Morgunblaðið - 24.01.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 1980
S'
I hrakn-
ingum
á Fróð-
árheiði
ölafsvík 22. janúar.
UM MIÐNÆTTI síðast-
liðna nótt var leitarflokkUr
Slysavarnadeildarinnar í
Ólafsvík kallaður út til
leitar að manni, sem hafði
þurft að yfirgefa bíl sinn á
Fróðárheiði í vonskuveðri.
Nokkru síðar var björgun-
arsveitin á Hellissandi
einnig kvödd út. Maðurinn
var einn á ferð og hafði
farið frá Akranesi um
klukkan 14.30 áleiðis til
Ólafsvíkur. Þegar hann var
ekki kominn vestur klukk-
an 21 var farið á heiðina til
móts við hann því vitað var
um vonda færð þar.
Fannst þá bíllinn yfirgefinn rétt
sunnan við háheiðina. Þegar
spurzt hafði verið fyrir á bæjum
næst Fróðárheiði án árangurs var
lögreglan í Ólafsvík látin vita og
leitarmenn kallaðir út. Um klukk-
an 2 í nótt voru 20—30 manns
komnir í sæluhúsið og voru að
skipa sér niður til leitar þegar boð
komu frá leitarflokki úr Staðar-
sveit og Breiðuvík um að maður-
inn væri kominn fram á Kálfár-
völlum í Staðarsveit.
Hafði hann gengið þangað án
þess að lenda í teljandi hrakning-
um, en mjög hvasst var og skaf-
hrið, einkum á hæsta hluta Fróð-
árheiðar. Gizka má á, að maður-
inn hafi gengið 8—10 kílómetra
við erfiðar aðstæður.
- Helgi
56% vilja
meiri hörku
New York, 21. janúar. AP.
56% Bandarikjamanna virðast
fylgjandi því að vegna innrásar
Sovétmanna í Afganistan verði 01-
ympiuleikarnir haldnir annars
staðar en í Sovétríkjunum í ár, en
49% þeirra sem spurðir voru í
skoðanakönnun NBC og AP fyrir
helgi töldu að Bandaríkjamenn
ættu að hætta við þátttöku ef
leikarnir yrðu samt sem áður
haldnir i Sovétríkjunum.
56% þeirra, sem spurðir voru,
telja að Carter forseti hafi ekki verið
nægilega harður í horn að taka gegn
Sovétríkjunum vegna innrásarinnar
en af þeim styðja 49% þó aðgerðir
forsetans í sambandi við málið.
Könnunin fór fram áður en forsetinn
beindi því til bandarísku Olympíu-
nefndarinnar að hún sendi ekki
þátttakendur til leikanna í Sovét.
THE OBSERVER

eftir
Antony Hyman
Blaðamaðurinn Antony Hyman
gerði víðreist í Afganistan á
siðastliðnu ári og er nú að reka
smiðshöggið á bók um landið og
sögu þess.
AFGANISTAN hefur gegnt lyk-
ilhlutverki í hernaðarhugleið-
ingum heimsvelda frá því á
fyrra hluta nítjándu aldar. Hin
víðáttumiklu svæði í Mið-Asíu,
sem Rússar unnu eftir ósigur
sinn í Krímstríðinu, færðu
landamæri þeirra nálægt breska
heimsveldinu í Indlandi. Hið
hrjóstruga, fjöllótta Afganistan
var hið eina, er skildi heims-
veldin að.
Hin langvarandi samkeppni
Rússa og Breta um yfirráð í Asíu
skapaði spennu í Afganistan og
orsakaði tvær kostnaðarsamar
innrásir bresk-indversku herj-
anna í Afganistan, sem báðar
reyndust misheppnaðar tilraun-
ir til að koma skjólstæðingi í
sæti amirs, afganska þjóðhöfð-
ingjans.
Upp úr 1890 kynntist breskur
almenningur reglum „Leiksins
mikla" í verkum Rudyards Kipl-
ing, en það nafn var haft um
samkeppni Breta og Rússa í
Asíu. Hann laðaði fram hinar
skáldrænu hliðar baráttunnar
um völd og áhrif í Mið-Asíu.
í sögum eins og Maðurinn^
sem var og Kim skrifaði Kipling
um njósnir og afreksverk í
hinum afskekktu landamæra-
héruðum Afganistan og Tíbets,
þar sem samsæri Rússa um að
hnekkja yfirráðum Breta í Ind!-
landi voru hindruð á síðustu
stundu af breskum og indversk7
um leyniþjónustumönnum.
Enda þótt Bretar litu á „Leik’i
inn mikla" sem varnargarð var
hann í augum Afgana átylla til
íhlutunar og árása á land þeirra,
Þeir voru sannfærðir um, aty
markmið valdastreitunnar væri
Afganistan sjálft, þrátt fyrir að
margir Evrópubúar væru á einu
máli og ferðalangur einn, sem
áleit landið ekki auðugt af neinu
nema grjóti.
Afganir reiddust landatapi til
Rússa í norðri jafn mikið og
innlimun landamærasvæð i í
suðri í hið breska Indland og á
örlagastundum á þessi öld hafa
valdhafar í Afghaniastan reynt
að ná aftur þessu glataða landi.
Þegar rússensk yfirrráð leyst-
ust upp að lokinni byltingu
bolsévikka, hóf afganski herinn
aðgerðir um alla Mið-Asíu til að
reyna að vinna aftur og jafnvel
efla yfirráð Afgana á þessum
slóðum. Á sama hátt varð Pak-
istan, það ríki sem stofnað var,
þegar Indland fékk sjálfstæði
árið 1947, þegar í stað að verjast
sameiningarásókn Afgana, sem
reyndu að sneiða norðvestur-
svæðin og Balukistan af hinu
nýstofnaða ríki og ná loks að-
gangi að Indlandshafi.
Nauðsyn Breta á að gera
Afganistan að varnarbelti kom
illa heim við sjálfsvirðingu
valdhafanna og stöðu Afganist-
an sem sjálfstæðs ríkis. En
Bretum var þetta í lófa lagið, þar
eð Afghanistan var fátækt og
landlukt ríki, sem var svo til
algjörlega háð leiðinni til Ind-
landsskaga hvað varðaði verslun
og samskipti við umheiminn.
Undir lok síðustu aldar hafði
Bretum tekist að gera afganska
amirinn að indverskum prins í
sérstökum æðri flokki — með
því að takast á hendur stjórn
afganska utanríkismála, veita
landinu ríflega fjárhagsaðstoð á
ári hverju og sjá því fyrir
vopnum — enda þótt Bretar
hefðu engin bein völd í landinu.
Að Afganistan skyldi takast
að varðveita sjálfstæði sitt var
ekki að þakka styrk eða kænsku
þjóðhöfðingjanna, heldur frem-
ur því, hversu landið var erfitt
yfirferðar og bardagahæfni
Pushtoon-þjóðflokksins. Af bit-
urri reynslu í styrjöldum Breta
og Afgana sannfærðust breskir
embættismenn um, að vitur-
legast væri að láta þjóðflokk
þennan afskiptalausan, eins og
amirarnir voru reyndar nauð-
beygðir til að gera, þar eð þá
skorti afl til að beita þá beinni
stjórn.
Skömmu fyrir heimsstyrjöld-
ina fyrri komust Bretar og
Rússar að samkomulagi um
ágreiningsmál sín í Asíu og
bresk áhrifasvæði þar voru við-
urkennd. En í stríðinu blandað-
ist þriðja Evrópuveldið í málefni
Afganistans, er Þjóðverjar
sendu þangað herlið, en það var
þáttur í áformum þeirra um að
egna til óeirða í Indlandi.
Enda þótt ráðagerðir Þjóð-
verja færu að mestu út um
þúfur, juku þeir áhrif sín til
muna að stríðinu loknu. Reglur
„Leiksins mikla" breyttust óneit-
anlega, þegar Þjóðverjar rudd-
ust inn í griðlönd rússneska
keisaradæmisins og breska
heimsveldisins og þegar sovéska
stjórnin náði aftur fótfestu í
Mið-Asíu á þriðja áratugnum.
Bretar misstu tök sín á utan-
ríkismálum Afgana að loknu
þriðja bresk-afganska stríðinu
árið 1919 um leið og umbótakon-
ungurinn Amanuallah (1919—
1929) lét af einangrunarstefnu
fyrri þjóðhöfðingja í Afganistan,
en hann flutti inn í landið þýskt
fjármagn og sérþekkingu. Hann
kaus heldur að setja traust sitt á
fjarlægan þriðja valdaaðila en
hina tvo voldugu nágranna.
Þýsk og frönsk menningar-
áhrif efldust einnig, þegar stofn-
aðir voru þýskir og franskir
menntaskólar í Kabul.
Endalok heimsstyrjaldarinnar
síðari og kalda stríðið ger-
breyttu stöðunni því að þá komu
GAMALT SKOTVOPN í STRÍÐSHRJAÐU LANDI — Kaupmaður í Kabul sýnir eina af gömlu
byssunum sem hann hefur á boðstólum í verslun sinni. Verðið á þessum gömlu skotvopnum er frá
fimm dölum og allt upp í 2.000 dali fyrir þau fágætustu.
Afganistan:
Leiksoppur
stórveldanna
Bðkmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
Leifur Jóelsson:
Einstigi í mannhafinu.
Kápumynd: Guðrún Svava Svav-
arsdóttir.
Letur 1979.
Einstigi í mannhafinu eftir Leif
Jóelsson er ein þeirra ljóðabóka
sem í senn vitna um skáldlega
hæfileika og nokkurn skort á
smekkvísi og ögun sem þrátt fyrir
allt skiptir töluverðu máli í ljóð-
list.
Það er til dæmis ástæðulaust
fyrir höfund sem greinilega hefur
metnað til að bera að birta
dæmigerðan æskukveðskap eins
og fyrsta ljóð bókarinnar Spádóm-
ur vitnar um: „Fyrst þegar visnar
fjóla í heiði / og fölna sumarins
blómin ungu / andvarinn hvíslar
að öldnum meiði / aftur kviknar
þú ljóð á tungu.“
Meira þykir mér um vert að lesa
stefnuyfirlýsinguna sem birtist í
síðasta ljóðinu:
Héðan verðurðu að ganga
þrátt fyrir óvissu
þrátt fyrir leiða
þrátt fyrir kjarkleysi
Ég held að Leifur Jóelsson geti
orðið gott skáld (einkum er mér í
huga eftirtektarverð Parísarljóð
birt í Lystræningjanum fyrir
skömmu) ef hann ræktar betur
hinn opna Ijóðstíl sem víða birtist
í Einstigi í mannhafinu. Langt
ljóð eins og í straumkastinu lýsir
tilfinningu og reynslu sem ekki er
algeng í ljóðabókum ungra höf-
Leifur Jóelsson
unda, leið „inn í gráan borgar-
veruleikann" þar sem skáldið leit-
ar uppi „fimmtu herdeildina".
Þótt þetta eigi líklega að vera
pólitísk afstaða finnst mér hún
einhvern veginn ekki vera það. Ef
til vill táknar hún ferð skáldsins
til „uppsprettulinda tímans" sem
lýst er í Sannfæringu.
Leifur Jóelsson nær oft
skemmtilegum árangri í smáljóð-
um (Umhverfisvernd, Andstæður,
í minningu doktorsritgerðar
Marx, Einn), en í lengri ljóðunum
virðist hann samkvæmari sjálfum
sér. Ástarljóðið Til Birnu er dæmi
um meitlaða hugsun. Til Einars
Ólafssonar er ljóðrænn rabbstíll
um þá sem elska blóm og stjörnur
þrátt fyrir bræði sársauka og
einmanaleik, enda tilgangurinn
fyrst og fremst nýtt frelsi „náttúr-
unnar í manninum".
Þannig má bollaleggja um þessa
ljóðabók, kosti hennar og galla
þangað til sú næsta kemur, en
hana boðar höfundur.
I>rátt fyrir óvissu