Morgunblaðið - 03.10.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 3. OKTÓBER 1978
Þannig kom stríðið til
sjö ára gamals drengs
og breskra sjóliða á gamla vellin-
um á Melunum. Þeir voru búnir að
súpa á í tilefni dagsins og voru
hálffullir, þegar leikurinn hófst.
Það var hálfgert uppreisnarástand
í bænum. Hvorki íslenzka lögregl-
an né herlögreglan réði við fólkið
og rúður voru brotnar. Við fórum
strax að hugsa til heimferðar, en
ekki var af því fyrr en um
mánaðamótin júlí og ágúst að við
sigldum af stað.
Viðtal við Asbjörn Hyldremyre
„Eina nóttina komu mamma og
pabbi og vöktu okkur og sögðu að
við ættum að leggja af stað til
Ameríku. Við yrðum að klæða
okkur og ferðbúast samstundis ...
Þetta var um miðja nótt, en samt
var bjart sem um dag, og það var
fjöldi fólks á leið niörá bryggju.
Þar lágu „Disko“ og „Koralen" og
það var verið að setja olíu um
borð. Eg hafði aldrei áður komið
um borð í þessa báta, aðeins séö þá
halda til hafs, með langdregnu
skerandi gauli frá skipslúðrinum,
þegar þeir ætluðu á Grænlands-
mið, eins og þegar þeir komu
þunghlaðnir til baka af fiski-
slóðum. Nú áttum við að fara til
Ameríku með „Disko". Þeir hefðu
alveg eins getað sagt mér að við
ætluðum til tungslins. I minni
vitund var heimurinn það sem ég
gat séð frá þorpinu heima, og svo
var hann skipaleiðin til Alasunds
og Hareid og þjóðvegurinn yfir
eiðið frá Hareid til Ulsteinsvíkur.
Allt sem lá utan þessara endi-
marka var önnur veröld, sem mér
kom ekkert við. Það voru
merkingarlaus staðarnöfn og fólk,
sem ég þekkti ekki. En ég vissi að
það var ómælislangt til Ameríku,
og að þeir sem þangað fóru komu
aidrei til baka.“
Þannig kom heimsstyrjöldin til
7 ára gamals norsks drengs,
Asbjörns Hildremyre, og breytti
lífi hans og lífsviðhorfum. Hann
og fjölskylda hans héldu ásamt
nokkrum öðrum fjölskyldum út í
óvissuna á tveimur vélbátum — til
Ameríku. Þau komust að vísu
aldrei svo langt, höfnuðu fyrst
aðframkomin af sjóreki í Færeyj-
um, þar sem fólkið settist að í 5
mánuði í Klakksvík, og síðan á
íslandi, þar sem það átti sín
heimkynni í 5 ár, áður en stríðinu
var lokið og hægt að snúa aftur
heim til Noregs.
Nú er Asbjörn Hyldremyr
kominn til íslands í tilefni þess að
Almenna bókafélagið er að gefa út
bók hans í íslenzkri þýðingu
Guðmundar Daníelssonar um lífs-
reynslu norska drengsins í síðari
heimsstyrjöldinni. Bók sú, sem
þegar er komin út bæði á norsku
og íslenzku, segir frá ferðinni til
Færeyja, dvölinni þar og kynnum
drengs á áttunda ári af nýju landi
og fólki, og endar þegar siglt er af
stað til Islands.
„Hjá okkur stefndi nú allt að
nýjum flutningum. Orðrómurinn
um að við ættum að halda til
Islands varð meira en orðrómur
því lengra sem leið. Loksins
fengum við að vita, að okkur væri
ætlað að hefja ferðina snemma í
október. Þetta var ekki spurning
um hvort okkur langaði eða ekki.
Bátarnir áttu að fara til íslands og
áhöfnin varð að fylgja með. Þó
ekki öll ... Ég hafði fengið að vita
að ferðin til Islands tæki tvo eða
hálfan þriðja dag eftir veðri. Það
var eins og að halda inn í einskis
manns land, þar sem sambandið
við fortíðina var fyrir bí og
framtíðin var kannski ekki til.
Eyjarnar, sem við snerum nú baki
við, voru á leið inn í þokumistrið,
sem sveipaði heimalandið og
landið handan við hafið var bara
nafn — og nafn sem ekki hljómaði
beinlínis lokkandi. Öðru máli
gegndi um Ameríku, sem hafði
verið takmark ferðar okkar, þegar
við héldum að heiman. Það var
þaðan, sem fólk ferðaðist til að
leita ævintýra og auðæfa. Skyldi
ísland vera svo kalt Og snautt sem
nafnið benti til.“
Bókina um íslandsdvölina er
Asbjörn Hyldremyr byrjaður að
skrifa á norsku, og ætlunin að
Guðmundur Daníelsson þýði hana
jafnóðum, svo hún komi út á
báðum málunum um líkt leyti.
Þýöir íslenzkar bækur
Samvinna Guðmundar og
Asbjörns stendur á gömlum merg.
Asbjörn hefur þýtt margar af
bókum Guðmundar á nýnorsku og
kvaðst staðráðinn í að þýða fleiri,
t.d. Bröður minn Húna en sumar
af smásögunum, sem koma fyrir í
bókinni hefur hann þegar þýtt og
þær verið birtar í norskum blöð-
um. Nú er til dæmis að koma út í
bókaflokki um sögur frá ýmsum
löndum bindið Island fortæller, og
hefur hann þýtt þar 7 smásögur
eftir íslenzka höfunda, þar á meðal
Pyttinn botnlausi úr Húna. Einnig
er þar t.d. Drottningin af Englandi
eftir Jónas Hallgrímsson og sagan
um strokuhestinn, Heimþrá, sem
hann segir erfiðustu þýðingu, sem
hann hafi komist í.
Það eru raunar 20 ár síðan
Asbjörn Hyldremyr þýddi sína
fyrstu íslenzku bók yfir á norsku,
Frækilegt sjúkraflug eftir Ár-
mann Kr. Einarsson, og kvaðst
hann hafa byrjað á unglingabók-
um. En fyrsta bókin fyrir
fullorðna var Sonur minn Sinfjötli
eftir Guðmund Daníelsson. Síðan
hefur hann þýtt á nýnorsku fleiri
bækur eftir Guðmund og Ármann
og einnig aðra höfunda, svo sem
Stefán Jónsson, Ingimar Erlend
Sigurðsson, Árna Ola, Jennu og
Hreiðar, Ragnheiði Jónsdóttur,
Njörð P. Njarðvík og smásögur
eftir Friðjón Stefánsson, Svövu
Jakobsdóttur og fleiri.
Ástæðan til þess að hann fór að
skrifa bækurnar um reynslu sína á
stríðsárunum, kom i beinu fram-
haldi af því og var raunar tilviljun.
— Ég hafði fengið styrk frá
sambandi norskra þýðenda á árinu
1976 til þess að fara til Færeyja,
útskýrði hann. Mér fannst ég ekki
kunna nóg í færeyskunni, þó ég
talaði og væri farinn að þýða af
því máli. Færeyingar hafa svo
mörg orð með svipaðri merkingu
um það sama, en samt er þar
blæbrigðamunur á, sem gefur
merkingunni ákveðinn andblæ.
Mér fannst ég þurfa að komast
þangað til að átta mig á staðhátt-
um. Sama gildir sjálfsagt um
íslenzkuna, en íslenzka blæbrigða-
muninn þekki ég. Ég var í fimm ár
á Islandi en ekki nema 5 mánuði í
Færeyjum.
— Þegar ég kom til Færeyja
hafði ég gert samning við blað í
Noregi um að skrifa frá ferðalag-
inu. Ég byrjaði á nokkurs konar
ferðasögu. Fyrr en varði var efnið
orðið svo mikið, að kona mín
spurði hvort ég væri að skrifa
greinar eða bók. Og úr því varð
bók, sem kom út undir nafninu
„Landet mellom hav og himmel."
Ferðasögunni frá Færeyjum er
sleppt í íslenzku þýðingunni, eiv
framhaldinu, sem fjallar um ferð
okkar flóttafólksins frá Noregi og
Asbjörn Hyldremyr
dvöl í Færeyjum, er nú komin hér
út undir nafninu Afdrep í ofviðri.
Eilífir flutningar
— Þessi ferð er mér mjög lifandi
í minni, segir Asbjörn Hyldremyr
og talar hreina íslenzku. Ég var
ekki nema 7 ára gamall, þegar við
lögðum upp og lentum í Færeyj-
um, og nýlega orðinn 8 ára gamall,
þegar ég kom til Islands.
— Það hefur verið erfitt fyrir
lítinn dreng að vera rifinn svona
tvisvar sinnum með stuttu milli-
bili upp úr umhverfi sínu og settur
niður á framandi stað?
— Því var ekki lokið, þegar til
Islands kom. Alltaf var verið að
rífa okkur upp, svaraði Asbjörn.
Við komum fyrst til Akureyrar.
Þar var ekkert húsnæði að fá, svo
við bjuggum á Svalbarðseyri í
nokkra mánuði, en fluttum inn á
Akureyri um jólin og vorum þar
fram eftir sumri. Þá fór skipið
okkar „Disko, með áhöfn til
Reykjavíkur, og enginn vissi hve
lengi það yrði þar. Við áttum að
fara suður á eftir því. Mig hefur
víst ekkert langað til að fara enn
einu sinni á nýjan stað. Norskt
varðskip lá við bryggju, og ég var
þar staddur þegar annað norskt
skip sigldi út fjörðinn. Einhver lét
þau orð falla að vel gæti verið að
það væri á leið til Reykjavíkur til
að leysa Disko af hólmi. Þegar ég
kom heim, fullyrti ég að svo væri.
Úr þessu varð mikið fjaðrafok.
Konurnar, því þetta voru sex
fjölskyldur, fóru til ræðis-
mannsins og leituðu frétta, en
hann vissi ekkert. Og heldur ekki
neinn annar. Ég hafði gert margar
hænur úr einni fjöður, af því ég
óskaði þess að þetta væri satt, og
þorði aldrei að játa neitt annað.
— Þegar við komum til Reykja-
víkur, útvegaði Gunnar Norland
okkur húsnæði í Miðtúni, sem þá
var verið að byggja upp. Höfða-
borgin, sem svo var kölluð, var að
rísa í nánd við okkur og ég
kynntist mörgum börnum þar,
enda var ekki mikið um börn í
einbýlishúsunum við Miðtún.
Þarna vorum við í tvö ár, en
fluttgm þá út á Seltjarnarnes. Þá
voru þessar sex fjölskyldur, sem
farið höfðu saman með Disko frá
þorpinu okkar í Noregi, aftur
sameinaðar í einu húsinu. En
Koralen, hitt skipið, sem var í
samfylgd með okkur , varð kyrrt á
Akureyri. Maður var eins og
sígauni, alltaf að flytja. Disko fór
til Englands haustið 1943 og tók
þátt í innrásinni í Normandy. Þá
höfðu norskir sjóliðar tekið við
skipinu, en áhöfnin komið til baka
til Islands eftir hálft ár. Karlarnir
fóru yfir á Eldey, sem var í
flutningum fyrir herinn, og með
því skipi sigldum við heim í
stríðslok.
— Nei, það voru engin vandræði
fyrir okkur að falla hér inn í,
svarar Asbjörn spurningu um
þetta. En það var kannski ekki
alltaf jafn einfalt sem í Klakksvík
í Færeyjum. Það var svo lítið þorp,
ámóta bænum okkar heima. En
hér lentum við á Akureyri, sem
var þó nokkur bær, og svo í
Reykjavík, sem í mínum augum
var stórborg.
— Þú lýsir því mjög vel í bókinni
hvernig stríðið kom til þín þegar
Noregur var að falla og hrakti
ykkur af stað. En manstu þegar
stríðið var búið?
— Já, hvort ég man. Þá var ég 13
ára gamall. Daginn þann var
knattspyrnuleikur milli norskra
Viss um að
komast ekki heim
— Eitt er mér mjög minnis-
stætt. Á þessum tíma var mikið af
tundurduflum á sveimi og ég hafði
fengið þá flugu í höfuðið að við
mundum aldrei komast heim. Um
þetta var ég alveg sannfærður. En
samt fannst mér alveg sjálfsagt að
leggja í hann — ekki um annað að
ræða en halda heim. Nú fór miklu
betur um okkur en á flóttanum
fimm árum áður. Eldey var betra
skip og ekki nema ein fjölskylda í
lúkar. Þá hafði ég verið svo
óskaplega sjóveikur. Nú hafði ég
fengið stóran marsipangrís að gjöf
áður en farið var frá Reykjavík og
tókst að borða helminginn af
honum áður en sjóveikin gerði
vart við sig aftur. Við fórum fyrst
til Fáskrúðsfjarðar, en úr því leið
mér sæmilega. Það voru sömu sex
fjölskyldurnar, sem héldu aftur
heim með bátnum. Sumir strák-
anna höfðu farið í siglingar á
íslandsárunum, þegar þeir voru
komnir um fermingu. A.m.k. 3 úr
okkar hópi, og einn kom ekki aftur
heim.
Við ræðum stuttlega um viðhorf
drengsins til Þjóðverjanna, sem
höfðu tekið landið hans, en í
bókinni kemur það mjög vel fram
hvernig hann smám saman fer að
skynja óvininn og stríðið gegnum
fréttir.
— Á tímabili hataði ég þá
óskaplega, segir Asbjörn, og
ekkert annað komst að. En þegar
maður fór svo að sjá myndir af
þýskum unglingum sem föngum og
í vetrarstríðinu í Rússlandi fann
maður að þetta voru álíka
manneskjur og fór að fá samúð
með þeim.
Og hvað hefur svo drifið á daga
Asbjörns Hyldremyre síðan hann
13 ára drengur sneri heim til
Noregs eftir íslandsdvölina? Nú
þurfti að taka upp þráðinn aftur
og ljúka skólagöngu heima í
Brattvogi. Þá hafði hann verið
einn vetur í færeyskum skóla, um
sinn í íslenzkum skólum, m.a.
Austurbæjarskólanum, og loks í
norska skólanum, sem komið var
upp í Reykjavík fyrir börn flótta-
fólksins, en frá því segir í næetu
bók. Heima vissi drengurinn ekki
hvar hann stæði i námi og byrjaði
í 5. bekk barnaskóla, en var um
veturinn fluttur upp í 6. bekk og
svo 7. bekk, til að ljúka fullnaðar-
prófi um vorið og komast í
gagnfræðaskóla.
Þá fór hann að stunda garð-
yrkju, einkum eplarækt, fyrst í
Nordfjörd og svo í Hardanger. —
Þaðan eru bestu eplin í Noregi,
segir hann. Hann fór í garðyrkju-
skóla og var við garðyrkju í fimm
ár, en venti svo sínu kvæði í kross
og gerðist lögreglumaður í 7 ár,
eða þar til hann byrjaði störf hjá
tryggingafélaginu Storebrand í
Ósló, þar sem hann hefur nú
starfað í 17 ár.
Þýðingar hefur Asbjörn Hyldre-
m.vr unnið í hjáverkum með öðrum
störfum, svo og skrif eigin bóka. —
Þetta verður árátta, sagði hann og
hló. Maður losnar ekki frá því.
Asbjörn segir að venjulegt
fyrsta upplag af bókum í Noregi sé
2000 eintök, alveg eins og á íslandi.
Síðan seljist einstaka bækur mjög
vel, þannig að meðalupplag bóka
fari upp í um 3000 eintök. Það segi
þó ekki alla söguna um bókalestur,
því fólk noti mjög mikið bókasöfn í
Noregi. En bækur séu keyptar þar
fyrir jólin á sama hátt og hér. Bók
hans kom út í 2000 eintökum í
Noregi, eins og hún gerir hér hjá
Almenna bókafélaginu.
90 km skíöaganga
En ekki liggur Asbjörn Hyldre-
myr alltaf yfir skriftum að vinnu-
Á þcssu skipi. Diskó, lögðu sex fjölskyldur vornótt eina upp frá Noregi til að flýja strfðið. Ætluðu til
Ameríku — en lentu í Færeyjum og síðan á íslandi.