Morgunblaðið - 14.03.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1980
Listaþing Lífs og lands:
fjárhagspottinn
Eins og
er búið
Á þingi um mann og
list, sem Líf og land
gekkst fyrir á Kjarvals-
stöðum fyrir skömmu var í
upphafi rætt um stöðu
listar í landinu og hafa
þegar verið birtir kaflar
úr þeim erindum í Morg-
unhlaðinu. Eftir hádegi á
laugardag var fjallað um
aðstöðu listafólks í 10 er-
indum. Fundarstjóri þá
var Elín Pálmadóttir.
Verður hér gripið niður í
erindin sem flutt voru í
þessum hluta listaþings-
ins.
Thor Vilhjálmsson rithoíundur
talaði fyrstur um listafólk og
ríkisvald. I. kafla ræðu sinnar
varpaði hann fram þeirri hug-
mynd að laun ætti að tryggja þeim
kjarna listaskapenda sem bera
uppi list sinnar tíðar hverju sinni,
„hinum virku eldlínumönnum,"
sagði Thor. „Ellilaun eru allt
annað mál, eða sjúkrastyrkir, eða
önnur svið framfærsluhjálpar.
Síðan tel ég að eigi að gefa
mörgum nýliðum tækifæri til að
sanna gildi sitt og erindi með
tímabundnum starfslaunum og
einnig þeim sem gegna öðrum
störfum færi á að losa sig undan
starfsskyldum tíma og tíma til
listrænna átaka í einbeitni.
Ennfremur ættu að vera til verð-
laun ýmisleg handa þeim, sem
vinna einstök listaafrek, að bestu
manna yfirsýn. Hinsvegar tel ég
að úthlutun listamannalauna í
núverandi formi sé skrípaleikur
og dár. En grátlegast er þó það
gaman stjórnmálamanna þegar
þeir velja heiðursverðlaunaþega
ríkisins, ég leiði hjá mér að nefna
verstu endemin í flokksvalinu sem
varla dyljast neinum, en minni á
að enn er gengið fram hjá mönn-
um eins og Sigurjóni Ólafssyni og
Svavari Guðnasyni.
Sem betur fer virðist heldur
hafa dregið úr því landlæga
hnútukasti í garð listamanna að
kalla þá sníkjudýr og ölmusu-
menn, og sjaldnar á síðustunni
heyrist orðið menningarviti haft
sem skammaryrði ásamt þeirri
kröfu að slökkt væri á þeim öllum.
Hins vegar hefur það komið skýrt
fram í umræðu opinberlega und-
anfarið það sem mörgum hefur þó
verið lengi ljóst, að íslendingar
eru alls ekki framarlega meðal
svonefndra menningarþjóða í
fjárveitingu til menningarþurfta,
eins og veisluglaðir fulltrúar ríkis-
valdsins og konsúlar íslendinga
erlendis og umferðagortarar vilja
vera láta einkum við ókunnuga
heldur með þeim öftustu.“
• Einkum á
fjármálasviðinu
í erindi sem Vilhjámur Hjálm-
arsson, fyrrv. ráðherra, lagði
fram, en hann gat ekki verið
viðstaddur, var gerð grein fyrir
framlögum ríkisins til lista á
árinu 1979. Að lokum minnst á
eftirfarandi: „Þótt hið opinbera
leggi fram fé til listgreina með
ýmsu móti, þá er þar einatt aðeins
um að ræða brot af tilkostnaði.
Hugur ber þá hálfa leið og vel það.
Slík framlög lista- og áhugafólks
bera gjarnan launin í sjálfum sér,
en eru stórlega þakkarverð engu
að síður.
Samskipti ríkisvaldsins og lista-
manna eru einkum á fjármála-
sviðinu, ef ég mætti orða það svo.
Islenska ríkisvaldið seilist ekki til
áhrifa á listastefnur, á listsköpun-
ina sjálfa. Og væntanlega æskir
þess enginn að sá þáttur verði
tekinn hér. En það er vafalaust
full þörf á því að skipuleggja betur
en nú fjárhagslegan stuðning hins
opinbera við hinar ýmsu greinar
þeirra lista, sem ætla má að
lífvænt sé í landinu. Arið 1975
skipaði menntamálaráðherra
nefnd til að gera úttekt á fjár-
hagslegri stöðu lista og listgreina
í þeim tilgangi að undirbyggja
aðgerðir til úrbóta og betra skipu:
lags. Nefndin lauk ekki störfum. I
fjárveitinganefnd Alþingis hefur
það lengi tíðkast að setja undir-
nefndir í þýðingarmikla mála-
flokka. Þrátt fyrir þrýsting frá
einstökum nefndarmönnum á
undanförnum árum tókst það
fyrst í fyrra að fá þann hátt upp
tekinn varðandi menningarmál.
Þetta hefur haft verulega þýðingu.
Mér sýnist hlutur menningarmála
og fagurra lista sér í lagi það smár
að fremur beri að auka hann en
minnka. En það skal lukku til í
öllu verðbólgubaslinu, að ráða-
menn komist ekki að þveröfugri
niðurstöðu."
Rannveig Ágústsdóttir, fram-
kvæmdastjóri Rithöfundasam-
bands íslands, ræddi um styrki og
starfslaun, og gerði mjög góða
grein fyrir hinum ýmsu þáttum,
sem of langt yrði upp að telja hér,
en er að finna í bók um útgefin
erindi þingsins. í upphafi máls
sins sagði Rannveig:
„Listamenn eru ekki venjulegir
launþegar, þó túlkandi listamenn
geti oft nálgast þá skilgreiningu.
Þess vegna fer allt í skrall þegar
farið er að tala um laun lista-
manna og almenningur hrópar:
Styrkir, styrkir. Sú orðvenja hefur
skapast að kalla það „starfslaun
listamanna," þegar mönnum er
greitt fyrirfram fyrir að búa til
listavek eða fyrir undirbúning að
túlkun listaverka. Þann skilning
hefi ég lagt i orðið. Auk starfs-
launa var mér uppálagt að gera
grein fyrir styrkjum, sem lista-
mönnum bjóðast, og af því spinnst
langt mál um sjóði.
í frumvarpi til fjárlaga 1980 eru
samanlögð gjöld ríkis áætluð um
315 milljarðar króna. Af því fara
46 ’/2 milljarður gegnum mennta-
málaráðuneyti, yfirgnæfandi til
Thor Vilhjálmsson
Jón Þórarinsson
skólamála. Skapandi list og list-
túlkun fær í sinn hlut 1,47 millj-
arða eða 3,2%. Sé miðað við gjöld
ríkisins í heild, er fjárveitingin
ekki nema 0,46%, það er tæpt
hálft prósent eins og þjóðleikhús-
stjóri hefur vakið athygli á nýlega
og fleygt er orðið. Sundurliðun á
hálfa prósentinu er á blaði hér
fyrir aftan (ekki birt hér í þessum
stutta úrdrætti). Þar er tilgreint
framlag Þjóðleikhúss, Listasafns
íslands o.fl. sem ekki rennur
milliliðalaust í pyngju lista-
manna. Af 29 tilgreindum liðum
eru aðeins fjórir, sem fara í styrki,
sem veittir eru eftir umsókn um
einstaklinga. „Síðan fjallaði
Rannveig skv. því um þessa sjóði,
menningarsjóð, kvikmyndasjóð,
launasjóð rithöfunda, starfslaun
listamanna, svo og aðra tónlistar-
starfsemi og ferðastyrki.
• Listin til fólksins
— eða öfugt?
Þóra Kristjánsdóttir listfræð-
ingur nefndi erindi sitt: Listin til
fólksins — eða fólkið til listarinn-
ar? Hún sagði m.a.: „Skyldi ekki í
hugskoti listamannsins leynast sú
tilfinning, að aðrir eigi eftir að
meðtaka listaverkið, jafnvel njóta
þess, leggja síðan á það dóm?
Oftast vilja listamenn eiga erindi
við fleiri en sjálfa sig. Eftir sem
áður getur það verið þeirra eigin
hégómleiki, sem verið er að svala
... eða hvað? Trúa þeir að það
erindi sem þeir flytja lýðnum, sé
honum slík nauðsyn, að einskis
megi láta ófreistað að hann megi
meðtaka dýrðina ... Fyrir hvern?
Fyrir listamanninn, fyrir lýðinn
sjálfan, fyrir einhverja ótil-
greinda hugmynd eða hugsjón,
sem er ofar venjulegu mannlegu
verðmætamati; í einhverju óáreit-
anlega guðlega innblásnu æðra
veldi? En hverjir eiga þá að
dæma? Margur hefur reynt að
skilgreina hvað sé list, ekki síst
Iistfræðingar, svona fólk eins og
ég sem lifir á því að fjalla um verk
sem aðrir skapa, en sem betur fer
hefur engum tekist að finna end-
anlega niðurstöðu, enda færi sjálf-
Vilhjálmur Hjálmarsson
sagt að kárna gamanið ef formúl-
an væri fundin.
Ég vona að ég þyki ekki taka
stökk í röksemdafærslunni, þó ég
staðhæfi að þorri listamanna sé
þeirrar skoðunar að list eigi erindi
við samfélagið. Og það erindi sé
svo brýnt, að eðlilegt sé að fleiri
stuðli þar að. Eru þeir einir um
þessa skoðun? Eða hefur lista-
mönnum tekist að sannfæra aðra
um að maðurinn Iifi ekki á brauði
einu saman? Að list spretti af þörf
og mæti þörf. Þarf kannski ekki
ævinlega frumkvæðið frá lista-
2. hluti
mönnunum, getur jafnvel hugsast
að aðrir af sjálfdáðum kannist við
þessa þörf. Getur verið til dæmis,
að hvati þess að einhver leggur út
í listfræði sé sviðuð upplifun á
mannlífsins verðmætum og við
gerum ráð fyrir að hinn skapandi
listamaður hafi? Hvernig sem
menn vilja svara þessum spurn-
ingum er staðreynd, að til eru
listasöfn, bókasöfn, leikhús, sin-
fóníuhljómsveitir — hefðbundin
og óhefðbundin fyrirbæri, sem
hafa þann tilgang að flytja list til
fólks. Auðvitað er misjafn áhug-
inn, en kannski óvenjuríkur miðað
við höfðatölu hér. Ef áhuginn
dofnar kemur upp spurningin: Af
hverju kemur ekki fólkið til listar-
innar — finnst því. hún ekki eiga
erindi lengur ... eru áðurnefndar
stofnanir ekki nógu lifandi —
stöðnuð eða of hámenningarleg til
þess að gera svo að listin nái til
fólksins? Því aðrir vinna varla að
listflutningi og listkynningu á
íslandi eins og í fjárhagspott
þeirra er búið en þeir sem telja að
listin sé fólki fyrir góðu, sé
menning og sjálfstæði þjóðarinn-
ar lífsnauðsynleg."
• Fyrsta ný-
listasafnið
Þá flutti Gylfi Gíslason erindi
sem þau Ásta Ólaísdóttir og Níels
Hafstein höfðu samið. Þar voru
m.a. eftirfarandi upplýsingar:
Rannveig Ágústsdóttir
Björn Björnsson
Nýlistasafnið var stofnað 5. jan-
úar 1978 af hópi myndlistamanna
er þótti opinberir aðilar hafa
staðið sig illa og vanrækt þá
listamenn er fjalla um samtímann
í verkum sínum og leita nýrra
leiða til endurnýjunar og uppgjöra
við eldri gildi. Hér var það í fyrsta
sinn í myndlistasögu heimsins að
listamenn stofnuðu safn er hefur
það á stefnuskrá sinni að bjarga
frá glötun, varðveita og kynna
listaverk og heimildir lifandi
kynslóðar. Þeir mátu ástandið
þannig að sterkt almenningsálit
og fastmótaður myndmarkaður
gæti orðið til þess að 15—20 ára
tímabil í listasögu þjóðarinnar
glataðist. Félagsmenn í Nýlista-
safninu eru nú 39 talsins, búsettir
hér heima og erlendis, auk þess
nokkrir kunnir erlendir mynd-
listamenn sem hafa hrifist af
stofnuninni. Nýlistasafnið á nú
um 500 listaverk, þ.á.m. eftir einn
umdeildasta listamann og fyrir-
lesara Þjóðverja, Joseph Beuys,
Svisslendinginn/Islendinginn
Dieter Roth (20 grafíkmyndir,
skúlptúra, 40 bækur o.fl.), Fransk-
manninn Robert Filliou, víðkunn-
an heimspeking, Englendinginn
Richard Hamilton, upphafsmann
POP-listar og Douwe Jan Bakker,
einn þekktasta listamann Hol-
lendinga (70 einingamyndröð
byggða á ísl. landslagi og nöfnum
hinna ýmsu „fyrirbæra": hvarf,
hvílft, hvoll, hvammur).
• Ekki heillavænleg
menningarpólitík
Jón Þórarinsson tónskáld fjalL
aði um list og fjölmiðlun. I
kaflanum um ríkisfjölmiðla sagði
hann m.a.: „Höfuðnausyn útvarps-
ins er sú að mínu mati að 1. gr.
útvarpslaganna, sem kveður á um
að ríkisútvarpið skuli vera sjálf-
stæð stofnun, fái raunhæfa merk-
ingu, og þá fyrst og fremst á þann
veg, að það þurfi ekki að vera
komið undir duttlungum ráðherra
frá ári til árs, hvort stofnunin
getur rækt það menningarhlut-
verk sem henni er ótvírætt ætlað.
Ógæfa útvarpsins er sú, að afnota-
gjöldin eru reiknuð inn í kaup-
Þóra Kristjánsdóttir
Hans Kr. Árnason