Morgunblaðið - 15.08.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. ÁGÚST 1978
Útgefandi itÞlnfrifr hf. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjórj Haraldur Sveinsson.
Rjtstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guómundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
r
Varizt Islend-
inga sögumar!
Danska skáldið Martin A. Hansen hefur hárréttan
skilning á eðli íslendinga sagna í minnisverðri ferðabók
sinni Rejse paa Island, en Hansen var einn helzti
skáldsagnahöfundur Dana um sína daga, eins og kunnugt er.
Hann unni íslandi og íslenzkum bókmenntum og dró merkar
og mikilvægar ályktanir af fornsögunum, bæði í skáld-
verkum sínum og öðrum ritsmíðum. Hann segir á einum stað
í ferðabók sinni, að íslendingasögurnar séu „aristókratískar";
ef ástæða sé til að segja frá lífi sögupersónu, verði hún að
vera af góðum ættum. Andrúm íslendinga sagna er þannig
þrungið viðhorfi þess höfðingjaþjóðfélags, sem þær eru
sprottnar úr. Martin A. Hansen gengur jafnvel svo langt að
fullyrða, að höfundar Islendinga sagna hafi ekki litið svo á, að
sálarlíf og skapgerðareinkenni öreigafólks hafi verið með
þeim hætti, að það gæti staðið undir flókinni persónusköpun,
sem er einkenni þessa merkasta framlags norræns anda til
heimsmenningar.
Nú liggur í landi að dæma skáldskap eftir skoðunum
rithöfundanna og umfjöllun þeirra um svonefnd þjóðfélags-
vandamál, en þau eru mjög í tízku um þessar mundir, eins og
kunnugt er. Gagnrýnendur ýmsir, bókmenntafræðingar og
jafnvel ýmsir bókasafnsfræðingar eru þeirrar skoðunar, að
engar bækur séu boðlegar nú um stundir nema þær fjalli
nánast um allt annað en það, sem talið er höfuðeinkenni
íslendinga sagna. Nú vandast málið fyrir róttæklinga í
þessum stéttum, eða hvernig ætla marxistar að afgreiða
Islendinga sögur, undirstöðu íslenzkrar menningar, viðmiðun
og leiðarljós þjóðarinnar um þúsund ár? Þeir eiga að
sjálfsögðu ekki annarra kosta völ en afskrifa þessar
bókmenntir, ef þeir ætla að vera „hugsjón" sinni trúir.
Ástæða er til að vara þessa róttæku menningarfrömuði við
fornum arfi okkar og þeim hugsunarhætti höfðingjaþjóð-
félagsins, sem er afl hans og aðall. Þeim er hér með bent á að
láta ekki íslendinga sögur eða önnur fornklassísk rit liggja
frammi í bókasöfnum, kenna þau ekki, hvorki í menntaskól-
um né háskóla, og umfram allt að koma í veg fyrir að nokkur
maður kynni sér efni þeirra í heimahúsum. Það gæti orðið til
að hægja á innrætingunni, með því að ungt fólk gæti heillazt
af höfðingslund og hetjuskap fornsagna — og þannig gætu
þessi rit, ef þau lægju á glámbekk, þvælzt fyrir marxistískri
söguskoðun og þeirri þróun til þjóðfélagshátta Tékkó-
slóvakíu, Austur-Þýzkalands, Búlgaríu og Sovétríkjanna,
sem mun vera eitt helzta takmark heilaþveginna alþýðu-
bandalagsmanna.
Oft var þörf en nú er nauðsyn — að halda vöku sinni.
Alþýðubandalagsmenn, sameinizt um að koma í veg fyrir, að
höfðingjabókmenntir forníslenzkrar ritlistar geti eitrað sálir
ungs fólks og hægt á sögulegri þróun! Bókmenntafræðingar,
gagnrýnendur og bókasafnsfræðingar, minnizt orða Martins
A. Hansens og gætið þess vandlega, að íslendinga sögur og
aðrar fornar höfðingjabókmenntir verði ekki á vegi þeirrar
ómótuðu æsku, sem á að erfa landið! Og umfram allt: látið
ekki lymskufulla og úrkynjaða borgarastéttina lauma
þessum spilltu bókmenntum inn um bakdyrnar,. hvorki á
skólum né bókasöfnum — og allra sízt á dag-
vistarheimilum. Félagsvísindi og þjóðfélagsbókmenntir
nútímans krefjast þess í nafni marxismans, að höfðingjabók-
menntir séu lýstar óalandi og óferjandi, því að hvað hefur
Sovét-ísland að gera við Njál og Bergþóru, sem gekk með
honum í eldinn af því að hún unni honum? Allt er þetta
tímaskekkja og á heima úti í hafsauga gjörspilltrar
borgarastéttar. Bókmenntafræðingar, gagnrýnendur, bóka-
safnsfrqpðingar og fóstrur, standið sem einn maður gegn
spillingu höfðingjabókmenntanna! Látið ekki deigan síga í
baráttunni fyrir fegurra og bétra lífi, eins og það gerist í
Gulaginu og hjá forréttindastétt kommúnistalanda..
Á þetta er bent hér í því skyni einu að sýna fram á, að það
er nauðsynlegt í hugsjónabaráttu að hafa samræmda afstöðu
til allra hluta, hvort sem þeir heita nútímabókmenntir eða
íslendinga sögur.
Ef einhverjum finnst sú aðvörun, sem hér hefur verið
tönnlazt á, stinga í stúf við heilbrigða skynsemi, verður sá
hinn sami að horfast í augu við þá bláköldu staðreynd, að
kröfur og kenningar sósíalistanna í Alþýðubandalaginu og
annarra marxista sækja næringu í aðra þætti mannlegs lífs
en rökhyggju, mannlegt eðli og „skynsamlegt vit“.
Sovézk skip í
norskri landhelgi
í lok júní fóru sovézk
skip að gera sig venju
fremur heimakomin við
strendur Norður-Noregs,
og í 11 skipti þótti
norskum stjórnvöldum
ástæða til að rannsaka
hvernig á þessum ferðum
stæði. í fjögur skipti
reyndist vera um að ræða
ólögmætt athæfi sovézku
skipanna, en í hin sjö
virðist svo sem ferðir
þeirra hafi ekki brotið í
bága við alþjóðlegar
siglingareglur.
Þessi umsvif Sovétmanna við
Noregsstrendur hafa vakið
mikla athygli, og norska stjórn-
in hefur átt í vök að verjast, þar
sem mörgum hefur ekki þótt
hún taka á málinu af nægilegri
röggsemi. Samskipti Sovét-
ríkjanna og Noregs hafa á
undanförnum áratugum einkum
mótazt af tvennu: Öryggismál-
um og óútkljáðum hagsmuna-
málum á hafsvæðunum í norðri.
Sovétmenn hafa um árabil sýnt
ýmiss konar ásælni, en Norð-
menn hafa þurft , að stunda
jafnvægislist, sem í stuttu máli
felst í því að deilur komist ekki
á alvarlegt stig um leið og þeir
vilja ekki sýna undanlátssemi.
Mikilvægar við-
ræður og versnandi
andrúmsloft
Vaxandi kala hefur gætt í
samskiptum ríkjanna í kjölfar
landhelgisbrotanna að undan-
förnu, og víst er að þau munu
setja svip sinn á mikilvægar
viðræður, sem framundan eru
um skiptalínuna í Barentshafi
og fiskveiði- og auðlindalögsög-
una umhverfis Svalbarða. Jens
Evensen hafréttarráðherra
Norðmanna hefur verið mikið í
mun að lægja öldurnar vegna
landhelgismálanna áður en
hann héldi til Moskvu nú í
vikunni til viðræðna við hinn
sovézka starfsbróður sinn,
Alexander Ishkoff, og í sama
streng hafa aðrir ráðherrar
tekið. Rolf Hansen varnarmála-
ráðherra var í fyrstu mjög
harðorður í garð Sovétstjórnar-
innar vegna landhelgisbrotanna
og hinna óvenjulegu skipaferða.
Hann sló því föstu að hér væri
um að ræða „varðskipa-pólitík“,
en hefur síðan látið í ljós þá
skoðun að ekki væri ástæða til
að gera of mikið veður út af
málinu. Knut Frydenlund utan-
ríkisráðherra lýsti því yfir að
vissulega kallaði framkoma
Sovétmanna á viðbrögð en hins
vegar væri varasamt að láta þau
of harkalega í ljós. Júri
Kirisjenko, endiherra
Sovétríkjanna, sem áður var
sendiherra í Reykjavík, var
tvívegis boðaður í norska utan-
ríkisráðuneytið til að taka við
formlegum mótmælum, en
sovézku skipin héldu uppteknum
hætti þrátt fyrir það.
Hraktist
undan vindi —
en í öfuga átt
Þegar ferðir sovézku skipanna
upp á norsku ströndinni hófust
voru tildrögin þau að sovézkur
dráttarbátur og þrjú önnur skip
köstuðu akkerum úti fyrir
Nordkyn-skaga í Barentshafi. Á
þessum slóðum er óviðrasamt,
og þegar norsk stjörnvöld
óskuðu eftir skýringu á því
hvernig á skipunum stæði,
fékkst það svar að þau væru að
leita vars. Sú skýring var þó út í
hött þar sem svo óvenjulega
vildi til þennan dag að ládautt
var á þessum stað, og þegar
norska strandgæzlan kom á
vettvang sigldu skipin öll á
brott.
Tveimur vikum síðar kom
sovézkt timburflutningaskip og
varpaði akkerum á sama stað,
en það tók á rás er norskt
varðskip kom í sjónmál. Sama
dag kom sovézkt tankskip inn í
höfnina í Vardö og kvaðst
skipstjórinn vera með slasaðan
mann um borð. Það reyndist
rétt vera, en skondið þótti að
sovézki skipstjórinn skyldi kjósa
að koma með hann til Vardö þar
sem beinast lá við að sigla til
hafnar í Múrmansk. Næsti
atburður, sem Norðmenn sáu
ástæöu til að hafa afskipti af,
var þegar strandgæzlan kom að
sovézku flutningaskipi rétt und-
an Vardö. Skipstjóranum var
gert viðvart um að hann væri í
norskri landhelgi og fékk fyrir-
mæli um að hverfa á braut.
Hann kvaðst vera með bilaða vél
og hefðu válynd veður hrakið
skipið á þessar slóðir. Sú
skýring stóðst engan veginn, því
að hefði skipið hrakið stjórn-
laust undan vindi hefði það
borið í þveröfuga átt. Norðmenn
færðu skipið til hafnar og þar
var skipstjórinn dæmdur til að
greiða sekt sem nam tæpri
milljón íslenzkra króna.
Hlerunartæki
eða sálfræði-
hernaður?
Það er von að spurt sé hvað
Sovétmönnum gangi til með
þessum umsvifum. Vitað er að
Sovétmenn smíða ekki svo smá-
kænu, aö hún geti ekki komið að
gagni í hernaði ef á þarf að
halda. Norskir landhelgisgæzlu-
menn fóru nýverið um borð í
sovézkt hafrannsóknarskip, sem
óskaði eftir því að mega liggja í
vari innan norskrar landhelgi,
og bar við vélarbilun og leka,
sem kominn væri að skipinu.
Þegar fulltrúar landhelgisgæzl-
unnar komu um borð sást ekkert
sem bent gæti til að viðbárur
væru í samræmi við sannleik-
ann, og var skipstjóra skipað að
hverfa úr landhelgi. Um leið og
komið var út á alþjóðlega
siglingaleið setti skipið á mikla
ferð, enda þótt skipverjar vissu
að norska landhelgisgæzlan
fylgdist með þeim allan tímann.
Margir eru þeirrar skoðunar
að þessir atburðir standi í
sambandi við ferðir sovézkra
kafbáta og að Sovétmenn séu að
koma fyrir nýrri línu son-
ar-tækja, en bæði Sovétmenn og
Atlantshafsbandalagið nota slík
tæki til að fylgjast með skipa-
ferðum á þessum slóðum.
Atlantshafsbandalagið er með
röð slíkra tækja á línu frá Vardö
í áttina til Grænlands, en
Sovétmenn eru með línu sem
gengur frá Kola-skaga í áttina
upp að Svalbarða. Það er hald
sumra sérfræðinga að Sovét-
menn séu að reyna að trufla
sonar-tæki Atlantshafsbanda-
lagsins, og hafi sovézku skipin
að undanförnu haft þar hlut-
verki að gegna.
Ekki er útilokað að Sovét-
menn séu með ferðum þessara
skipa inn í norska landhelgi
komnir í nokkurskonar sál-
fræðihernað, og að tilgangurinn
sé fyrst og fremst sá að kalla á
viðbrögð Norðmanna — sjá
hversu harkaleg þau verði og
haga síðan málflutningi, til
dæmis í samningaviðræðum um
Barentshaf og svæðið umhverfis
Svalbarða, í samræmi við þau.
Víst er að mál þetta verður
rætt á fundum Evensens og
Ishkoffs í Moskvu þessa dagana,
og í viðræðunum er trúlegt að
skýring fáist á því hver tilgang-
ur Sovétmanna raunverulega er,
en á sunnudaginn var, daginn
áður en Evensen hélt til
Moskvu, varð norska landhelgis-
gæzlan vör við sovézkt skip
nálægt ströndinni, að því er
virtist í erindisleysu. — Á.R.
Finnland
SvíÞjóö
Krossarnir sýna þá staði sem sovézk skip hafa leitað á að undanförnu. en í Vardö, sem mcrkt er á
kortið, er stjórnstöð sonar-tækja Atlantshafshandalagsins.