Morgunblaðið - 06.03.1980, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 6. MARZ 1980
Rúnar Jón Árnason:
Stundum er betra
að þegja en segja
Nokkur orð í tilefni
ummæla Bjarna Þórðar-
sonar á Neskaupstað
Vegna greinar Bjarna Þórðar-
sonar, fyrrv. bæjarstjóra í Nes-
kaupstað í Austurlandi, 28. febr-
úar sl., varðandi deilur fógeta og
bæjarstjóra, sé ég mig knúinn til
að hripa nokkrar línur og benda á
eftirfarandi:
í grein sinni taiar Bjarni um
„rógvél" og að enginn þurfi að
velkjast í vafa um hvar þessi
maskína var til húsa og framleiddi
„fréttir" og dreifði til æsifregna-
blaða og hlaupastráka. Hver er nú
að rægja og skrifa í æsifréttastíl?
Eflaust mun átt við að „fréttir"
þessar séu komnar frá skrifstofu
bæjarfógeta og mun þá Bjarni
eiga við undirritaðan eða fulltrúa
fógeta, sem báðir eru yfirlýstir
sjálfstæðismenn.
Síðar í grein sinni segir Bjarni:
„Rógtungur íhaldsins reyna að
beina athyglinni frá þessu máli og
beina henni að öðru ómerkilegu."
Mál þetta sem Bjarni ásakar
okkur um að beina athyglinni frá
er hið svonefnda „Sparisjóðsmál".
Bjarni, hví skyldu sjálfstæðis-
menn beina athyglinni frá því?
Ertu kannski að gefa í skyn að
sjálfstæðismenn hafi fengið betri
fyrirgreiðslu í Sparisjóði Norð-
fjarðar í tíð fyrrverandi spari-
sjóðsstjóra vegna þess að hann er
sjálfstæðismaður. Nei Bjarni,
Rúnar
Jón
Árna-
son
stundum er betra að þegja en
segja, og hafðu það hugfast því
allir vita að engum var þar
fyrirmunuð fyrirgreiðsla vegna
stjórnmálaskoðunar sinnar, eða
fylla kannski Sjálfstæðisflokkinn
í Neskaupstað menn eins og t.d.
Sigfinnur Karlsson, Gestur Janus
Ragnarsson, Friðrik Vilhjálms-
son, Guðmundur Magnússon og
svo mætti lengi telja og allir vita
að stofnanir eins og t.d. bæjar-
sjóður og Hafnarsjóður og fengið
sitt þar á við alla aðra ef ekki
meir. í þessu sambandi mætti
benda þér á að skoða veðmálabæk-
ur Neskaupstaðar og vera svo með
aðdróttanir.
í raun eru skrif Bjarna öll í
þeim dúr að þau eru í raun
dæmigerð fyrir skrif kommúnista.
T.d. er þar að finna fullyrðingu í
Óskar Helgi Helgason:
Hinn aumi
Islendingur
dagblaðsstíl um „fjarstæðu-
kennda" kæru bæjarfógeta á
hendur bæjarstjóra. Bjarni, til-
einkaðu þér að kynna þér hlutina
áður en þú tekur þér penna í hönd.
Þegar þetta er skrifað hefur engin
kæra verið flutt á hendur bæjar-
stjóra frá fógeta, heldur aðeins
málið sent ríkissaksóknara til
fyrirsagnar. Hans er síðan að
ákveða framgang málsins. Einnig
má benda Bjarna á, að Alþýðu-
bandalagið á sér fleiri andstæð-
inga heldur en sjálfstæðismenn,
þó auðvitað séu þeir merkastir,
nefnilega finnast einnig í Nes-
kaupstað kratar og framsóknar-
menn.
Bágd: á ég með að skilja skrif
Bjarna en þó væri ekki fjarri lagi
að láta sér detta það í hug að
Bjarni sé með skrifum sínum að
dreifa athygli lesenda Austur-
lands frá fjárhagsáætlun Nes-
kaupstaðar, sem birt var í sama
blaði og láir honum það enginn,
því lélegri og innihaldssnauðari
fjárhagsáætlun hefur varla sést á
prenti. Að framansögðu lýsi ég
skrif Bjarna með öllu ómerk, eða
hví getur Bjarni eigi heimildar-
manna sinna og segir hreint út,
hvar þessi svonefnda maskína var
til húsa.
Með von um að Bjarni fari nú
ekki á efri árum að tileinka sér
vinnubrögð æsifréttaritara og
gangi hreinna til verks við að
reyna að knésetja andstæðinga
sína í pólitík.
Til fróðleiks má benda bæjar-
ráði Neskaupstaðar á, að yfirmað-
ur fógeta er dómsmálaráðherra en
ekki fjármálaráðherra, svo bæj-
arráð ætti því að beina kröfum
sínum til dómsmálaráðherra um
að hann svari opinberlega hvort
innheimtuaðgerðir fógeta séu eðli-
legar.
Rúnar Jón Árnason,
Neskaupstað.
Tilefni þessarar ritsmíðar
minnar er grein Matthíasar Jo-
hannessen, „Býsnavetur í íslenzkri
pólitík", er birtist í Morgunblað-
inu í dag 23. feb., þar sem
Matthías Johannessen gjörir á
einkar athyglisverðan hátt grein
fyrir afstöðu sinni til stjórnmála-
þróunar á íslandi, undanfarin ár
og áratugi. Lætur Matthías þar
uppi, á beinan og óbeinan hátt,
persónulegan hug sinn til stjórn-
armyndunar dr. Gunnars Thor-
oddsen forsætisráðherra. Ekki var
það ætlan mín að ræða hinn
kristilega og húmaníska umfjöll-
unarþátt Matthíasar um ýmsa
forystumenn Sjálfstæðisflokksins,
lífs eða liðna, hvað þá ég muni
gjöra að umtalsefni þau „býsn“, að
dr. Gunnari Thoroddsen skyldi
takast að mynda starfhæfa ríkis-
stjórn. Því síður mun ég ræða
meintar ávirðingar dr. Gunnars
Thoroddsen, því undirritaður tel-
ur hann fullfæran um að svara
fyrir sig, álíti dr. Gunnar Thor-
oddsen grein Matthíasar Johann-
essen svara verða.
Matthías Johannessen telur
stjórnmálaþróun undanfarinna
missera á Islandi eiga sér hlið-
stæðu í lýsingu Niccolos Machia-
velli (1469—1527), á II principe
(Furstanum), er hinn kunni
stjórnmálafræðingur reit árið
1513. Þegar líður á grein Matthí-
asar vex bölmóður hans svo, að er
dregur nær greinarlokum kemst
höf. að þeirri niðurstöðu „að nóg
er af sturlungaöldinni í blóði
okkar, þó að við séum ekki að
pipra okkur upp með forskriftum
furstans eftir Machiavelli, þann
auma ítala“.
Á hvaða forsendum skyldi
Matthías Johannessen byggja dóm
sinn um „þann auma Itala"?
Fróðlegt verður að lesa svar
skáldsins við þeirri spurningu.
Það er alkunna, að aldalöng
einangrun íslendinga gagnvart
menningu þjóða meginlands Evr-
ópu, s.s. Italíu, á sér ýmsar
ástæður. Fyrst ber að nefna legu
íslands, þá stjórnarfarslega stöðu
landsins um nær sjö alda skeið og
breytta stöðu kirkjunnar um og
eftir siðaskiptin 1550. Á miðöldum
höfðu kirkjulegar stofnanir á
Islandi (biskupsstólar og klaustur)
margvísleg samskipti við Rómar-
kirkju, ýmist með eða án milli-
göngu Niðaróss erkibiskups. Með
siðaskiptunum og aftöku Jóns
Arasonar rofna tengsl íslendinga
og páfa, við tekur rétttrúnaður
lúterskra.
Þar sem mótmælendakirkjur
Afmæliskveðja til Jósefínu og
Wiggo Öfjord Taastrup — Danmörku
í haust hitti ég vinkonu mína að
norðan Guðrúnu Sveinbjörnsdótt-
ur frá Hnausum í Þingi. Spjölluð-
um við saman góða stund og barst
þá í tal, að vinkona okkar Jósefína
Öfjord búsett í Danmörku varð
níræð í sumar. Mér þótti þetta
ótrúlegt, því mér fannst ekkert
skelfilega langt síðan ég mundi
eftir henni í Gudmannsverslun á
Akureyri, fallegri ungri stúlku á
peysufötum með gildar fléttur. En
svona líður tíminn hratt! Það var
ekki um að villast þegar betur var
að gáð, að Jósefína var orðin
níræð og rúm hálf öld síðan hún
flutti til Danmerkur. Mér þótti
fyrir, að hafa ekki vitað þetta
áður, þá hefði ég sent henni skeyti
á afmælinu. En Guðrún sagði: Það
skiftir ekki svo miklu máli þú
sendir henni kveðju í Mogganum,
þegar vel Iiggur á þér. Jósefína
fær Moggann og fylgist með því
helsta sem gerist hér heima, hún
tekur ekki til þess þó kveðjan
komi með seinni skipunum.
Jósefína Öfjord er Húnvetning-
ur að ætt og uppruna, fædd að
Reykjum á Reykjabraut í Austur-
Húnavatnssýslu þ. 18. júlí 1889.
Foreldrar hennar voru hjónin
Stefán Jónasson Sigurðssonar
bónda í Melrakkadal og víðar í
Húnavatnssýslu, var Stefán hálf-
bróðir Sigurðar á Svertings-
stöðum, Hjartar í Saurbæ í Vatns-
dal, Jónasar í Hlíð á Vatnsnesi,
Þorbjargar í Reynihólum í Mið-
firði og Jóns í Haga í Þingi, þess
dugnaðar- og sómamanns. Áttu
þessi sýstkini marga afkomendur,
sem settu svip á umhverfi sitt.
Kona Stefáns, móðir Jósefínu, var
Margrét Eggertsdóttir Halldórs-
sonar prests Ámundasonar að
Melstað í Miðfirði. Kona Eggerts
var Ragnheiður Jónsdóttir, Árna-
sonar á Leirá í Borgarfirði.
Stefán og Margrét hófu búskap í
Litlu-Hlíð í Víðidal V-Hún. og við
þann bæ var Stefán löngum
kenndur. Litla-Hlíð var lítil jörð
og hlunnindalaus, svo búskapur-
inn var ungu hjónunum erfiður og
börnunum fjölgaði ört. Jarðir lágu
ekki á lausu um þær mundir,
einnig var erfitt að koma sér fyrir
í húsmennsku, en um annað var
ekki að ræða, ekki síst ef menn
höfðu börn í eftirdragi. Það var
víðast þröng á þingi í gömlu
baðstofunum á íslandi, þegar
Stefán brá búi og flutti sig frá
Litlu-Hlíð.
Var húsmennskufólki oft þröng-
ur stakkur skorinn og fóru þau
hjón ekki varhluta af því. Áður en
þau fluttu frá Litlu-Hlíð voru þau
búin að koma börnum sínum fyrir
hjá vandalausum, nema Halldór
fór til frænda síns og nafna
Halldórs Daníelssonar bæjarfóg-
eta í Reykjavík og naut þar hins
besta uppeldis, fékk að ganga
menntaveginn, sem svo var kallað,
fáir bændasynir nutu slíkra for-
réttinda. Halldór varð læknir á
ísafirði og víðar. Sjálfsagt hefðu
hin systkinin þegið að ganga sömu
braut, því öll voru þau vel gefin og
mesta dugnaðar- og myndarfólk,
en slíku var þá ekki til að dreifa.
Því miður brestur mig kunnug-
leika til að rekja slóð þeirra eftir
að þau flytja frá Litlu-Hlíð. Um
tíma munu þau hafa verið á
Kornsá hjá Lárusi sýslumanni
Blöndal, því Jósefína ber nafn
sýslumannsdótturinnar Jósefínu
Antoníu, en svo hét ein dóttir
Lárusar Blöndal, giftist hún Jó-
hannesi Jóhannessyni bæjarfóg-
eta á Seyðisfirði síðar bæjarfógeta
í Reykjavík. Þau hjón Stefán og
Margrét hafa eflaust heillast áf
heimilinu á Kornsá, sem þá var
talið sérstakt í sinni röð. Hús-
freyjan stjórnsöm og mikill dugn-
aðarforkur, sem lét sér ekki allt
fyrir brjósti brenna og sýslumað-
urinn hið mesta Ijúfmenni, söng-
og gleðimaður. Það var að sögn
sjaldan gestalaus bær. Þangað
sótti fólk söng og gleði auk annars
munaðar, þar var ávallt vel veitt.
Eymdi eftir að þessum gamla
bæjarbrag meðan sýslumannsson-
urinn Kristján lifði og bjó á
Gilsstöðum.
Þegar Jósefína fæðist eru for-
eldrar hennar í húsmennsku á
Reykjum á Reykjabraut í skjóli
Egils föðurbróður Margrétar. Eg-
ill var faðir hins merka manns
Arnórs myndasmiðs, sem var
brautryðjandi í því starfi. Yngsta
barnið Egill er svo fæddur á
Hólabaki í Þingi 1896.
Þegar Jósefína er níu ára fara
foreldrar hennar í húsmennsku að
Þingeyrum með tvö yngstu börnin,
Jósefínu og Egil til Hermanns
Jónassonar og Guðrúnar Jónsdótt-
ur, er þar bjuggu. Hafði Hermann
sett þau skilyrði fyrir húsmennsk-
unni, að Jón sonur þeirra sem
áður hafði víða verið, réðist til sín
sem vinnumaður um vorið. Á
Þingeyrum var stór og mikill bær
og margt um manninn. Bæjar-
bragur var þar talsvert frábrugð-
inn því sem fjölskyldan átti að
venjast. í bréfi frá Jósefínu er
skrifað „Kona Hermanns barst
mikið á, vildi hafa hefðarbrag á
heimilinu. Lítill klæðskeri kom
með saumavélina sína á bakinu til
Þingeyra á vorin og settist við að
sauma fatnað á börnin, sem voru
tvö, því þau áttu að vera fínni en
annað fólk. En sökum íburðar og
óhóflegrar eyðslu voru svo út-
skornu postularnir og annað dýr-
indi úr kirkjunni selt. Á Þingeyr-
um undi Jósefína sér hið besta,
enda er náttúrufegurð þar óvið-
jafnanleg, miklir töfrar fylgja
staðnum. En myrkfælin segist hún
hafa verið, þegar hún vakti yfir
vellinum á vorin því stór kirkju-
garður var þar rétt norðan við
bæinn, þar var fjöldi leiða, allt frá
því klaustrið var á Þingeyrum, og
svo voru tvö nunnuleiði rétt fyrir
vestan garðinn og sneru öfugt, yfir
þessu öllu hvíldi mikil dulúð.
Ekki urðu þau hjón mosagróin á
Þingeyrum, því eftir tvö ár hleypir
Jón heimdraganum og fer með
kunningja sínum, Magnúsi Jóns-
syni á Sveinsstöðum og Magnúsi
Þorlákssyni frá Vesturhópshólum
vestur á Dýrafjörð og ráðast þeir
að hvalstöð sem Norðmenn ráku
þar. Kaupið var hærra en í
sveitinni og svo hugðu þeir til
utanferðar um haustið. Þegar Jón
sagði upp vistinni á Þingeyrum
var foreldrum hans ekki lengur til
setú boðið. Eggert elsti bróðirinn
var fyrir nokkrum árum fluttur til
Akureyrar, hafði lokið trésmíða-
námi hjá Jóni Chr. Stephánssyni,
trésmíðameistara. Hvatti hann
foreldra sína til að flytja norður,
og það varð úr. Þau fluttu norður
um vorið með Jósefínu og Egil.
Eggert var alla tíð á Akureyri.
Auk þess sem hann byggði þar
fjölda húsa var hann þar slökkvi-
liðsstjóri um langt árabil. Hann
var ávallt mikils metinn. Þeir
bræður Eggert og Jón tóku upp
ættarnafnið Melstað, en frá Mel-
stað í Miðfirði var móðurætt
þeirra runnin. Sem kunnugt er var
Jón í tugi ára stórbóndi á Hallgils-
stöðum í Hörgárdal. Guðrún syst-
ir Jósefínu er fædd á Galtanesi í
Víðidal 1887 og alin upp á Ref-
steinsstöðum. Hún giftist skag-
firskum manni Ólafi Sýrmunds-
syni, bjuggu þau á Stóru-Borg og
Sigríðarstöðum í V-Hún., mikil
myndarhjón.
Eftir að flutt er til Akureyrar
fæst Stefán við verkstjórn í vega-
og brúargerð, man ég ekki betur
en hann væri verkstjóri við
Fnjóskárbrúna 1907, sællar minn-
ingar. Var hún talin fyrsta stein-
bogabrú í Evrópu. Jón Þorláksson
sem þar var landsverkfræðingur,
síðar ráðherra, sá um brúarsmíð-
ina.
Fyrsta sumarið á Akureyri er
Jósefína, þá 12 ára, send til
Siglufjarðar til þess að gæta
barna prestshjónanna á Hvann-
eyri sr. Bjarna Þorsteinssonar og
frú Sigríðar. En sem kunnugt er
var frú Sigríður dóttir Lárusar
Blöndal sýslumanns á Kornsá. Af
kynnum sínum við þetta góða fólk,
þegar það var á Kornsá, hefur hún
trúað Jósefínu best fyrir börnum
sínum, þótt ung væri. Jósefína var
skyld sr. Bjarna í móðurætt. Á
Hvanneyri var Jósefína í þrjú
sumur, en sat í barnaskólanum á
Akureyri að vetrinum. Hún er
mjög vel gefin og reynir að afla
sér þeirrar menntunar sem völ er
á hverju sinni. Ennþá skrifar hún
mjög vel og réttritunin er slík, þó
hún hafi verið langdvölum ytra, að
hún stendur þar framar mörgum
langskólagengnum lærdómsmanni
nú á dögum. Þegar ég var barn og
unglingur á Akureyri sá ég oft
þessa fjölskyldu. Þetta voru góðir
Húnvetningar, sem komu á Hún-
vetningamótin hjá Boga Daníels-
syni veitingamanni. Móðir mín
sótti dyggilega þessi mót og lofaði
okkur krökkunum með sér. Hún
unni mjög Húnavatnssýslunni,
einkum þó Vatnsdalnum, hvergi
var grasið grænna en í þeim dal,
né fífan hvítari, að ég nú tali ekki
um svanina á litlu tjörninni fyrir
neðan túnið á Helgavatni, þeir
áttu enga sína líka. Á þessum
mannfundum sá ég fyrst fjöl-
skylduna frá Litlu-Hlíð.
Þegar tímar liðu var Jósefína
við afgreiðslustörf í Gudmanns-
verslun á Akureyri, það þótti ein
glæsilegasta verslun í bænum,
einkum var það falleg álnavara
sem freistaði manns þar. Oft lá
leiðin inn í þá búð til að skoða og
jafnvel kaupa eitthvað lítilræði,
sem erfitt var að standast. Var
Jósefína ávallt jafn glöð og elsku-
leg í viðmóti og fús á að sýna
varninginn þó lítið væri keypt.
Gudmannsverslun rak saumastofu
á loftinu fyrir ofan búðina, þar
voru saumuð hin fegurstu karl-
mannsföt. Akureyringar vildu
ganga vel til fara, og því var
vandað til saumastofunnar. Einn
góðan veðurdag kom fínn klæð-
skerameistari frá Danmörku, sett-
ist hann að þarna á loftinu og tók
við stjórn á saumastofunni. Hann
hét Wiggo Hansen, fríður ungur
maður og ljúfur í viðmóti. Ekki
leið á löngu þar til það fór að