Morgunblaðið - 25.10.1978, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. OKTOBER 1978
Jóhanna Ólafsdóttir
að Breiðholti 100 ára
Allir þekkja það hve einstök
atvik verða manni stundum
minnisstæð. Greinilega man ég
þann dag, þegar ég kom fyrst að
Breiðholti. Það eru nærri fjörutíu
ár síðan og voru foreldrar mínir þá
nýfluttir í Kópavog. Býlið
Breiðholt blasti við, í nokkurri
fjarlægð þó, enda var ekki þéttbýli
í Kópavogi í þá daga, og einn
góðan veðurdag fórum við
mæðgurnar þangað í heimsókn því
móðir mín þekkti hjónin sem þar
bjuggu, þau Þorleif Jónsson og
Jóhönnu Ólafsdóttur — hafði verið
kaupakona hjá þeim vestur í
Dölum mörgum árum áður.
Vel var tekið á móti okkur í
Breiðholti, enda ríkti þar hin
gamla góða íslenzka gestrisni, og
þótti mér mikið til þess koma,
þegar ég oftsinnis síðar meir kom
að Breiðholti, er fyrir mig, krakk-
ann, voru settir hrokafullir diskar
af meðlæti — og pönnukökunum
hennar Jóhönnu gleymi ég aldrei.
Því er ég að rifja þetta upp nú,
að í dag á Jóhanna Ólafsdóttir
hundrað ára afmæli. Hún fæddist
að Tjaldbrekku í Hraunhreppi
þann 25. okt. 1878. Foreldrar
hennar voru Ólafur Eyleifsson,
ættaður úr Lundarreykjadal, og
kona hans, Jóhanna Steindórs-
dóttir, ættuð úr Laxárdal í Dölum.
Tjaldbrekka var við botn Hítar-
dals og var í byggð frá 1840—90.
Sigurður Jónsson, ömmubróðir
Jóhönnu settist þar að árið 1839
ásamt konu sinni, Hólmfríði
Einarsdóttur, og komu þau þar
upp átta börnum. Svo afskekkt var
býlið, að 3—4 klst. lestaferð var til
næstu bæja, hvort heldur farið var
til bæja í Hítardal eða Dalasýslu
og leiðin þar að auki seinfarin og
torsótt, enda var yfir vegleysur að
fara.
Jóhanna ólst upp hjá foreldrum
sínum til fermingaraldurs, fyrst
að Tjaldbrekku og síðar að
Syðri-Skógum, en þar bjuggu þau
til 1888, en fóru þá í vinnu-
mennsku og síðar húsmennsku.
Um tildrög þess, að foreldrar
Jóhönnu hættu búskap segir svo í
bókinni „Bóndinn á heiðinni" eftir
Guðlaug Jónsson: „Á þessum árum
gerði fjárkláðinn bændum þungar
búsifjar víðs vegar á landinu, og
bændur á ósýktum svæðum voru í
sífelldum ótta um, að þessi
vágestur mundi berja að dyrum, er
minnst varði. Allir voru þá
varnarlausir fyrir þessum ófögn-
uði og þekktu engin ráð til
lækningar á kláðanum. Loks tóku
menn það ráð ef ráð skyldi kalla,
að skera fénaðinn niður, þar sem
kláðinn gerði vart við sig jafnvel í
einum sveitum. Nú bar svo við, að
Ólafur á Tjaldbrekku fékk kindur
tvær eða þrjár, sunnan úr Lundar-
reykjadal. Þær voru heilbrigðar,
að því er vitað var, en sögur gengu
um fjárkláða í Borgarfirði.
Sveitungar Ólafs töldu fé sitt
ósýkt af kláðanum en óttuðust
mjög að nú, með þessum aðfluttu
kindum, væri kláðinn fluttur í
sveitina. Fóru þeir nú fram á það
við Ólaf, að hann skæri niður fé
sitt. Var hann tregur til, sem
vonlegt var, þar sem engin sáust
jnerki þess, að aðfluttu kindurnar
væru sjúkar. Þar kom þó um síðir,
að hann lét undan ásókn
bændanna, með því að þeir lofuðu
honum fullum bótum í lifandi fé,
ef hann léti að vilja þeirra. En er
til kom reyndust efndirnar á því
allar í molum, og útkoman varð sú,
að Ólafur fékk ekki skaða sinn
bættan, nema að litlu leyti. Þetta
var þungt áfall fyrir fátækan
ómagamann. EN Ólafur lét samt
ekki bugast að sinni. Svo kom
harðindaárið og fjárfellirinn 1882
og hjó annað djúpt skarð í
fjárstofninn. Þá gafst Ólafur upp
við búskapinn á Tjaldbrekku og
færði sig niður í sveitina að
Syðri-Skógum, sem fyrr segir. En
aldrei gat hann samt reist við
fjárhag sinn eftir þetta.“
Eftir fermingu var Jóhanna í
vinnumennsku á ýmsum stöðum,
síðast í Hítardal. Þar kynntist hún
Þorleifi Jónssyni, sem ólst þar upp
frá því hann var misseris gamall
hjá hjónunum Jóni Hannessyni og
Þóru Magnúsdóttur. Foreldrar
Þorleifs, Jón Þorsteinsson og
Sólveig Bjarnadóttir, fluttust til
Ameríku árið 1886 ásamt börnum
sínum öllum, nema Þorleifi.
Þau Þorleifur og Jóhanna hófu
búskap í Hítardal árið 1901 en
bjuggu síðan lengst af í Selárdal í
Dalasýslu og Höfða í Hnappadals-
sýslu, unz þau fluttust til Reykja-
víkur árið 1934. Þar bjuggu þau
fyrst að Vestra-Langholtí í tvö ár
en fluttu síðan að Breiðholti þar
sem þau bjuggu ásamt Guðmundi
syni sínum til ársins 1954, en 19.
okt. það ár lézt Þorleifur.
Guðmundur bjó í Breiðholti til
1958 en leigði síðan jörðina í tvö
ár. Þá lauk aldalangri sögu
Breiðholts sem bújarðar, en nú eru
fjölmennustu hverfi Reykjavíkur
risin í landi Breiðholts.
Þau Jóhanna og Þorleifur
eignuðust níu börn. Tvö misstu
þau ung, en sjö komust upp,
synirnir Guðmundur, Þorkell,
Kristján og Jón og dæturnar
Sólveig, Jóhanna og Kristín. Eru
þau öll á lífi nema Guðmundur,
sem lézt 1960. Ennfremur ólu þau
upp tvö fósturbörn, Þórarin Óiafs-
son, bróðurson Jóhönnu, og Þor-
gerði Hönnu Haraldsdóttur.
Eftir lát Þorleifs hefur Jóhanna
lengst af dvalið á heimili fóstur-
dóttur sinnar, en síðustu fimm
árin hefur hún verið hjá dóttur
sinni, Kristínu. í desember s.l.
varð hún fyrir þvi slysi að detta og
mjaðmargrindarbrotna. Fór hún
þá á Landspítalann og þaðan á
hjúkrunardeildina í Hátúni 10B og
þar hefur hún verið síðan.
Enn sem fyrr er gott að koma til
Jóhönnu. Minnið er furðu gott og
hún hefur frá ýmsu að segja, enda
skeður margt á langri ævi.
Þegar fólk er orðið svo til
rúmliggjandi sjónin ekki meiri en
svo að rétt sér mun dags og nætur
og heyrnin farin mjög að dvína,
hljóta dagarnir að verða langir, en
Jóhanna kvartar ekki. Ástúðin og
hlýjan, sem umlykur mann, er enn
hin sama og manni líður vel hjá
henni.
Að lokum vil ég þakka Jóhönnu
fyrir gömul og góð kynni og óska
þess að henni megi líða sem bezt
um ókominn tíma.
Nú dagur þver ok n&lKast nótt.
til n&ða sem að kveður drótt,
ó, faðir ljóss og alls sem er,
gef öllum frið og hvíld f þér.
Steingrímur Thorsteinsson
Jóh. Bj.
Rétt við mörk Hnappadals- og
Mýrasýslu er Hítarvatn umkringt
hrikalegum fjöllum á alla vegu. Nú
á dögum leggja þangað leið sína:
sporglaðir náttúruunnendur og
veiðiglaðir fiskimenn ásamt
nokkrum vanalegum ferðalöngum.
Þeir rölta þarna um og anda að sér
þessari friðsælu öræfakyrrð, sem
streituþjáðum 20. aldar börnum er
svo kærkomin. Ef til vill rekst
einhver þeirra á litla bæjarrúst
mjög gróna en vel sýnilega. Hann
stansar trúlega og veltir vöngum.
Hvernig á hann líka að skilja
þetta! Hér hefur þó varla búið fólk
eða hvað? Ó jú, hér bjó reyndar
fólk á öldinni sem leið. Bærinn hét
Tjaldbrekka og var í byggð frá
1840 til 1891.- Ef einhver hefur
áhuga á frekari vitneskju skal
bent á kaflann Tjaldbrekkubænd-
ur í bókinni Bóndinn á heiðinni
eftir Guðlaug Jónsson. Þar fæst
vitneskja um að þessi hálfgrónu
tóttarbrot gætu ef þau fengju
mælt sagt sögu af fólki sem þarna
barðist fyrir lífinu, gladdist,
hryggðist, ól sín börn og dó.
I dag eru rétt eitt hundrað ár
síðan kona ein tók léttasótt á
þessum afskekkta bæ. Hún hét
Jóhanna Steindórsdóttir og var
gift Ólafi Eyleifssyni. Þau bjuggu
að Tjaldbrekku í 13 ár. 25. október
árið 1878 var hríðarkóf þar efra og
Ólafur bóndi batt hurðina að bæ
sínum fast aftur, svo eldri börnin
færu sér ekki að voða á meðan
hann hljóp léttstígur að hætti
ættar sinnar niður að Hítardal (4
tíma lestargang) þeirra erinda að
sækja ljósmóður til að taka á móti
sjöunda bami þeirra hjóna. Varla
hefur Ólafur verið jafn léttstígur
fjórum árum síðar þegar hann að
undangengnum fjárkláða og öðr-
13
um harðindum teymdi undir
börnum sínum og búslóð niður í
sveit, vitandi það sem auðvitað
varð — tvístrun fjölskyldunnar
skammt undan.
Þetta er lítið brot af sögunni
sem rústirnar við Hítarvatn gætu
sagt frá ef þær mættu mæla, en
sagan af litlu stúlkunni sem
fæddist þarna fyrir 100 árum er
enn ekki öll. Hún heitir Jóhanna
Ólafsdóttir síðast húsfreyja að
Breiðholti i Reykjavík. Jóhanna
var gift Þorleifi Jónssyni frá
Hítardal í Mýrasýslu. Þau hjón
bjuggu lengst í Selárdal í Hörðu-
dal, en árið 1916 fluttu þau suður
yfir fjall að Höfða í Eyjahreppi og
þar í sveit höfðu þau búsetu allt að
árinu 1934 að þau yfirgáfu Snæ-
fellsnes og tóku sér far til
Reykjavíkur. Þá höfðu þau eignast
níu börn, misst tvö, en tekið tvö
fósturbörn sem þau önnuðust af
skilningsríkum mannkærleika svo
ekki sé meira sagt.
Þessi mætu hjón lifðu það að
halda hátíðlegt gullbrúðkaup sitt
en þá var Þorleifur farinn að
heilsu. Hann lést um haustið 1954.
Frá því hefur Jóhanna búið í skjóli
barna sinna og fósturbarna, þar til
seint á síðasta ári að hún slasaðist
og hefur legið rúmföst að mestu á
öldrunardeild Landspítalans í Há-
túni 10B. Vil ég nota þetta
tækifæri til að þakka öllu starfs-
liði þeirrar stofnunar frábær störf
og alúð í framkomu.
Jóhanna Ólafsdóttir er kona
sem ekki gleymist þeim er henni
hafa kynnst. Síung í anda, frjáls-
•lynd og fordómalaus, en fastheldin
á það sem henni þótti skynsamlegt
í sínum barnalærdómi. Þó frí-
stundir væru fáar á hennar
starfsömu ævi, var undur hve vel
henni tókst að komast yfir mennt-
andi lesefni og festa það í huga
sér. Var henni á því sviði mikill
styrkur að því stálminni sem
næstum er einkenni á henni og
hennar ættfólki. Þó hún fylgist vel
með sveitarmálum, landsmálum
og heimsmálum, var hennar eigin
heimur innan banda fjölskyldunn-
ar. Enn í dag fylgist hún daglega
með sínu fólki og gleðst sérstak-
lega yfir framgangi þeirra sem nú
eru óðast að vaxa úr grasi í þeim
hópi. Eðlilega er hún ákaflega
vinsæl og hefur verið það alla ævi.
Þessi hlýja, glaða framkoma laðar
fólk að henni og hefur alltaf gert.
Henni er ekkert óviðkomandi og
hún leggur gott til í hverju máli.
Hjá henni og hennar líkum finnur
maður að sem betur fer á mann-
kynið þó enn von um bjartari
daga.
Hanna Haraldsdóttir.

,..OG ÞAQ
VARÐLJOS
Þrátt fyrir þaö er alltaf þörf annarra Ijósa.
Þaö er þörf margbreytilegra Ijósa og PHILIPS framleiölr
flest þeirra.
Hjá okkur eru til milli 400 og 500 tegundir Ijósapera.
Þaö er m.a. venjulegar Ijósaperur, kertaperur, kúluperur,
flúorpípur, halógenljós, kvikasilfursperur, bílaperur,
merkjaljósaperur o.s.frv., o.s.frv.
Þaö er næstum sama hvaöa nöfnum þær
nefnast: PHILIPS framleiöir þær, viö seljum þær.
heimilistæki sf

HAFNARSTRÆTI 3 — 20455 — SÆTUN 8 — 15655

PHIUPS