Morgunblaðið - 16.03.1980, Blaðsíða 17

-er—-----------------' ----------- ■ ■ ----- ' ■ "■■ ■ ------——-
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. MARZ 1980 17
Birgir ísl. Gunnarsson:
Fjárlögin
Stærsta mál ríkisstjórn-
arinnar til þessa hefur séð
dagsins ljós. Fjárlagafrum-
varp fyrir þetta ár hefur
verið lagt fram og verður til
meðferðar á Alþingi næstu
vikur. I fjárlagafrumvarpi
birtist í raun stefna hverrar
ríkisstjórnar í fjármálum
ríkisins og í mikilvægum
þáttum efnahagsmála.
Fyrsta fjárlagafrumvarp
ríkisstjórnar hlýtur því allt-
af að vekja athygli. Rétt er
því að athuga í fáum megin-
dráttum, hver eru helztu
einkenni þessa frumvarps og
þeirrar stefnu, sem það boð-
ar.
Óðaverðbólga
áfram
Með þessu frumvarpi er
ekki ráðist til atlögu við
verðbólguna. Engin tilraun
er þar gerð til að efna einn
meginþáttinn í stefnu ríkis-
stjórnarinnar, þ.e. að á árinu
1982 verði verðbólgan orðin
svipuð og í helstu viðskipta-
löndum Islendinga. Þvert á
móti er það ein af meginfor-
sendum frumvarpsins, að
innlent verðlag hækki að
meðaltali um 46.5% milli
áranna 1979 — 1980. Sú
verðbólguspá er sízt of há.
Skattheimtumet
vinstri stjórnar
slegið
Eitt aðalgagnrýnisefni
almennings á vinstri stjórn-
ina síðustu var hin mikla
skattheimta, sem stjórnin
beitti sér fyrir. Eldri skattar
voru hækkaðir og nýir
fundnir upp af ótrúlegustu
hugkvæmni. Fróðir menn
segja að vinstri stjórnin hafi
lagt á 19 nýja skatta á 13
mánuðum. Sjálfstæðismenn
lofuðu því kostingabar-
áttu að fella niður hina nýju
skatta vinstri stjórnarinnar
og fella skattkerfið aftur í
fyrra horf. Fjárlagafrum-
varpið gerir ráð fyrir að
halda öllum sköttum vinstri
stjórnar og gott betur.
Nýir skattar
Þannig er gert ráð fyrir
nýrri skattlagningu til að
standa undir jöfnun hita-
kostnaðar. í síðasta fjár-
lagafrumvarpi var áætl-
að að verja 2.3 milljörðum
króna í því skyni. Vitað var
að sú upphæð myndi ekki
duga til aðstoðar við þá, sem
verst eru staddir á olíu-
svæðunum. Nú bregður svo
við að þessi upphæð er með
öllu tekin út úr fjárlaga-
frumvarpinu og nýr skattur,
einhverskonar orkuskattur,
boðaður í þessu skyni. Hætt
er við að slíkur skattur fest-
ist í skattkerfinu óháð þeim
þörfum, sem hann upphaf-
lega átti að sinna. Þá er gert
ráð fyrir að hækka útsvör
sveitarfélaga úr 11% í 12.1%
af brúttó-tekjum.
Ríkisfjármálin
Allir vita að eitt bezta
vopn gegn verðbólgunni er
stjórn ríkisfjármála. Aðhald
í rekstri, hallalaus ríkis-
búskapur og hóf í skatt-
heimtu skiptir þarna miklu
máli. Ekkert af þessu virðist
haft að leiðarljósi við gerð
þessa frumvarps. Rekstr-
arútgjöld hækka stjórn-
laust og allir sjá, að stefnt er
að greiðsluhalla og áfram-
haldandi skuld við Seðla-
bankann. Berum orðum
segir í greinargerð frum-
varpsins að draga eigi úr
afborgun á skuld ríkissjóðs
við Seðlabankann um 5 mill-
jarða. Seðlabankinn hefur að
sjálfsögðu engin ráð til að
fjármagna ríkissjóð önnur
en að prenta fleiri seðla og
auka þar með enn á verð-
bólguna eða taka lán og
virðast erlend lán eini raun-
hæfi möguleikinn í því efni.
Hvert fer niður-
skurðurinn
I frumvarpinu eru ýmsir
útgjaldaliðir lækkaðir frá
því, sem áður var. Ber þar
hæst framlög til ýmissa
sjóða svo og til verklegra
framkvæmda. Er þoðað að
sumt af því eigi að leysa með
lántökum. Nú er það góðra
gjalda vert að lækka ýmis
útgjöld ríkissjóðs, ef það er
gert til að lækka skatta. Þá
stefnu höfum við
Sjálfstæðismenn boðað. í
fjárlagafrumvarpinu er
hinsvegar verið að lækka
útgjöld til að rýma fyrir
nýjum útgjöldum ríkissjóðs.
Það er því ekki verið að
draga saman — þvert á
móti. Báknið er þanið ennþá
meira út.
Kjaraskerðing
Það hlýtur að vekja at-
hygli að í frumvarpinu er
boðuð kjaraskerðing, þ.e.a.s.
kaupmáttur launa á árinu
mun minnka um 3—4%>. Á
þessu er vakin athygli til að
sýna mun á orðum og efnd-
um, en ekki til að ýta undir
óraunhæfar kaupkröfur.
Alþýðubandalagið hefur nú
háð tvennar kosningabar-
áttur með það skýra og skil-
yrðislausa stefnumark að
kjör launafólks megi ekki
skerða. Nú sjást efndir á
þeim loforðum.
Veldur
vonbrigðum
Því miður ber þetta
fjárlagafrumvarp það með
sér, að sama vinstri stjórnar
ráðleysið verður áfram ríkj-
andi í fjármálum og efna-
hagsmálum. Á engum vanda
er tekið, en látið er arka að
auðnu án sýnilegrar heildar-
stefnu. Þetta fyrsta
fjárlagafrumvarp stjórnar-
innarveldur því vonbrigðum.
Hún hefur fallið á fyrsta
prófinu.
608
Það verður engin tilraun gerð til
að taka á vandamálum þjóðarinn-
ar í efnahagsmálum. Ráðherrarn-
ir hafa ekki meiri metnað í
störfum sínum en svo, að þeir eru
ánægðir með að sitja, þótt það
þýði að gengið verður látið falla,
vísitalan skrúfast upp, verðbólgan
vex og þjóðarskútan veltist áfram
í reiðileysi. Það má þó segja að
það er lán í óláni, að fólk getur
gengið út frá því sem vísu, að
svona verði þetta. Þá geta menn
miðað ráðstafanir sínar við það.
Það er þó þrátt fyrir allt nokkurt
öryggi í óvissunni að vita með
vissu, að öngþveitið heldur áfram.
Verdbólgan
fylgir vinstri
stjórnum
Þegar hugað er að framvindu
verðbólgunnar á síðasta áratug
kemur glögglega í ljós, að verð-
bólgan fylgir vinstri stjórnum.
Fyrri vinstri stjórn Ólafs Jóhann-
essonar tók við völdum á miðju ári
1971. Þá var verðbólgan komin
niður í 1,7%. Á næstu þremur
árum þaut hún upp á við og á
síðasta valdaári vinstri stjórnar-
innar 1974 var hún orðin 50,2%
frá upphafi til loka árs. Vafalaust
munu vinstri stjórnar menn benda
á, að ríkisstjórn Geirs Hallgríms-
sonar hafi tekið við í ágústlok það
ár og beri því sína ábyrgð á þessu
verðbólgustigi 1974. Svo er auðvit-
að ekki vegna þess, að það tekur
alltaf nokkurn tíma fyrir ráðstaf-
anir ríkisstjórna að koma fram.
Áhrifin af efnahagsstefnu vinstri
stjórnar Ólafs Jóhannessonar
voru að koma fram allt árið 1974
en árangurinn af efnahagsstefnu
Geirs Hallgrímssonar fór ekki að
koma fram fyrr en á árinu 1975.
í ríkisstjórnartíð Geirs Hall-
grímssonar stefndi verðbólgan
stöðugt niður á við fram á árið
1977, eins og línuritið, sem fylgir
þessu Reykjavíkurbréfi sýnir. Frá
upphafi til loka árs 1976 var hún
komin niður í rúmlega 33% en
kjarasamningar þeir, sem gerðir
voru á árinu 1977 leiddu til þess^
að hún þokaðist upp á við 1977 og
var rúmlega 35% frá upphafi til
loka árs það ár og rúmlega 38%
frá upphafi til loka árs 1978 en þá
hófu verkalýðsfélögin hernað á
hendur þeirri ríkisstjórn eins og
menn muna.
Á árinu 1979 sló verðbólgan öll
fyrri met. Frá upphafi til loka árs
var hún rúmlega 60% og hefur
aldrei verið meiri. Þýðingarlaust
er fyrir vinstri stjórnar menn að
halda því fram, að um sé að kenna
minnihlutastjórn Alþýðuflokks-
ins, sem tók við völdum í októ-
bermánuði. Áhrifin af efnahags-
stefnu vinstri stjórnarinnar
síðustu voru að sjálfsögðu að
koma fram allt síðasta ár og
minnihlutastjórn Alþýðuflokksins
gat þar engu um breytt enda var
henni einungis ætlað það hlutverk
að efna til kosninga.
Reynsla síðasta áratugar í verð-
bólgubaráttunni er því sú, að
verðbólgan fylgir vinstri stjórn-
um. Eini stjórnmálaleiðtoginn,
sem á síðasta áratug náði ein-
hverjum árangri í baráttu gegn
verðbólgunni var Geir Hallgríms-
son. í stjórnartíð hans lækkaði
verðbólgan verulega en í tíð
tveggja vinstri stjórna undir for-
ystu Ólafs Jóhannessonar þaut
hún upp.
Ríkisstjórn Gunnars Thorodd-
sens hefur þegar markað sína
stefnu og það er verðbólgustefna.
Fjárlagafrumvarp Ragnars Arn-
alds er til marks um það og
gengislækkunarstefna ríkisstjórn-
arinnar bendir í sömu átt. Þess
vegna er óhætt að ganga út frá því
sem vísu, að verðbólgan mun
halda áfram að vaxa á þessu ári og
ekki er ólíklegt, að enn verði ný
verðbólgumet slegin á þessu ári.
Gera kröfur til
allra annarra
en sjálfra sín
Sá árangur, sem Geir Hall-
grímsson náði í baráttu gegn
verðbólgunni sýnir auðvitað, að
það er hægt að ná tökum á henni,
ef menn hafa vilja og þrek til. En
þá verða landsfeðurnir að gera
kröfur til sjálfra sín ekki síður en
annarra. Það er hins vegar ein-
kenni á núverandi vinstri stjórn
Gunnars Thoroddsens, að ráðherr-
ar hennar gera kröfur til allra
annarra en sjálfra sín. Þannig
lýsir fjármálaráðherrann því yfir,
að ekki geti orðið grunnkaups-
hækkanir hjá opinberum starfs-
mönnum en á sama tíma leggur
hann fram fjárlagafrumvarp, sem
er eyðslufrumvarp, þar sem engin
tilraun er gerð til þess að sýna
nokkurt aðhald í ríkisrekstrinum.
Hin rétta aðferð er auðvitað sú, að
ríkisstjórn, hver sem hún er,
hverju sinni, byrji á því að gera
hreint fyrir sínum dyrum og taki
fjármál ríkisins þeim tökum, að
öllum almenningi verði ljóst, að
valdhafar ætli að gera kröfur til
sjálfra sín fyrst og svo til annarra.
Auðvitað er óvinsælt að herða að í
ríkisfjármálum. Auðvitað er
óvinsælt að skera niður framlög
til margvíslegra nytjamála. Auð-
vitað er óvinsælt að skera niður
framlög til ýmis konar hagsmuna-
hópa í samfélaginu. En til þess eru
ráðherrar að taka á sig slíkar
óvinsældir og sýna, að þeir hafi
þrek og manndóm til þess að
standa undir þeim meðan árangur
af verkum þeirra er að koma í ljós.
En hvaða mark er hægt að taka á
mönnum sem segja við launþega:
þið getið engar grunnkaupshækk-
anir fengið. En halda svo áfram að
dreifa peningum hingað og þangað
og seilast annað hvort ofan í vasa
skattborgara til þess að ná í þá
eða láta seðlaprentunina fara í
gang? Það er auðvitað ekki við því
að búast, að launþegar taki mikið
mark á slíkum mönnum.
I annan stað þarf mikið aðhald í
peningamálum til þess að hægt sé
að ráða niðurlögUm verðbólgu.
Það verður að gera m.a. með því
að hafa hemil á útlánum. Fyrstu
spor ríkisstjórnarinnar í þeim
efnum lofa ekki góðu.
Ríkisstjórn getur með réttu og
sterkum rökum komið til launþega
og sagt: það er engin grundvöllur
til grunnkaupshækkana, þegar
hún hefur sýnt og sannað, að hún
hefur vilja til þess að hafa þau
málefni, sem hún ber beina ábyrgð
á í góðu lagi, þ.e. ríkisfjármál og
peningamál. Og þá er líka víst, að
almenningur í þessu landi mun
taka því, sem taka verður í
launamálum. En hvernig í ósköp-
unum er hægt að búast við því, að
launþegar taki það sem góða og
gilda vöru, þegar þeim er sagt, að
grunnkaupshækkanir komi ekki
til greina en eyðslustefna ríkir hjá
ríkissjóði? Það segir svo líka sína
sögu, að á sama tíma og ráðherrar
Alþýðubandalagsins segja við
launafólk, að það geti ekki fengið
grunnkaupshækkanir leggja þing-
menn Alþýðubandalagsins til, að
sá brúttóskattur, sem útsvörin
eru, verði hækkaður verulega eða
upp í 12,1% sem að mati Friðriks
Sophussonar, alþingismanns, þýð-
ir 4—5 milljarða skattahækkun á
landslýð. Og sá þingmaður Al-
þýðubandalagsins, sem gengur
fram fyrir skjöldu að hækka
þennan brúttóskatt, er enginn
annar en Guðmundur J. Guð-
mundsson, formaður Verka-
mannasambands íslands. Nú er
auðvitað alveg ljóst, að brúttó-
skattur á borð við útsvörin kemur
þyngst niður á láglaunafólki, sem
borgar kannski lítinn sem engan
tekjuskatt. Hvað veldur því að
Guðmundur J. leggur fram slíka
tillögu? Er ástæðan kannski sú, að
Alþýðubandalagsmenn í meiri-
hlutastjórnum, Reykjavíkur,
Kópavogs og Neskaupstaðar eru
búnir að keyra fjármál þessara
sveitarfélaga í strand og sjá ekki
aðra leið út úr þeim en að hækka
stórkostlega skatta á fólki? Efna-
hags- og kjarastefna Alþýðu-
bandalagsins er sem sagt þessi:
Ragnar Arnalds, fjármálaráð-
herra Alþýðubandalagsins leggur
fram eyðslufjárlög, sem byggja á
aukinni skattheimtu og segir við
opinbera starfsmenn: þið fáið
enga grunnkaupshækkun. Guð-
mundur J. Guðmundsson, formað-
ur Verkamannasambandsins segir
við vinnuveitendur: þið verðið að
borga mínum mönnum hærra
grunnkaup. Guðmundur J. Guð-
mundsson, alþingismaður Alþýðu-
bandalags segir við láglaunafólk-
ið: þið eruð ekkert of góð til þess
að borga hærra útsvar. Það væri
merkilegt rannsóknarefni að
reyna að finna einhvern botn í
þessa endileysu.