Morgunblaðið - 16.03.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MARZ 1980
15
höíuðið. Satn þeirra greína kom
út að Debussy látnum með
dulnefninu Monsieur Croche
antidilettante.
Það tónverk, sem veldur
sennilega fyrstu verulegum
straumhvörfum í lífi Debussys
sem tónskálds, er L’apres-midi
d’un faune, oftast kallað síðdegi
eða síðdegisdraumur skógar-
púkans, en þarna opnast eigin-
lega nýr vegur í tónlistarheimin-
um. Þarna koma einkenni De-
bussys sterkt fram — hálfglær,
fíngerður vefnaður í hljómsveit-
arútfærslu, þar sem hljómarnir
líða Ijúflega áfram ásamt trega-
blöndnum laglínuhlutum. Þetta
verk birtist árið 1894, en um
sviþað leyti var Debussy að
semja óperuna Pelleas og Meli-
sande eða á árunum 1892—
1902.
Á þessum árum samdi hann
einnig hið sérkennilega hljóm-
sveitarverk Nocturnes — Næt-
urljóð, sem eru reyndar eins og
þrjú stök verk, Nuages — Fetes
og Sirene: sem mætti leggja út:
ský, hátíðir og hafgúur, og er hið
síðastnefnda með kvennakór án
orða.
Og eftir tíu ár lauk Claude
Debussy við hina miklu óperu
sína, Pelleas og Melisande, árið
1902, sem kom til með að eiga
óvenjulega góðu gengi að fagna,
þrátt fyrir einstaka hjáróma að-
finnsluraddir. Og með þessum
tónverkum ásamt fleirum var
vegur Debussys tryggður —
CLAUDE
DEBUSSY
á tuttugustu öld
hin eftirsóttu verðlaun, þá tutt-
ugu og tveggja ára gamall, Prix
de Rome, Rómarverðlaunin, tón-
skáldaverölaun, sem fólu í sér
rétt til þriggja ára dvalar í Villa
Medici. Þar skyldi verölaunahaf-
inn kynna sér ítalskt tónlistarlíf
og vinna aö eigin tónverkum.
Sjálfsagt hefur Debussy þótt
þessi heiðursviðurkenning ein-
hvers virði, en er hann hélt suður
á bóginn, lýsti hann því yfir, að
hann væri að gerast Rómverji á
móti vilja sínum. Debussy tolldi
ekki nema tvö af hinum þremur
tilskyldu dvalarárum í Villa Med-
ici og það var ekki samfelld dvöl.
Honum fannst lítið til ítalskrar
óperutónlistar koma, helst var
það, að gömul kirkjuleg tónlist
hefði áhrif á hann — verk eftir
Palestrina, Orlando di Lasso og
svo frv. Því hélt Debussy beint
aftur til Parísar og var tíður
kvöldgestur á kaffihúsum á
Montmartre, þar sem tónskáld
eins og Erik Satie, ýmsir málarar
og skáld sóttu.
Þaö var þá, sem tónverk fóru
að birtast eftir Debussy, verk,
sem lærðum mönnum fannst
vera með óljósu yfirbragöi, ann-
arlegum hljómum og laus í reiþ-
unum. Þetta var strax tengt
málaralist þess tíma, en oröið
impressionismi var notað um list
málaranna Manet, Monet, De-
gas, Renoir, Pissarro, Sisley og
sjálfsagt fleiri. Sú hugmynd sem
felst í oröinu impressionismi, er
það, sem augaö nemur i fljótu
bragöi — oft verða útlínur óljós-
ar, og smáatriði hverfa sem í
móðu. Þar fyrir utan höfðu symb-
ólísku skáldin, skáld tjáningar-
stefnu, djúp áhrif á Debussy —
Ijóð þeirra Ijá tónlist Debussys
vængi í Ijóösöngvum hans. Og
því verður þetta sem ein hreyf-
ing. Symbólismi í skáldskap,
impressionismi í málaralist og
tónlist — vinna lítils hóps í París
í orðum, litum og tónum. Sjálfur
var Debussy ekki ánægöur meö
kenniheiti sitt — impressionisti
— honum fannst samlíkingin
ekki fullnægjandi — smáatriði
tónverka hans yrðu að koma
fram, þótt mjúkt væri leikið, og
sitt hvaö fleira hafði hann við
þetta að athuga. Margt af því,
sem veldur þessum óljósa blæ
hjá Debussy, er notkun heiltóna-
tónstigans, en þeim tónstiga
mætti frekar lýsa sem hljómi —
gömul aðferð þeirra, sem
stemmdu kirkjuorgel — sex heil-
tónar í röð. Síðan mætti nefna
samstígar þríundir, ferundir,
fimmundir, sjöundir og níundir
— allt þetta skapar þokukennd-
an óljósan draumaheim. Fleiri
frönsk tónskáld en Debussy hafa
verið orðuð við impressionisma
— Ravel, sér í lagi — Dukas,
Florant Schmitt, Roussell, Ibert,
Severac og fleiri.
Lítið verður greint frá einkalífi
Debussys, en þar koma konur
allmjög við sögu, sem hafa þó
nokkur áhrif á lífsstefnu hans og
listsköpun. Á námsárum sínum
kynntist hann frú Nadeida Filare-
tovna von Meck, velgjörðar-
manneskju Tsjaikofskís, og ferð-
aðist Debussy með henni til
Sviss, ítalíu og Austurríkis, og
tvisvar til Rússlands, þar sem
hann dvaldi um tíma, og víkkaöi
sjóndeildarhringur hans mjög við
þaö. Fleiri konur komu við sögu í
ævi hans, bæði þær, sem hann
kvæntist og kvæntist ekki, og
eru nöfn þeirra tengd ákveðnum
tímabilum í lífi hans og tónverk-
um. Ekki veröur heldur greint frá
öllum þeim listamönnum, sem
Debussy kynntist og höfðu áhrif
á listsköpun hans. Nær er aö tala
um afköst listamannsins sem
tónlistarmanns, en Debussy
helgaði líf sitt fyrst og fremst
tónsmíðum, þótt hann neyddist
til þess á tímabilum aö vinna sem
kennari og listgagnrýnandi, og
sem listgagnrýnandi þótti hann
með afbrigðum hnyttinn og þótti
þar oft hitta nagiann vel á
hann var orðinn frægur — ríkis-
stjórnin hafði veitt honum heið-
ursmerki og almenningur tók
honum opnum örmum.
Önnur hljómsveitarverk eftir
Debussy fylgdu í kjölfarið á fyrsta
áratugi tuttugustu aldar, svo sem
— La Mer, hafið — þar sem
tónskáldið tekur aðra stefnu —
reynir að hrista af sér drauma-
heim fyrri verka. Svo er verkið
Iberia, en um það verk hafði
spænska tónskáldiö Manuel de
Falla það að segja, að það bæri
meö sér höfuga töfra andalús-
ískra nátta — og það þótt
Debussy hefði aldrei stigið fæti
sínum á spænska grund. Og loks
komu hljómsveitarverkin Gigue
og Rondes de Printemps.
Síðustu ár ævi sinnar var
Claude Debussy mjög afkasta-
mikill — samdi mikið af tónlist
ætlaða fyrir leikhús — en sumt
er erfitt að skilgreina hvort fellur
undir hugtökin ópera, óratóríum
eða ballett. Mikilvirkastur á þess-
um síðustu árum var Debussy á
sviöi píanótónlistar og kammer-
verka, og má þar til nefna
píanóverkin En blanc et noir,
Douze études og Epigraphes
antique, og síðan þrjár sónötur,
sem eru kammerverk fyrir'mis-
munandi hljóðfæri. Debussy fór
leynt með það, aö á þessum
árum háði hann vonlaust stríð við
ólæknandi krabbamein, og það
er ef til vill ástæðan fyrir því, að
þessi verk voru smærri í sniðum
en oft áður. En þau eru sérlega
athyglisverð að því leyti, að þau
eru skyldari gömlu, frönsku tón-
skáldunum — handan klassíska
og rómantíska tímabilsins —
Couperin og Rameau. Meö út-
gáfu þessara verka lét Debussy
fylgja nafni sínu orðin — musi-
cien francais — franskur tónlist-
armaður — og á alþjóöavett-
vangi var hann sennilega
áhrifamesti tónlistarmaðurinn á
fyrsta þriðjungi þessarar aldar.
Claude Debussy dó áriö 1918.
Fulljamaðar
hurðir
frá
afhentar
Með vönduðum
inni- og útihurðum
Sponlagðir,
fulllakkaðir
hurðaflekar
— Koto eikarfineline,
brúnbæsaö—
m/furu- eöa
spónlögöum körmum
Ennfremur stórt úrval af gullfallegum
spjalda- og fullningahurðum.
Vönduö vara viö vægu veröi.
Aöalstræti 9
(Miðbæjarmarkaðnum)
Sími 29977 — 29979.