því er fljótsvarað. Mikill hörgull
yrði á tómötum allt árið nema í
1—3 vikur um háuppskerutímann.
Myndu neytendur verða ánægðir
með það?
Um þetta mætti margt fleira
segja, en það verður að bíða betri
tíma, enda tími til kominn að fara
að geta hins hjákátlega þáttar
Neytendasamtakanna í þessu
máli.
Ef marka má leiðara Dagblaðs-
ir.s í dag, vakti það Neytendasam-
tökin af Þyrnirósarsvefni með
frétt sinni um tómatahneykslið og
blés þeim lífsanda í nasir. Var það
vonum seinna að þau vöknuðu, en
þó skýring á því, að í svefnrofan-
um senda þeir frá sér til allra
fjölmiðla nær ársgamalt bréf
(21.7.1977) til mín, um mál sem þá
var á döfinni og átti við allt annað
ástand á allt öðrum tíma. Ýmis-
legt er þó svipað nú og þá (og er
raunar ávallt á þessum árstíma),
og ástæðulaust að kasta svo ágætu
bréfi, sem vel má nota einu sinni
enn ef þörf krefur, enda virðist
sumum óþarfi að skipta um
skoðun, jafnvel þótt stangast sé á
við staðreyndir. Best að segja eins
og kerlingin: Þetta er mín skoðun
og hún er rétt, og fara svo að lúlla
aftur.
Ég vil þó nota tækifærið á
meðan líkindi eru til að stjórn
Neytendasamtakanna sé enn vak-
andi, og minna hana á svarbréf
mitt dags. 5. ágúst 1977, þar sem
ég þakka áhuga neytendasamtak-
anna og býðst til að mæta hjá
þeim á fundi til frekari umræðna,
sem ég læt í ljósi von um að leitt
gæti til nánara samstarfs og
bættrar þjónustu við neytendur.
Annaðhvort hefur svefninn ver-
ið siginn á brá, eða stjórn NS
hefur ekki nokkurn áhuga á þessu
boði mínu, sem raunar stendur
enn og mun standa, þar til (ef)
þegið verður.
í nefndu bréfi Neytendasamtak-
anna til mín eru eftirfarandi 4
ábendingaratriði varðandi fullnýt-
ingu tómata og gúrkna.
1) Selja aftur í verzlunum
gúrkur og tómata 2. flokks á lágu
verði eins og fyrr.
2) Frysta niðurskornar gúrkur
og selja á betri.
3) Selja á heildsöluverði og með
afslætti kassa af gúrkum og
tómötum beint til neytenda og
auglýsa slíka sölu vel.
Framhald á bls. 31
YAMAHA
m. &
í 4 « í
Viö bjóöum úrval af hinum þekktu
Yamaha utanborösmótorum á góöu
veröi og meö góöum greiösluskiimál-
um. 7 stæröir eru fáanlegar 3.5, 5, 8,
9.5, 28, 40 og 55 hestafla. Geriö góö
kaup, því aö næstu sendingar hækka í
veröi.
BÍLABORGHF
SMIÐSHÖFÐA 23, SÍMI 81265.