Morgunblaðið - 27.01.1979, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1979
23
um innflutningsverzlunina ...
Hugmyndir verólagsstjóra um umbætur:
Útilokað er að afnema erlend um-
boðslaun nema löguð sé álagningin
VERÐLAGSSTJÓRI segir í skýrslu sinni að af umfjölluninni um helztu
áhrifaþætti, sem vegið geti til hækkunar á innflutningsverði. megi draga
þá ályktun að álagningarkerfið og útfærsla þess eigi drjúgan hlut í því
hvernig málum er komið í innflutningsverzluninni. Verðlagsstjóri getur
þar sérstaklega tveggja þáttai
í fyrsta lagi hefur hið lítt
sveigjanlega hundraðstöluálagning-
arkerfi, sem notað hefur verið um
áratugaskeið ekki verið hvetjandi
þar sem tekjur innflytjandans hafa
hreinlega minnkað við að gera
hagkvæm innkaup.
I öðru lagi hefur kerfinu í
mörgum tilvikum verið beitt á þann
veg að álagningu hefur verið haldið
mjög lágri með þeim afleiðingum að
innflytjendur hafa farið inn á þá
braut að hækka upp innkaupsverð
erlendis. Á þann hátt hafa þeir bætt
sér upp lága álagningu.
Innflytjendur halda því fram, að
raunhæfasta lausnin á þessum
málum sé að hverfa frá núgildandi
verðlagskerfi. Það verði best gert
með því að heimila frjálsa álagn-
ingu, sem byggðist á aðhaldi neyt-
enda og opinberu eftirliti með
markaðsráðandi fyrirtækjum og
samningum á milli fyrirtækja.
Mín skoðun er sú, að við eðlilegar
aðstæður í efnahagsmálum sé að
öðru jöfnu rétt að færa verðmynd-
unarkerfið í frjálsara horf en nú er,
en ég tel að slíkar aðstæður séu ekki
fyrir hendi í okkar þjóðfélagi í dag.
Ég álít, að á tímum mikilla
verðhækkana og spennu eins og nú
eru verði ekki hjá því komist, að
ríkisvaldið hafi í ríkari mæli en ella
hönd í bagga með þróun verðlags-
mála. Ég hef ekki trú á því, að við
slíkar aðstæður geti samkeppni ein
tryggt sanngjarna eða eðlilega
verðmyndun. Forsenda virkrar sam-
keppni er vakandi eftirlit og dóm-
greind hins almenna neytanda, en
reynslan hefur sýnt að á óðaverð-
bólgutímum brenglast allt verðskyn
hans og neytandinn hreinlega gefst
upp á því að fylgjast með hinum öru
verðbreytingum. Auk þess hafa
neytendur lært, að á verðbólgutím-
um sé aðalatriðið að kaupa nógu
fljótt, jafnvel með óhagstæðum
kjörum, vitandi um, að innan
skamms tíma verði varan orðin mun
dýrari en hún var.
Með hliðsjón af framansögðu tel
ég mikla erfiðleika á því að taka upp
frjálsara verðmyndunarkerfi nú, en
tek þó fram, að hugsanlegt sé að
gera tilraun með slíkt innan ein-
stakra afmarkaðra greina.
En hvernig má þá stuðla að
hagkvæmari innkaupum innan þess
verðmyndunarkerfis, sem við búum
við í dag?
Við þessari spurningu er ekkert
einhlítt svar, þar sem vandamálið er
bæði margþætt og flókið. Sá
skammi tími, sem ætlaður var til
þess, að skila skýrslu þessari gaf
heldur ekki ráðrúm til þess að leggja
mikla vinnu í tillögugerð, og er því
valinn sá kostur hér að setja fram
nokkrar hugmyndir, sem gætu orðið
grundvöllur að endurbótum.
Miðað við framlagðar tölur inn-
tlytjenda, Verslunarráðs og Þjóð-
hagsstofnunar, hér að framan,
virðist afkoma þeirra greina inn-
flutningsverslunar, sem bundnar
eru verðlagsákvæðum almennt ekki
vera góð um þessar mundir. Athug-
Georg ólafsson verðlagsstjóri.
anir Verðlagsskrifstofunnar, sem
gerðar hafa verið að undanförnu
benda einnig til, að þessar greinar
innflutningsverslunar eigi nú í
erfiðleikum. Veigamesta ástæðan
fyrir því, er vafalaust sú lækkun
álagningar á hundraðstölu, sem
tvívegis var gerð á síðasta ári.
Samkvæmt þessu virðist útilokað
að ætla sér að afnema umboðslaun
erlendis nema á móti komi lagfær-
ing á álagningu hér heima.
Hækkun álagningar mundi að vísu
draga úr þeim áhrifum til lækkunar
á innkaupsverði, sem afnám um-
boðslaunanna hefðu í för með sér, en
engu að síður mundi með þessum
hætti nást fram all nokkur lækkun á
endanlegu verði til neytenda.
Þar sem þessir viðskiptahættir
ÁY irifa þættiri lir metnir ti ilulega
t ÞESSARI töflu er að finna mat fyrirtækisins Rekstrarstofnunar á þeim ingsverðs miðað við núverandi áhrifaþáttum sem rætt hefur verið um. þ.e. umboðslaununum, aðstæður í þjóðfélaginu. Hún telur
milliliðunum. fjármagnskostnaðinum, óhagkvæmninni og sérstöðunni og
var þetta gert til að gefa hugmynd um umfang þess vandamáls sem til
athugunar var. bað eru úr þessari töflu sem upplýsingar hafa verið að
hirtast um að innflutningsverð í landinu sé liðlega 21 milljarði króna
hærra cn það þyrfti að vera en verðlagsstjóri tók fram á
blaöamannafundi þegar hann afhenti skýrsluna að þetta væri ekki hans
niðurstaða af þessari töflu heldur færi þetta allt eftir því hvernig menn
túlkuðu þessa töflu.
í greinargerð Rekstrarstofunnar
með þessari töflu segir svo:
„Áhrifaþættir hafa þegar verið
skýrðir. Upplýsingar um eðli þeirra
og stærð fengust í viðtölum og
greinargerðum frá innflytjendum,
samtökum þeirra og starfsmönnum,
svo og frá aðilum tengdum eða
kunnugum innflutningsverslun.
Fengust upplýsingar frá 40—50
aðilum. Um margt fengust greinar-
góðar upplýsingar, en um annað
fengust litlar sem engar eða mjög
ósamhljóða upplýsingar, og voru
töluleg frávik veruleg. Því varð að
samræma og meta upplýsingar, sem
gerir útreikninga erfiða og eykur
óvissu niðurstöðu. Ekki var metið
vægi áhrifaþátta á innflutningsverð
álvöru, eldsneytis og skipa, þar sem
talið er að það vægi sé lítið og mjög
óvíst. Þó munu umboðslaun vegna
skipa vera einhver. Reynt var þó að
vinna þannig úr þessum efnivið að
heildaryfirsýn fengist og veiga-
mestu stærðir yrðu málsettar.
Framangreindar niðurstöður gefa
vísbendingu um, að verslunarhættir
hafa þróast óæskilega og hefur þessi
þróun neikvæð áhrif á gjaldeyris-
stöðu og verðlag.
Niðurstöður benda til, að vægi
áhrifaþátta sé samtals 14—19% af
innflutningsverði (án álvöru, skipa
og flugvéla) og 17—22% af innflutt-
um neysluvörum."
Rekstrarstofan telur vonlítið að
ná fram verulegri lækkun innflutn-
að eigi lækkun að nást þurfi
breyttar forsendur, bætta hætti
innflutningsverslunar og einnig
hvatningu og aðhald.
Enda þótt Rekstrarstofan hafi
ýmsa fyrirvara á niðurstöðum
sínum virðast þær renna frekari
stoðum undir þá vísbendingu, sem
norræna verðkönnunin á s.l. sumri
gaf til kynna. Að vísu er vitað, að
einhverjir áhrifaþáttanna þekkjast
einnig á hinum Norðurlöndunum, en
í miklu minna mæli, og því hefur
ísland algjöra sérstöðu í þeim
efnum.
Erfitt er að segja nákvæmlega til
um, hve miklum árangri mætti ná í
lækkun vöruverðs og gjaldeyris-
sparnaði með því að koma á
heilbrigðari og skynsamlegri við-
skiptaháttum í innflutningi. Það fer
mjög eftir því, hversu faglega
verður á málum tekið, en víst er, að
hér getur verið um milljarða króna
lækkun á endanlegu verðuverði til
neytenda að ræða.
hafa viðgengist alla lengi má búast
við ýmsum erfiðleikum á því að
koma að fullu í veg fyrir þá.
Sérstaklega ætti það við í þeim
tilvikum, þegar upphækkanir er-
I lendis eru gerðar í þeim tilgangi að
komast yfir erlendan gjaldeyri eða
skjóta tekjum undan skatti. Þess
vegna kann að verða nauðsynlegt að
setja strangari reglur um gjaldeyr-
is- og skattalega meðferð á umboðs-
launum.
Til þess að fylgja eftir fram-
kvæmd slíkra reglna má benda á, að
á undanförnum árum hefur sam-
starf milli gjaldeyrisyfirvalda og
skattayfirvalda farið vaxandi t.d.
með samþykkt laga nr. 63/1977, sem
tryggja nauðsynleg upplýsingaskipti
milli þessara stjórnvalda. Þá hefur
verið efld samvinna þessara aðila
við stjórnvöld í öðrum löndum og
má meðal annars nefna aðstoðar-
samning þann í skattamálum, sem í
gildi er á milli Norðurlandanna. Það
er því óhætt að fullyrða, að i dag eru
stjórnvöld betur í stakk búin til þess
að hafa eftirlit með óeðlilegri
upphækkun erlendra vara og að þau
hafa betri möguleika á því að
afgreiða þau brot á gjaldeyris- og
skattalögum, sem slíkri upphækkun
kunna að fylgia.
Enda þótt hér sé minnst á, að
settar verði strangari reglur um
umboðslaun og umboðslaunaskil
þýðir það ekki að engar reglur um
slíkt séu fyrir hendi í dag. Má benda
á vegna þeirrar viðbáru, sem heyrst
hefur frá ábyrgum aðilum innan
verslunarinnar, að stjórnvöld hafi
með þögninni samþykkt þá við-
skiptahætti, sem hér er fjallað um
eða látið þá átölulausa, að þegar
uppvíst hefur orðið um þess konar
brot hafa þau verið afgreidd af þar
til bærum aðilum.
Hér hefur verið rætt um, hvað
hugsanlegt sé að gera, til að koma í
veg fyrir upphækkun innkaupsverðs,
sem gerð hefur verið að beinni
tilhlutan innflytjenda. En enda þótt
þessi þáttur hafi mikil áhrif til
Innflutningui f ob NeysluvCr ur Fjdrfestinga r-víSi'ur' Reks trarvörur
1977 1978 1977 1978 1977 1978 1977 19 78
% Miljar iar % Miljaröar % Miljaröar % Miljar öar
krónai,: króna króna króna
Heildarinnflutr.ir.fcUr 13.0. -' 61 2 5': ; 100 3l ,0 53,0 100 31,0 48,0 100 16,0 24,0
'c'.’r.toösláun 5-6 5,0 7 ,5 7-8 . 2,5 3,5 4-5 1 >5 2,0 6-7 1 ,9 1 ,5
Jhagkvæmni 2-3 2,0 3,: 2-3 ,1 1,5 1-2 0 ,5 1 ,C 3-4 0,5 1,0
MilliliÖir 3-4 3 , C 5 ,0 3-4 1,5 2,5 3-4 , 1,0 1 ,5 2-3 0,5 0,5
f jarmagnskostnaöur :~3 2 ,0 3,0 2-3 1,0 1,5 1-2 0,5 0,5 2-3 0,5 0,5
Sérstaöa '2-3 2,5 3,0 3-4 1 5 2,0 1-2 0,5 0,5 2-3 0,5 0,5
Sar.tals: : - -1 s 14,5 2 1,5 17-22 7,5 11,0 10-15 4 ,0 5,5 15-20 3 ,0 4 ,0
Urijoös launaskil 3,2 5,2
Innflutningur :cb: Hei Idarinnf lutnineur án álvöru , ski pa og eldsneyti s, annars er. bensíns.
N'eys luvðrur: Varanleear og óvaranl egar nevsluvörur, nevsluhrávö rur og bens ín.
Fjárfestir.garvl'rur Fci F.sbifrei íar, velar , verkfær i, fj árfestingarvöru r, e fn og vörur til
mannvirkjap eröar cg t il frar.le iðslu á fjár 'est injra rvörurr.
Rekstrarv’irur: Rekstrarvcrur ti 1 landbúnaöar, fisk iðnaðar úteeri ar og 'msar rekst'rarvörur.
hækkunar innkaupsverðs kemur
fleira til.
í því skyni að örva innflytjendur
til þess að leggja sig alla fram við að
gera sem hagkvæmust innkaup og
forðast óþarfa milliliði er nauðsyn-
legt að breyta álagningarreglunum
á þann veg, að þær feli í sér hvata.
Ymislegt kæmi til greina og mætti
t.d. hugsa sér að hverfa, í ákveðnum
greinum, frá því að hafa eingöngu
hundraðstölu álagningu yfir í bland-
aða álagningu þ.e. hundraðstölu og
krónutöluálagningu eins og reýndar
er lítillega gert í dag. Mér dylst ekki
að á slíku kerfi eru vissir annmark-
ar eins og á öðrum kerfum, en það
ætti þó að tryggja hlutfallslega
hærri álagningu eftir því sem
innkaup eru gerð hagkvæmari og
hlyti því að koma til skoðunar við
lausn á þeim vanda sem við er að
glíma.
Samhliða endurskoðun á álagn-
ingarkerfinu væri æskilegt að gera
nokkrar breytingar á starfsháttum
Verðlagsskrifstofunnar og hef ég þá
einkum í huga:
Beina þyrfti starfsemi skrifstof-
unnar í ríkari mæli að eftirliti með
innkaupsverði til landsins og má
gera það á ýmsa,n hátt m.a. í
áframhaldandi samstarfi við hin
Norðurlöndin. Slíkt áframhaldandi
samstarf er nú í fullum gangi og
mun fljótlega verða hægt að gera
grein fyrir í hvaða farveg því verður
beint í framtíðinni.
Jafnframt kemur til athugunar,
með tilliti til hve Verðlagsskrifstof-
an er fáliðuð, hvort ekki eigi að
beina starfssemi hennar enn frekar
inn á þá braut að fylgjast mjög vel
með verðmyndun á almennum
neysluvörum, en skipta sér minna af
öðrum eins og t.d. ýmsum munaðar-
vörum.
Þá virðist mjög æskilegt að
Verðlagsskrifstofan geti reglulega
framkvæmt verðkannanir í því
skyni að örva verðskyn neytenda hér
innanlands og þar með aðhald
þeirra með vöruverði.
Loks er vert að huga að því, hvort
ekki sé mögulegt að einfalda það
verðútreikningakerfi sem notað er í
dag til hagræðis og sparnaðar fyrir
innflytjendur og stjórnvöld. Sú
hugmynd hefur komið fram að
vinna og afgreiða samtímis toll-
skýrslur og verðútreikninga, en það
tryggði hraðari og betri skil á
verðútreikningum og ætti að spara
mjög verulega mannafla, fyrirhöfn
og fjármuni. Ég tel hugmynd þessa
mjög athyglisverða og brýnt að hún
verði könnuð ítarlega hið fyrsta.
Hér hefur verið lögð höfuðáhersla
á lagfæringar á verðlagskerfinu en
ýmsar aðrar aðgerðir geta einnig
stuðlað að lækkuðu innkaupsverði
og heilbrigðari verslunarháttum.
Nefna má breytingar, sem fela í sér
heimild til handa innflytjendum að
greiða erlend vörukaup fyrirfram og
einnig að innlend lán komi í stað
erlendra.
Flestir milliliðirn
ir eru í Danmörku
í skýrslu verðlagsstjóra kemur fram. að íslenzkir innflytjendur flytji í
verulegum mæli inn vörur í gegnum milliliði. sem eru annað hvort í
upprunalandi vörunnar eða í þriðja landi og segir hann að þetta virðist
innflytjendur gera bæði tilneyddir og ótilneyddir.
í skýrslunni segir síðan m.a.:
Þegar um tilneydd milliliðakaup í gegnum þriðja land er að ræða er
Danmörk lang algengasti milliliðurinn. Virðast Danir, að einhverju leyti
vegna fyrri tengsla þjóðanna og stöðu sinnar innan Evrópu, hafa náð til sín
umtalsverðum viðskiptum til Islands og óhætt er að fullyrða að verulegar
fjárhæðir renna á þennan hátt í vasa Dana, sem hækkar að sama skapi
vöruverð til Islands.
íslenskur innflytjandi, sem m.a. flytur inn bandarísk læknatæki í gegnum
Danmörku, gerði athugun á því, hvað slík milliliðakaup kostuðu. Hann
komst að því að tiltekin tvö tæki, sem kostuðu frá Danmörku annars vegar
$1050 og hins vegar $ 1175 hefðu í fyrra tilvikinu kostað $585 og í síðara $655
ef hann hefði keypt þau beint frá framleiðanda í Bandaríkjunum. Með
öðrum orðum með því að kaupa í gegnum Danmörku þurfti að greiða um
80% hærra verð fyrir tækin. Þessi innflytjandi kvað umrædd dæmi síður en
svo vera undantekningar.