Morgunblaðið - 16.03.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MARZ 1980
anœstunni

Úrvals páskaferdir 1980
Verð frá:
24. mars 3 vikur Florida St. Petersb. Uppselt
27. mars 3 vikur Florida Miami Uppselt
28. mars 8 nætur Austurríki skíðat Örfá sæti laus
30. mars 3 vikur Kanaríeyjaferð Örfá sæti laus
30. mars 7 nætur Mallorca kr. 196.000,- Laussæti
1. apr. 7 nætur London kr. 205.000- Nokkursætilaus
2. apr. 5 nætur Akureyri skíðaferð kr. 47.000- Nokkursætilaus
3.apr. 15nætur Ibiza kr. 275.000- Nokkursætilaus
3. apr. 15 nætur Mallorca kr. 275.000,- Laussæti
3. apr. 5 nætur Kaupmannahöfn kr. 158.100- Nokkursætilaus
FERDASKRIFSTOFAN
URVAL
VIÐ AUSTURVÖLL SÍMI 26900
Til afgreidslu strax
JE-LAU gaffallyftari
— Type 04 — diesel — knúinn
— Sjálfskipting og vökvastýri
— 360° veltibúnaöur á gálga.
— Fullkomin'vinnuljós.
— Fullkomin hreinsibúnaöur á útblæstri.
UMBOÐSMENN
KRISTJÁN
SKAGFJORÐ HF
Hólmsgata 4, aími 24120, Reykjavík.
1 • hluti
Mér er þó nokkur vandi á
höndum aö fjalla um franska
tónlist tuttugustu aldar, því aö
óhjákvæmilega er sú tónlist
tengd tónlist fyrri alda í Frakk-
landi, og skilin því óglögg þar á
milli. Tónlistarsaga frönsku þjóö-
arinnar teygir sig langt aftur í
aldir, og viö höfum nokkuð
glöggar heimildir um tónlist miö-
alda, t.d. kirkjutónlist, tónlist
farandtónskáldanna, trouba-
dours og trouvéres, svo og
alþýðutónlist og aöra tónlist. Um
þróun tónlistar höfum viö síðan
allgóöa vitneskju, um franska
tónlist andlega og veraldlega allt
til okkar daga, og öll sú tónlist er
sá grunnur, sem frönsk tónlist
tuttugustu aldar hvílir á. Og á
þessari löngu leiö hefur frönsk
tónlist aö meira eða minna leyti
oröiö fyrir erlendum áhrifum á
sama hátt og frönsk tónlist hefur
haft áhrif á tónlist annarra þjóöa.
Hlutur Parísarborgar og um-
hverfis hennar hefur veriö stór og
er enn, því að borgin hefur veriö
sem segull í menningarlegu tilliti.
Þangað hafa flykkst aö listamenn
d’lndy, og hiö sama má segja um
Gabriel Fauré, en meöal nem-
enda hans var Maurice Ravel. Og
óháður tíma og stefnum virtist
tónskáldiö Camille Saint-Saéns,
en líf hans spannar góöan hluta
nítjándu aldar og fram á þá
tuttugustu, f. 1835 og d. 1921, og
var hann meðal merkari tón-
skálda síns tíma.
Þetta er orðinn nokkuö langur
formáli þess efnis, sem fjalla átti
um, — tónlist, sem er einkenn-
andi fyrir tuttugustu öldina, en
mér fannst nauðsynlegt að gera
aö nokkru grein fyrir þeim jarö-
vegi, sem frönsk tónlist tuttug-
ustu aldar er sprottin úr. Sterk
stefnumörkun í frönsku tónlist-
arlífi veröur meö tilkomu tón-
skáldsins Claude Debussy, en
hann fæddist árið 1862, og finnst
mörgum hann vera franskari en
öll önnur frönsk tónskáld. Og
Debussy hefur fengið þá um-
sögn, aö hann hafi orðið sá
ákveðni persónuleiki og tón-
skáld, sem opnaði dyrnar aö
tónlist tuttugustu aldar og ýtti til
Guðmundur Jónsson, píanó-
leikari, mun skrifa þrjár grein-
ar í Morgunblaðiö um franska
tónlist á þessari öld og birtist
nú fyrsta grein hans, en þær
verða þrjár og koma tvo
næstu sunnudaga. Þessi fyrsta
grein Guðmundar, sem sér
um tónlistarþátt í útvarpinu,
Ljósaskipti, fjallar um Claude
Debussy, einn mesta brautryðj-
anda tónlistar þessarar aldar,
en næstu tvær greinar um
arftaka hans.
Frönsk tónlist
frá öllum þjóðum til aö sjá og
heyra — París hefur veriö sem
miðdepill, þar sem menningar-
straumar hafa runniö um, og ég
held, aö á nítjándu öldinni hafi
hvergi á býggöu bóli verið eins
margir listamenn saman komnir
og þar, — málarar og mynd-
höggvarar, skáld og rithöfundar
og allt hvaö heitir, og svo
auövitaö tónlistarmenn. París var
sem höfuðborg lista, ekki ein-
göngu Frakklands, heldur alls
heimsins. Og tónlist allra þjóöa
flæddi þar um, og um miöja
nítjándu öldina fannst mörgum
frönskum tónskáldum orðið
nokkuð þröngt fyrir dyrum. Óp-
erutónlist var mjög í hávegum
höfö, en frönskum tónlistar-
mönnum fannst óperur þeirra
Boieldieu, Auber og Halévy á
fyrri hluta nítjándu aldar ekki
þjóna franskri tónlistarhefð sem
skyldi, og óperur tónskálda ann-
arra þjóöa uröu sem yfirþyrm-
andi, einkum óperur Wagners.
Og hiö hefðbundna sinfóníuform
þýzkumælandi þjóöa virtist ekki
henta frönskum tónskáldum
nema í fáeinum tilvikum, og þaö
var þá helst á síöara hluta
nítjándu aldar, aö sinfónísk verk
Hectors Berlioz fóru aö hljóta
veröskuldaöa athygli, en þau
voru meö ákveðnum frönskum,
frumlegum eiginleikum. En á
nítjándu öldinni kemur samt fram
tónlist meö sérstæöum frönskum
hreim — t.d. tónlist þeirra Féli-
cien David, Ambroise Thomas,
Offenbach (reyndar fæddur í
Þýzkalandi), Lalo, Delibes, Bizet,
Chabrier, Massenet, Alkan, Wid-
or og svo frv. Nokkra sérstööu á
nítjándu öldinni hefur César
Franck, sem fæddur var í Belgíu,
en starfaöi nær alla ævi sína í
París, og haföi hann mikil áhrif á
franska músik, einkum kirkju-
músik, en sem kennari var hann
leiöarljós margra franskra tón-
skálda, sem síðar birtust á sjón-
arsviöinu, svo sem Vincent
hliöar mörgum takmörkunum
þeirrar tónlistarheföar, er fyrir
var. Einkunnarorðin, sem Claude
Debussy hlaut voru: tres except-
ionel — tres curieux — tres
solitaire —, sem mætti leggja út:
mjög sérstæöur — mjög kynleg-
ur — mjög einrænn — persónu-
leiki í tónlist sinni. Þetta var
maöurinn, sem gaf sjálfum sér
heitiö — musicien francais —
franskur tónlistarmaöur — og sá
maöur, sem Gabriel d’Annunzio
kallaöi „Claude de France”.
Claude Debussy var fæddur
22. ágúst áriö 1862 í Saint —
Germaine en Laye, rétt við París-
arborg. Nokkur ákveöin atvik
mörkuðu að sumu leyti stefnu
hans á lífsbrautinni, og mætti
fyrst nefna, er hann, þá átta ára
gamall, hitti frú Mauté de Fleur-
ville, tengdamóöur skáldsins
Verlaine, og hún hafði veriö áöur
fyrr nemandi Chopins. Drengur-
inn nam píanóleik hjá henni
næstu þrjú árin, og þaö geröi
honum kleift að fá inngöngu í
Tónlistarháskólann í París, áriö
1873, þá ellefu ára gamall. Geta
má sér þess til, aö þessi óbeinu
tengsl hins unga sveins viö þessa
tvo listamenn, Chopin og Ver-
laine, hafi orðið honum drjúgt
veganesti. Þótt Ijós, skuggar,
tengsl hljóma og tóntegunda séu
með ólíkum blæ hjá þessum
tveimur tónskáldum, Chopin og
Debussy, eiga þau samt margt
sameiginlegt — þá mýkt í skini
Ijóss, skugga og áferöar, og
báðir voru frumlegir hvor á sinn
hátt. Og því má einnig ekki
gleyma, aö Chopin var aö faðerni
franskur, þótt hann teldi sig
Pólverja um fram allt. Báöir
höföu frumleika til aö bera, og vil
ég gjarnan hafa eftir fáein orö
um þaö efni, sögö af hinum
fræga, spænska tónlistarmanni,
Pablo Casals: „Hvert okkar hefur
til aö bera frumleika á sama hátt
og hvert eina sköpunarverka
náttúrunnar. Hversu mörg eru
Tönllst
GUÐMUNDUR
JÓNSSON píanó-
leikari skrifar
um franska
tónlist á 20. öld
ekki laufin á þessu tré í garðin-
um, og samt eru engin tvö þeirra
eins." Og annars staðar segir
Casals: „Nú á dögum getur
listamaöur ekki samiö eins og
Bach, málaö eins og Velasques
eöa skrifaö eins og Shake-
speare. Jafnvel þótt hann reyndi
myndi honum ekki takast þaö.
Öll listvinna ber meö sér per-
sónulega skynjun listamannsins,
og sú skynjun er aldrei eins hjá
hverjum og einum listamanni.”
Þetta voru orö Pablo Casals, og
ég efast ekki um, a hann hafi rétt
fyrir sér, en einhvern veginn
finnst mér, aö sumir séu frum-
legri en aörir, og í þeim hópi sé
örugglega Claude Debussy. Og
þaö kom fram í veru hans viö
Tónlistarháskólann í París, en
meðal kennara skólans var hann
vægast sagt mjög umdeildur, og
hann deildi einnig hart viö kenn-
arana um ýmis hljómfræðileg
afbrigöi og úrlausn þeirra, eöa
oft á tíöum úrlausnarleysi, því aö
stundum skildi hann hljómana
eftir hangandi í lausu lofti, sem
þótti ekki góð latína í þann tíö.
En þótt Debussy ætti ekki upp á
pallboröið hjá mörgum kennur-
um skólans, naut hann mikils
álits hjá öörum úr þeirra hópi, og
þrátt fyrir slitrótt nám hlaut hann