Morgunblaðið - 14.03.1980, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. MARZ 1980
Haukur Már Haraldsson ritstjóri:
Þann 12. desember 1978 var
Pedro Quevedo myrtur. Quevedo
var gjaldkeri í stjórn verkalýðsfé-
lagsins við Coca Cola verksmiðj-
una í Guatemala City, Embotella-
dora Guatemalteca. Samhliða
þessu morði voru 23 verkamenn
við verksmiðjuna fangelsaðir á
fölskum forsendum, og margir
starfsfélagar þeirra fengu hótun
um líflát ef þeir ekki undirrituðu
skjal sem beint skyldi gegn stjórn
Burtséð frá því að þessi setning
er hin ágætasta öndunaræfing, er
með henni reynt á svarthöfðskan
hátt að læða því inn hjá lesendum
að þau læti sem orðið hafa um
heim allan vegna Coca Cola í
Guatemala séu upprunnin hjá
Svíum og þess vegna ekki mark-
tæk. Tryggir lesendur Morgun-
blaðsins vita jú vel að Svíar eru
vont fólk, — gott ef ekki kommún-
istar.
Haukur Már Haraldsson.
Verksmiðjan stækkaði við sam-
runa við aðra verksmiðju árið
1956 og framleiðir síðan auk
kóksins drykki eins og 7-up, Ging-
er Ale og Grapette, sem er grape-
fruit-drykkur. Um leið og verk-
smiðjan stækkaði tók John Trott-
er við fyrirtækinu sem aðaleigandi
og stjórnandi. Trotter er lögfræð-
ingur frá Houston í Texas, al-
ræmdur andstæðingur allrar
verkalýðshreyfingar og almenn-
ingssamtaka yfirhöfuð, náinn vin-
ur þeirra herforingja sem ráða
ríkjum í Guatemala og m.a. þekkt-
ur fyrir að vera félagi í hinu
fasistíska John Birch Society í
heimalandi sínu.
Segja má að eftir valdarán
hersins í Guatemala áfið 1954 hafi
ömurlegt ástand ríkt í landinu,
þar sem almenningur hefur verið
En þrátt fyrir þá hættu sem
verkamennirnir lögðu sig augljós-
lega í, héldu þeir baráttu sinni
áfram og tókst að knýja fram
launahækkun í árslok 1977. Þá
hafði starf verkalýðsfélagsins ver-
ið svo árangursríkt, að 94%
starfsmanna voru félagar þar í.
í desember 1978 hófst enn ein
hryðjuverkaalda gegn starfs-
mönnum fyrirtækisins. Þann 12.
Var Pedro Quevedo myrtur, eins og
sagt er frá í upphafi þessarar
greinar. Það er eftirtektarvert í
sambandi við þetta morð, að strax
að morgni þessa dags umkringdu
verksmiðjuna sérstakir öryggis-
verðir, tilkallaðir af stjórn fyrir-
tækisins. Um miðjan dag var svo
Quevedo myrtur.
í inngangi þessarar greinar er
svo sagt frá því næsta sem gerðist;
Þokunni lyft af kókmálinu
verkalýðsfélagsins. Þessari hótun
var dreift heim til verkafólksins,
þannig að nöfn þess og heimilis-
föng hljóta að hafa verið fengin
hjá starfsmannahaldi verksmiðj-
unnar.
Liðlega mánuði eftir að þetta
átti sér stað, þann 16. janúar 1979,
gengu tveir menn úr sérstakri
deild lögreglunnar, Pelotan Mo-
delo, inn á verksmiðjusvæði kók-
verksmiðjunnar, án þess að reyna
á nokkurn hátt að fela erindi sitt.
Þeir gerðu tilraun til að ræna
Israel Marquez, formanni verka-
lýðsfélagsins á staðnum, en hon-
um tókst að komast undan í
bifreið og sakaði ekki þótt
skothríðin frá mönnunum tveimur
dyndi yfir bifreiðina og gluggar
hennar væru sundurskotnir.
Þann 24. janúar var bifreiða-
stjóri nokkur drepinn í íbúðarhúsi
Marquez, og var þar bersýnilega
um mistök að ræða. Morðingjarnir
héldu að þarna væri Marquez
sjálfur á ferðinni.
Þann 5. apríl þetta ár var
Manuel Lopez Balan myrtur, en
hann hafði verið álitinn einna
líklegastur eftirmaður Israels
Marquez í formannsstóli verka-
lýðsfélagsins. Balan var rænt þeg-
ar hann var að aka út kóki í
Guatemala City og fannst líkami
hans nokkru síðar. Hann bar
augljós merki um pyntingar.
Eftir þetta morð á Balan flýðu
30 verkalýðsleiðtogar í Guatemala
land og margir hafa sagt stöðum
sínum við kókverksmiðjuna laus-
um. Israel Marquez var meðal
þeirra sem flýðu land. Hann
komst inn á aðalfund hluthafa í
Coca Cola samsteypunni í Atlanta,
Bandaríkjunum, í maí 1979 og bað
ráðamenn þar að grípa í taumana
svo ofsóknum gegn verkafólki í
verksmiðjunni í Guatemala linnti.
Þessari málaleitan var vísað á bug
af samkomunni.
Merkilegar
yfirlýsingar
í ljósi þess sem hér að framan
er frá sagt, er býsna forvitnilegt
að lesa plagg sem virðist vera
einhvers konar yfirlýsing Vífil-
fells hf., framleiðanda Coca Cola á
íslandi. Plagg þetta birtist í Morg-
unblaðinu 22. febrúar sl. og er
nánast birt sem innlegg Péturs
Björnssonar framkvæmdastjóra
Vífilfells í mjög svo takmarkaðar
umræður um málið á sömu síðu.
Upphaf þessa plaggs sýnir strax
á hvaða strengi skal slegið:
„Vegna þess að sænskt (leturbr.
mín, HMH) verkalýðsfélag í mat-
vælaiðnaði reis upp skyndilega og
heimtaði að Coca Cola í Svíþjóð
yrði sniðgengið þangað til Coca
Cola félagið hefði tekið fram-
leiðsluleyfið af verksmiðju í
Guatemala og hvatti um leið
alþjóðleg samtök verkafólks við
matvælaiðnað að styðja við bak
sér, þá viljum við koma á fram-
færi yfirlýsingu frá Coca Cola
félaginu í Atlanta um þetta mál,
og einnig vegna þess að hingað eru
Komin bréf um þetta efni til Iðju
og fleiri félaga."
Plagg framkvæmdastjórans
heldur áfram: „Þykir okkur rétt að
skýring þessi komi núna, einkum
vegna þess að fregn þessi er
forsendulaus og auk þess ár síðan
farandfrétt þessi fór um Vestur-
lönd en hefur legið niðri vegna
ónógrar forsendu og sanninda um
þetta óljósa mál. Við vitum að
margir aðilar og hópar eru ávallt
reiðubúnir að dæma strax, þó
enginn fótur sé liggjandi fyrir
söguburðum."
Þetta er óneitanlega hraustlega
mælt, sérstaklega miðað við þá
staðreynd að þegar í mars 1977
hóf IUF (alþjóðasamtök starfs-
fólks í matvælaframleiðslu) til-
raunir sínar til að fá verkalýðsfé-
lag starfsfólks í kókverksmiðjunni
í Guatemala viðurkennt. Þann dag
var sent skeyti þessa efnis til
Lucians Smith, formanns hlutafé-
lagsins Coca Cola, og Johns Trott-
er, eiganda verksmiðjunnar í
Guatemala City. Síðan hefur þetta
mál verið í gangi af hálfu Alþjóða-
sambandsins en farið smáharðn-
andi eftir því sem á tímann hefur
liðið, vegna framkomu stjórnar
verksmiðjunnar.
Það kann vel að vera, að mál
þetta sé allt fremur óljóst og þoku
hulið í augum Péturs Björnssonar
og þeirra sem ríkjum ráða hjá
Vífilsfelli. En ég get fullvissað
hann um að það er kristaltært í
augum þeirra sem haft hafa fyrir
því að kynna sér málsatvik. Það
hefur Pétur ekki gert, eins og
andsvör hans í fjölmiðlum bera
með sér, heldur ber hann fyrir sig
yfirlýsingu frá Coca Cola Comp-
any í Atlanta, og birtir hana í
Morgunblaðinu í beinu framhaldi
af plaggi því sem vitnað er til hér
að framan.
Lítum á þessa bandarísku yfir-
lýsingu:
Þar segir í upphafi frá því að
beiðni hafi komið frá IUF um að
úthýsa Coca Cola af markaði og sé
sú beiðni „algjörlega óréttlætan-
leg“. Segir síðan frá forsendum
þessarar beiðni, þ.e. að „fyrirtækið
Embotelladora Guatemala ... hafi
gerst sekt um ofbeldi gagnvart
starfsmönnum sínum“, en þrátt
fyrir rannsókn á vegum Coca Cola
Company hafi ekki tekist að afla
haldbærra sannana, og IUF hafi
„ofan á allt annað vísað á bug
tillögum Coca Cola fyrirtækisins í
Atlanta um að taka umkvörtunina
beint til fyrirtækisins í Guate-
mala“.
Þessu næst er í yfirlýsingunni
lögð á það áhersla að verksmiðjan
í Guatemala sé sjálfstætt fyrir-
tæki án nokkurra skipulagslegra
tengsla við Coca Cola í Atlanta.
Þannig er reynt að gefa í skyn að
þeir í Atlanta geti ekkert gert í
málinu; það sé þeim óviðkomandi.
Rannsókn Coca Cola Company,
sem fyrr er getið, er sögð hafa
byggst upp á „fjölda viðtala í
mörgum löndum við þá aðila sem
þóttust (leturbr. mín, HMH) búa
yfir sönnunargögnum sem tengdu
verksmiðjustjórnina við ofbeldis-
verkin. Samhliða þessu var haft
náið samstarf við rétta opinbera
aðila (leturbr. mín, HMH).
Nokkur orð vegna
yfirlýsingar
Vífilíells h.f.
og Coca Cola
Company í Atlanta
um ástand mála
í kókverksmiðj-
unni í Guatemala
GREIN þessi barst blað-
inu fyrir nokkru og hef-
ur orðið að bíða birt-
ingar vegna þrengsla í
blaðinu. — Höfundur
gat þó ekki beðið síns
tíma og birti greinina í
Þjóðviljanum í síðustu
viku. Hann verður því
að sætta sig við að
jafnframt birtist
svargrein, sem blaðinu
barst við Þjóðviljagrein-
inni og þá jafnframt
þessari.
Þrátt fyrir þessar rannsóknir
tókst ekki að afla sönnunargagna
frá fyrstu hendi um sannleiksgildi
ákærunnar, né heldur ná í ábyrga
skjalfestingu um ofbeldisverkin.
Það er einnig mjög mikilvægt að
gera sér Ijóst að hin réttu og
löglegu yfirvöld í Guatemalariki
hafa hvorki borið fram ákærur í
þessu máli né því síður dæmt
nokkurn aðila fyrir ábyrgð á
ofbeldisverkum“ (leturbr. mín,
HMH).
Loks segir í yfirlýsingunni frá
Atlanta að „„sumir hópar“ hafi
þrýst á að Coca Cola fyrirtækið
rifti samningum við verksmiðjuna
á framleiðslu á Coca Cola og
byggj a kröfur sínar á þeirri
óraunhæfu (leturbr. mín, HMH)
forsendu að stórn verksmiðjunnar
í Guatemala City sé ábyrg fyrir
ofbeldisverkunum".
„Að lokum. Ef einhverjar hald-
bærar sannanir liggja fyrir tengd-
ar þessum staðhæfingum — þá
viljum við fá að vita um þær, segir
Coca Cola fyrirtækið," segir í lok
þessarar makalausu yfirlýsingar
frá Coca Cola í Atlanta, sem birt
er sem einhver stórisannleikur í
Morgunblaðinu sl. föstudag.
Gangur mála
í Guatemala
Hver skyldu svo vera málsatvik
í því „óljósa" máli sem Pétur
Björnsson talar um. Lítum á:
Coca Cola hefur verið framleitt
í Guatemala síðan árið 1939.
kúgaður af herforingjastjórnum
og lítt eða ekki þorað að hafast að.
En árið 1975 má segja að verka-
lýðshreyfingin hafi byrjað að end-
urskipuleggja sig og þeir sem
einna mestum árangri náðu voru
einmitt starfsmenn Embotella-
dora Guatemalteca, — fram-
leiðsluaðila Coca Cola í landinu.
Eftir að hafa átt í launadeilu við
fyrirtækið tókst verkafólkinu að
stofna verkalýðsfélag, sem meiri-
hluti starfsfólksins gekk í. Þetta
félag var jafnvel'viðurkennt laga-
lega, enda þótt dpmstólar í Guate-
mala reyni með öllum tiltækum
ráðum að komast hjá því ^ð
viðurkenna verkalýðssamtök.
Fyrirtækið reyndi strax í upp-
hafi að koma í veg fyrir að þetta
verkalýðsfélag gæti starfað, og
beitti til þess hótunum um at-
vinnuleysi og mútum, auk þess
seni ófélagsbundið vinnuafl var
flutt til verksmiðjunnar frá öðrum
landshlutum.
í marsmánuði 1975 kallaði verk-
smiðjustjórnin á lögreglulið til að
stöðva setuverkfall. Arangurinn
varð 13 alvarlega slasaðir verka-
menn. Fjórtán verkamenn voru
fangelsaðir og 152 reknir úr starfi.
I apríl sama ár lýsti John
Trotter því yfir, að hann myndi
aldrei viðurkenna verkalýðsfélag í
sinni verksmiðju. Fulltrúar ríkis-
stjórnarinnar, verksmiðjustjórn-
arinnar og verkafólksins áttu
síðan saman nokkra fundi og
fyrirtækið neyddist til að endur-
ráða verkamennina 152 sem rekn-
ir höfðu verið mánuði fyrr. Við-
ræður héldu síðan áfram um
vinnuaðstöðu og launamál, en með
takmörkuðum árangri. Fyrirtæk-
inu var jafnframt skipt upp í 13
aðskildar einingar, í tilraun til að
tvístra þannig félagsmönnum
verkalýðsfélagsins og lama starf-
semi þess. Það tókst ekki.
í mars 1977 tókst tveimur fé-
lagsmönnum verkalýðsfélagsins
að komast undan, þegar gerð var
tilraun til að myrða þá. Þetta voru
þeir Angel Villeda Moscoso og
Oscar Humberto Sarti. Þetta
reyndist vera byrjunin á langvar-
andi tilraunum til að myrða þá
sem voru í forystu fyrir verkafólk-
inu í kókverksmiðjunni. Að
minnsta kosti tvær þessara til-
rauna hafa heppnast, eins og sést
á upphafi þessarar greinar.
Þeir Moscoso og Sarti upplýstu,
að starfsmannahald fyrirtækisins
hefði haft í hótunum við þá og
reynt að fá þá þannig til að hætta
að skipuleggja verkafólkið í sam-
tök.
Síðar á þessu sama ári urðu
tveir lögfræðingar samtaka verka-
fólks, Luis Alberto Lopez Sanchez
og Guillermo Monzon-Paz, fyrir
morðtilraun, en sluppu hættulega
særðir. í júnímánuði tókst tilræð-
ismönnum hins vegar betur. Þá
voru lögfræðingarnir Mariö Lopez
Larrave og Jorge Alfonso Lobo
Duban myrtir, en þeir störfuðu
báðir fyrir verkalýðssamtökin
CNT, sem starfsmenn kókverk-
smiðjunnar eiga aðild að.
tilrauninni til að ræna Israel
Marquez, morðinu á bílstjóranum
Manuel Antonio Moscoso Zaldafia,
leigjanda í húsi Marquez, óg loks
morðinu á Manuel Lopez Balan,
nánum samstarfsmanni og líkleg-
um eftirmanni Marquez í forystu
verkalýðsfélagsins. Balan hafði þá
aðeins verið tvo daga í vinnu, eftir
að hann særðist þegar gerð var
önnur tilraun til að myrða hann.
Balan fannst skorinn á háls ásamt
líkum fjögurra óþekktra fórnar-
dýra. Öll líkin báru merki um ótal
hnífsstungur og önnur merki
pyntinga.
Því má einnig skjóta hér að, að
daginn áður en tilraun var gerð til
að ræna Israel Marquez, 15. jan-
úar 1979, óku vopnaðir og óein-
kennisklæddir menn allan daginn
á mótorhjólum umhverfis verk-
smiðjuna. Bersýnileg aðvörun til
starfsmanna.
Á síðasta ári reyndi John Trott-
er nýja aðferð til að ná sér niðri á
verkalýðsfélaginu. Hann beitti sér
fyrir stofnun „guls“ félags, Asoci-
acion de Empleados de EGSA
(EGSA: Embotelladora Guatemal-
teca SA.), til mótvægis gegn
gamla félaginu, Sindicato de Tra-
þajadores' de Embotelladora
Guatemalteca. Þessi félagsskapur
skyldi fjármagnast þannig að fé-
lagsmenn skyldu greiða 5% af
launum sínum og atvinnurekand-
inn samsvarandí upphæð á móti.
Félagslíf margs konar fór fram
fyrir félagsmenn eingöngu og
þeim stóð til boða sérstök lánafyr-
irgreiðsla. Þeir sem réðust til
starfa hjá fyrirtækinu eftir að
þetta „gula“ félag hafði verið
stofnað, neyddust til að ganga í
það. En þrátt fyrir þessar þving-
unaraðferðir berast nú þær fréttir
frá Guatemala að félagsmönnum í
„gula“ félaginu fari fækkandi.
Lokaorð
Þessi skrif eru orðin æði miklu
lengri en þeim var ætlað að vera í
upphafi, en ég taldi nauðsynlegt
að reyna að gefa einhverja mynd
af gangi mála í Guatemala, sér-
staklega vegna þeirrar fuílyrð-
ingar sem fram kemur í plaggi
Vífilsfells hf., að hér sé aðeins um
að ræða sænskt upphlaup. Ég
þykist hafa sýnt fram á að svo sé
ekki. Þær umræður og hótanir um
sölubann á Coca Cola víða um
heim eru þvert á móti varnarað-
gerðir vegna þess verkafólks sem
starfar við kókverksmiðjuna í
Guatemala, til að tryggja því þau
sjálfsögðu mannréttindi að fá að
stofna verkalýðsfélag sem sjái um
að semja um lífsafkomu félags-
manna við eiganda fyrirtækisins,
án þess að verkafólkið eigi líflát
yfir höfði sér eða missi starfið.
Hvað viðkemur þeirri staðhæf-
ingu í yfirlýsingunni frá Atlanta,
að „hin réttu og löglegu yfirvöld
Guatemala" hafi „hvorki borið
fram ákærur í þessu máli né því
síður dæmt nokkurn aðila fyrir
ábyrgð á ofbeldisverkunum", þá er
þetta furðu óskammfeilin stað-
hæfing og augljóslega sett fram til