Morgunblaðið - 05.01.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. JANÚAR 1979
Þessa heims
og annars
Erlendur Haraldssoni
ÞESSA HEIMS OG ANNARS.
Bókaforlagið Sa>?a. 1978
UPPIIAF KÖNNUNAR Á
DULRÆNNI REYNSLU
ÍSLENDINGA, TRÚAR-
VIÐHORFUM OG ÞJÓÐTRÚ
Að dómi þess sem þetta skrifar
er útgáfa þessarar bókar mikil og
góð tíðindi. Þeim sem af einlægni
vilja leita sannleikans fordóma-
laust hljóta hvers konar nauðsyn-
legar undirbúningsrannsóknir
hæfra og velmenntaðra vísinda-
manna að vera fagnaðarefni. En
gerum okkur þess fulla grein í
upphafi, að þetta er aðeins byrjun-
in En hún liggur í í því, að kanna
reynslu Islendinga af dulrænum
fyrirbærum, trúarviðhorf þeirra
og þjóðtrú nú á síðari hluta
tuttugustu aldar. Þessar umfangs-
miklu kannanir náðu til um ellefu
hundruð manna hér á landi.
Á síðastliðnu ári flutti sá sem
þetta skrifar fimm erindi í útvarp
þar sem rakin voru dulræn fyrir-
bæri í fornsögum okkar, því trú á
yfirnáttúrleg fyrirbæri hafa verið
hér landlæg allt frá upphafi
landnáms. Frásagnir um fyrir-
boða, vitranir, hugboð og fjarsýn,
og um forvitra menn og draum-
spaka er að finna í íslenskum
bókum allt frá síðustu tímum til
upphafs íslenskrar sagnaritunar.
Engir Islendingar hafa upplifað
aðrar eins breytingar á lífsháttum
og þeir sem nú eru um og yfir
fimmtugt. En hefur afstaða lands-
manna ekki breyst að sama skapi
til þess sem oft er kallað dulræn
fyrirbæri og svokallaðir lærðir
menn hafa fyrir löngu talið í flokki
hreinnar hjátrúar? Telja ís-
lendingar dulræna reynslu raun-
sanna eða tilvistarlausa? Er húni
ímyndun eða veruleiki? Þessi bók
um könnun þessarar afstöðu
landsmanna svarar þessum
spuringum. Einnig lýsir þessi
könnun þeim böndum sem oft
liggja milli dulrænnar reynslu
annars vegar og almenns trúarlífs
hins vegar.
Þá er inní íslenska efnið fléttað
ýmsum upplýsingum um aðrar
þjóðir til samanburðar, og eru þær
einnig stórfróðlegar.
Það er afar mikilvægt, að
höfundur þessarar ágætu bókar,
dr. Erlendur Haraldsson, er viður-
kenndur sérfræðingur í þeim
könnunarrannsóknum, sem hér er
lýst, og er þegar byrjaður að gefa
út bækur með öðrum heimskunn-
um vísindamönnum um þessi efni.
Með þessum ágæta íslenska
vísindamanni höfum við eignast
okkar fyrsta dulsálarfræðing og
hann lætur þegar hendur standa
framúr ermum. Þessu hljóta allir
sannleiksleitendur að fagna. Hver
er reynsla Islendinga í dulrænum
efnum? Og hver er trú þeirra á
þeim? Þessu svarar þessi stórfróð-
lega bók. Það er ekki seinna vænna
að við förum að átta okkur á
þessum mikilvægu málum, því
réttur skilningur á þeim getur
haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir
afstöðu okkar til lífsins og mat á
gildi þess og tilgang.
Þessi bók er svo forvitnileg, að
lítið vit er í öðru en að lesa hana
spjaldanna á milli, þótt hér verði
eitthvað smávegis til tínt.
Um samanburð við nágranna-
þjóðir okkar Dani, Vestur-Þjóð-
verja og Bandaríkjamenn er það
að segja, að því fer fjarri að trú
okkar á hugræna, dulræna hæfi-
leika séu með einsdæmum í
samanburði við þessar þjóðir.
Niðurstaðan er sú, að meirihluti
alls almennings í öllum þessum
löndum trúi tilveru þeirra.
Höfundur bendir á það, að
rússneska stórskáldið Fjodor
Dostojevski segi í einu rita sinna,
að æðsta hugmynd mannsandans
sé hugmyndin um eilíft líf. Þetta
er vitanlega hverju orði sannara,
en hann var ekki sá eini af mestu
hugsuðum mannkynsins, sem var
þeirrar skoðunar. Og hver var
niðurstaðan í könnun á þessari
skoðun meðal Islendinga. „Hún
virðist þeim sérstaklega hug-
leikin," segir dr. Erlendur. Og
hann heldur áfram: „Trú á fram-
hald lífsins eftir líkamsdauðann er
mjög sterk meðal okkar íslend-
inga. I þessari könnun voru fleiri
vissir um áframhaldandi líf en
nokkuð annað sem spurt var um.“
Þeim sem nokkuð hafa fylgst með
hugsunarhætti landsmanna að
ráði kemur þetta ekki á óvart, en
vissulega að gott að fá það staðfest
með vísindalegri rannsókn. Og
hvað um skynjun manna á þeim
sem látnir eru? Því svarar höfund-
ur þessarar könnunar á öðrum
stað með þessum orðum: „Af þeim
atriðum sem við spurðum um var
meiri vissa um að skynja mætti
Iátna menn en nokkuð annað, að
undanteknu framhaldslífi."
Vtð sem haldið höfum fram
þeim skoðunum, að líf hljóti að
vera að þessu loknu og hægt sé að
skynja og hafa samband við látið
fólk við ákveðin skilyrði getum því
fagnað þessum athyglisverðu
niðurstöðum. Þetta er bersýnilega
skoðun meiri hluta þjóðarinnar,
þótt kirkjan láti eins og henni
komi þetta ekkert við og áhrif
hennar séu í samræmi við það.
Og hver er svo reynslan af
huglækningum? Samkvæmt
könnuninni hafa um fjórir menn
af hverjum tíu einhvern tíma
leitað til þess fólks, sem reynir að
hjálpa sjúkum með bænum sínum
og hugarkrafti eða sambandi við
verur annars heims. Og hver hefur
svo árangurinn orðið hjá þeim sem
þetta hafa reynt? Níu af hverjum
tíu töldu slíka aðstoð hafa orðið
til gagns og um þriðjungur til
mjög mikils gagns. í bók drs.
Erlends eru birtar margar
frásagnir þeirra sem fengið hafa
bata með þessum hætti. Enda væri
hægt að fylla margar bækur af
slíkum frásögnum. íslendingar
hafa frá alda öðli iðulega leitað
lækninga hjá öðrum er lærðum
mönum. Og það stafar alls ekki af
neinu þekkingarleysi eða hjátrú.
Það stafar af því, að þetta fólk
hefur hvað eftir annað sýnt, að það
getur veitt hjálp, jafnvel eftir að
lærðir menn hafa gefist algjörlega
upp. Það er engan veginn til
hnjóðs fyrir læknavísindin þótt
þau geti ekki læknað hvað sem er.
Þekking á þeim sviðum sem öðrum
er enn í deiglunni, annars væri
ekki um neinar framfarir að ræða.
Dr. Erlendur Haraldsson
Þeim læknum fer óðum fækkandi,
sem lítilsvirða tilraunir dulspaks
fólks til þess að veita lækningu,
þegar hún hefur brugðist hinum
lærðu. Enda væri slíkt fáránlegur
skortur á raunsæi, því slíkar
lækningar eru á hverjum degi að
gerast um'allan heim. Hitt geta
menn hins vegar deilt um að vild
af hverju þær stafi eða með
hverjum hætti þær gerast. Það
sem mér virðist mestu máli skipta
er, að þær gerast.
Þá má minnast hér á hinar
stórathyglisverðu tilraunir um
hugræn áhrif á lífræn efni. Höfum
við ekki öll einhvern tíma kynnst
konum, sem hafa þau áhrif á blóm
og annan fallegan gróður, að allt
vex og dafnar þess háttar sem
þeim er umhugað um? Ensku-
mælandi þjóðir segja um slíkar
manneskjur, að þær hafi „green
fingers“ — græna fingur. Þegar
slík manneskja er spurð hvernig
hún fari að þessu, þá svarar hún
• •
Markús Orn Antonsson:
Dagvistunarstofnanir opn-
aðar þroskaheftum börnum
— í ríkari mæli en áður
Hér fer á eftir ræða sú,
sem Markús Örn Antons-
son, borgarfulltrúi, flutti
er hann mælti fyrir tillögu
borgarfulltrúa Sjálfstæðis-
flokksins um málefni
þroskaheftra barna>
Hugmyndin um alþjóðlegt ár
barnsins árið 1979 hefur beint
athygli manna víða um lönd að
kjörum og lífsskilyrðum barna í
heiminum. Við Islendingar höfum
ákveðið að minnast þessa árs
sérstaklega og ýmsar hugmyndir
hafa verið reifaðar um það,
hvernig staðið skuli að fram-
kvæmd þessa barnaárs. Ég hygg
að athygli okkar allra beinist af
þessu tilefni að hlutskipti þeirra
barna í okkar samfélagi sem
minnst mega sín og einhverra
hluta vegna fá ekki að njóta þeirra
skilyrða, sem íslenzk börn almennt
gera nú á dögum. Erfið uppvaxtar-
skilyrði vegna slæmra félagslegra
aðstæðna skipta þarna talsverðu
máli; líkamleg eða andleg hömlun
eru þó þeir þættir, sem á áberandi
hátt hafa leitt til einangrunar
barna frá sínum aldurshópum, því
miður hefur ekki nægilega mikið
verið að gert til að rjúfa þann múr,
sem umlykur þá einstaklinga í
okkar þjóðfélagi, sem við andlega
eða líkamlega örorku búa, og létta
undir með nánustu aðstandendum
þeirra. Á þetta ekki síður við um
þroskaheft börn en aðra aldurs-
hópa. Borgarstjórn Reykjavíkur er
áreiðanlega sammála um að henni
beri skylda til að taka málefni
þroskaheftra barna sérstaklega til
meðferðar á barnaári. Eða gætum
við með góðri samvizku ráðgert
einhverjar aðgerðir í þágu reyk-
vískra barna af þessu tilefni án
þess að huga sérstaklega að þeim,
sem verst eru sett?
Dagvistunar-
stofnanir og
þroskaheft börn
Sú stefna hefur verið ríkjandi í
meðferð félagsmála hér í borg um
mörg undanfarin ár að leitazt
hefur verið við að gera þeim, sem
undir hafa orðið í lífsbaráttunni
eða búið hafa við skerta andlega
eða líkamlega orku, kleift að lifa í
eðlilegu umhverfi og laga sig að
lífsháttum eins og þeir almennt
gerast. Ég nefni í þessu sambandi
viðhorf til geðrænna sjúkdóma,
áfengisvandamála og bæklunar-
sjúkdóma. Börn hafa í vaxandi
mæli verið vistuð á einkaheimilum
í stað stofnana, þegar aðstæður
hafa ekki leyft að þau dveldust í
foreldrahúsum vegna eigin ágalla
eða foreldranna. I skólunum hefur
aukin áherzla verið lögð á að sinna
þeim nemendum, sem eru á eftir í
námi. Hreyfihömluð börn hafa
sótt skóla með heilbrigðum
jafnöldrum sínum. Þannig væri
hægt að nefna fleiri dæmi um
viðleitni til að skapa sjúkum og
hömluðum sem eðlilegust skilyrði
á við aðra.
Tillaga sú, sem ég mæli hér fyrir
gerir ráð fyrir að nú verði tekið
enn eitt skref í þessa átt með því
að opna dagvistarstofnanir
Reykjavíkurborgar fyrir þroska-
heftum börnum enn meir en þegar
hefur verið gert. Auk þess er
sérstaklega í henni fjallað um
aðgerðir til að létta undir með
foreldrum þroskaheftra barna.
Tillagan hljóðar svo:
Málefni þroska-
heftra barna
„Borgarstjórn samþykkir, að á
hinu alþjóðlega ári barnsins 1979
skuli af hálfu Reykjavíkurborgar
verða lögð sérstök áherzla á
aðgerðir í málefnum þroskaheftra
barna og aðstoð við foreldra
þeirra.
Borgarstjórn vísar í þessu sam-
bandi til samþykktar félagsmála-
ráðs frá í september 1976 varðandi
aðstoð við þroskaheft börn. Sú
samþykkt er reist á tillögu starfs-
hóps Félagsmálastofnunar
Reykjavíkurborgar með megin-
áherzlu á dagvistun þroskaheftra
barna á almennum dagvistarstofn-
unum ásamt nauðsynlegum hliðar-
ráðstöfunum henni tengdum, svo
og ráðstafanir til hjálpar foreldr-
um þroskaheftra barna til að
annast þau á heimilum sínum.
Borgarstjórn lýsir sig fylgjandi
þeirri meginstefnu, sem í þessari
samþykkt félagsmálaráðs felst, og
samþykkir, að þeir þættir hennar,
sem alfarið eru á valdi Reykja-
víkurborgar, komi til fram-
kvæmda þegar á næsta ári.
Sérstök áherzla verði lögð á
eftirfarandi:
a) Fjögur dagheimili og tveir
leikskólar taki á móti allt að 24
þroskaheftum börnum í dag-
vistun og séu minnst þrjú börn
á hverri stofnun. Síðar verði
stefnt að því, að þroskaheft
börn geti dvalið á öllum dag-
vistarstofnunum eftir því sem
sérþjálfaður starfskraftur kem-
ur til starfa hjá þeim.
b) Hópur starfandi fóstra verði
sérstaklega þjálfaður til
meðferðar þroskaheftra barna
eftir ákveðinni námsskrá sam-
hliða starfi, ef með þarf, og
verði námskeiði þessu lokið á
næsta ári. Unnið verði að
samræmingu á námi þroska-
þjálfa og fóstra á þann veg, að
starfsþjálfun á sérstofnunum
fyrir þroskaheft börn verði
fastur liður í námi fóstra og
starfsþjálfun á almennum dag-
vistarstofnunum fastur liður í
námi þroskaþjálfa.
c) Á vegum Reykjavíkurborgar
verði rekin heimilishjálp, sem
leyst geti foreldra þroskaheftra
barna af um skemmri tíma.
Jafnframt verði sköpuð aðstaða
til vistunar þroskaheftra barna
á upptökuheimilinu á Dalbraut,
þannig að foreldrar þeirra geti
notið orlofs til jafns við aðra.
Borgarstjórn felur félagsmála-
ráði að hafa forgöngu um fram-
kvæmd þessara tillagna og áætla
fyrir henni á fjárhagsáætlun 1979.
Jafnframt felur hún ráðinu að
beita sér fyrir samstarfi félags-
málastofnunar, barnadeildar
Heilsuverndarstöðvar, fræðslu-
skrifstofu og æskulýðsráðs um
aðgerðir á starfssviði þessara
stofnana til að bæta þjónustu við
þroskaheft börn.“
Afstaða
félagsmálaráðs
Eins og tekið er fram, gerði
félagsmálaráð ákveðna og allítar-
lega samþykkt um þetta efni á
síðasta kjörtímabili, sem enn
hefur ekki verið hrundið í fram-
kvæmd. Eðlilegt er að menn
spyrji, hvað valdi töfunum. Ástæð-
an er fyrst og fremst sú, að um það
leyti sem tillögur félagsmálaráðs
lágu fyrir fullmótaðar voru hafnar
viðræður við barnavinafélagið
Sumargjöf um að Reykjavíkurborg
tæki að sér allan rekstur á
dagvistarheimilum, sem áður
höfðu verið rekin á vegum þess
félags. Frá og með síðustu áramót-
um tók sú breyting gildi og nú er
rekstur þessara stofnana algjör-
lega á valdi Reykjavíkurborgar, í
umsjón sérstakrar stjórnar dag-
vistarmála og félagsmálaráðs. Það
var því ekki tímabært að knýja á
með framkvæmd þessarar sam-
þykktar þegar Sumargjöf var að
hætta rekstrarumsjón, en nú,
þegar segja má að yfirtaka borgar-
innar á rekstrinum sé að fullu um
garð gengin eru öll skilyrði fyrir
hendi til að hefja aðgerðir.
Fá eða engin mál, sem ég hef
unnið að í félagsmálaráði hafa
hlotið jafnmikinn undirbúning og
þetta. í nóvember 1975 var flutt
hér í borgarstjórn tillaga varðandi
aðstoð við þrcskaheft börn. Henni
var vísað til félagsmálaráðs, sem
síðan fól starfsmannahópi frá
Félagsmálastofnun að gera tillög-
ur um dagvistun þroskaheftra
barna og aðstoð við foreldra
þeirra. Haft var samráð við ýmsa
sérfræðinga, sem starfa á þessu
sviði og eins leitað umsagnar
félaga og stofnana, sem að málum
þroskaheftra hafa unnið. Félags-
málaráð fjallaði um málið á ekki
færri fundum en sjö með nokkrum
hléum meðan unniö var að öflun
gagna og öðrum undirbúningi.
Nú skal það tekið fram, að á
meðan Sumargjöf rak dagvistar-
stofnanir voru jafnan nokkur
þroskaheft börn á dagvistar-
heimilum. Nú um síðustu mánaða-