Morgunblaðið - 12.07.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 1980
Prósaskáldið
Henry
Miller
Lát Henry Millers hefur ekki
valdið neinu fjölmiðlafári á Is-
landi. Engu að síður munu margir
Islendingar hafa lesið bækur hans
eins og til dæmis Sexus, Plexus og
Nexus.
Miller hefur sagt frá því hvern-
ig líf hans tók nýja stefnu eftir að
hann kynntist June Smith sem í
bókum hans er nefnd ýmist Mona
eða Mara. Þessi kona sýndi honum
næturlíf New York borgar og
gerði hann handgenginn því með
þeim hætti að hinn eiginlegi
Henry Miller varð til. Áður hafði
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
hann verið kvæntur ríkisstarfs;
maður með rithöfundardrauma. í
skúffunni lá óprentuð skáldsaga:
Clipped Wings. Hjónaband þeirra
June Smith og Henry Millers
entist í tíu ár. Það kallaði hann
The Rosy Crucifixion, en hin
rósrauða krossfesting átti eftir að
setja mark sitt á flest ef ekki allt
sem hann samdi.
Menn hafa kallað Henry Miller
prósaskáld og líkt honum við vin
hans, franska skáldið Blaise
Cendrars. Það er ekki fjarri lagi
því að oft líkist stíll Millers Ijóði.
Hann er hugmyndaríkur í frá-
sögnum sínum, en kannski um of
margorður. Sjálfur er hann alltaf
þungamiðja, skáldsögur hans eru í
raun minningar hans sjálfs. Það
sem mesta athygli vakti voru
berorðar lýsingar hans á sam-
skiptum karls og konu, en fáir
hafa verið nákvæmari en hann i
öllu því sem snertir kynferðismál.
Kannski hefur það valdið því hve
marga áhugasama lesendur hann
eignaðist og ekki síst beindust
augu manna að honum eftir að
bækur hans voru bannaðar víða
um heim.
í bókum sínum gerist Henry
Miller málsvari algjörs frelsis
manna í lífi sínu. Kenndirnar
stýra penna hans. Hann segir frá
því opinskátt í bókum sínum sem
aðrir láta liggja milli hluta eða
treysta sér ekki til að lýsa. Með
einlægni sinni (sem stundum get-
ur minnt á Þórberg Þórðarson)
hafði hann mikið gildi fyrir þróun
bókmennta, til dæmis er ekki
fráleitt að álykta að hann hafi
valdið nokkru um þá stefnu sem
Beat generation tók á sjötta ára-
tugnum með Jack Kerouac í
broddi fylkingar. Meðal norrænna
lærisveina Millers má nefna Norð-
manninn Agnar Mykle. Rithöf-
undum eins og Miller hættir til að
vera eintóna í bókum sínum af því
að þeir eru svo bundnir við eitt
efni sem þeir endurtaka sífellt.
Þannig gat Miller stundum þreytt
lesandann. Verstar eru heimspeki-
legar hugleiðingar hans. Þær eru
stundum utangátta í framvindu
sögunnar. En þess ber að gæta að
Miller er ekki höfundur hnitmið-
unar, hann stefndi ekki að tak-
mörkun, heldur vildi koma sem
flestu að.
Helstu skáldsögur Millers komu
út á árunum 1934—1959. Einna
kærust er mér ferðabók hans frá
Grikklandi sem kom út 1941. Þessi
bók lýsir í senn daglegu lífi
Grikkja og ferðamanna á Grikk-
landi og er full af einkennilegri
dulúð. Prósi bókarinnar er dálítil
veisla fyrir lesandann. Miller dáir
allt sem grískt er, en einkum
fólkið og þá ekki síst konurnar. Ef
einhver fer að fletta Grikklands-
bókinni til að finna djarflegar
ástarfarslýsingar verður sá hinn
sami fyrir vonbrigðum. Aftur á
móti er hægt að fræðast í bókinni
um erfitt hjónaband rithöfundar-
ins Lawrence Durrels, vinar Mill-
ers.
Reynum við að meta Henry
Miller samkvæmt því besta sem
hann skrifaði hlýtur hann að
verða eftirminnilegur í hugum
okkar. Hann hefur átt sinn þátt í
að gera bókmenntirnar mannlegri.
Henry Miller
Um hreppa og sýslur
Lýður Björnsson:
SAGA SVEITARSTJÓRNAR
Á ÍSLANDIII.
451 bls.
Almenna bókafélagið
Rvík, 1979.
«Saga sveitarstjórnar á Islandi
er yfirlitsrit og því skortir mikið
á, að hún geri öllum þáttum
ýtarleg skil,» segir Lýður Björns-
son í Lokaorðum þessa rits.
Hreppapólitík! — segja menn
stundum og kennir niðrunar í
orðinu. Til mótvægis má svo
minna á orð Cesars sem vildi
heldur vera «æðsti maður í þessu
þorpi en næstæðsti maður í Róm.»
Jónas Hallgrímsson byrjaði rit-
störf sín fyrir Fjölni á að skrifa
«Fáein orð um hreppana á ís-
landi.» Og víst er hreppapólitíkin,
hvort sem okkur líkar betur eða
verr, okkar upprunalegasta og
elsta og þar með þjóðlegasta
pólitík. I raun og veru er hún sama
eðlis og landsmálapólitíkin; aðeins
smærri í sniðum. Eins og öðrum
stjórnmálum fylgja henni svipt-
ingar. En þess konar ýfingar
berast sjaldan út fyrir hreppa- eða
sýslumörkin, eru sjaldan skráðar
nema þá í fundargerðabókfna og
Bðkmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
gleymast því jafnskjótt sem móð-
urinn rennur af mönnum.
í fyrstunni var fátækrafram-
færi aðalmál hverrar sveitar-
stjórnar. En margt hefur breyst
með áranna rás og nú er ýmiss
konar almenn þjónusta löngu orð-
in efst á baugi — skipulagsmál og
gatnagerð, vatnsveita, hitaveita,
skólamál og svo framvegis.
En eðli málsins samkvæmt
verður saga sveitarstjórnar ávallt
með öðrum svip en landsmálasag-
an, að ekki sé minnst á sjálfa
veraldarsöguna. Eins og í guð-
spjöllin vantar hér bardagann.
Saga af þessu tagi hlýtur alltaf að
bera nokkurn bókhalds- og fund-
argerðasvip. Þess er ekki heldur
að vænta að hún verði neinn
skemmtilestur. Hún þarf fyrst og
fremst að vera traust og áreiðan-
leg og sýnist mér Lýður Björnsson
hafa unnið verk sitt með hliðsjón
af þeim sjónarmiðum.
Sagnfræðingar hafa á undan-
förnum árum sinnt í verulegum
mæli sögu einstakra staða og
byggðarlaga. Verður þess áreiðan-
lega ekki langt að bíða að hver
kaupstaður hafi eignast sitt sögu-
rit.
En byggðaþróunin hefur rask-
ast verulega miðað við það jafn-
vægi sem áður ríkti. Saga sumra
hreppa er nú öll. Sums staðar, þar
sem áður voru ærin umsvif og
fjörugt mannlíf, er nú allt komið í
eyði og ekki fyrirsjáanlegt að
byggð hefjist á ný. Þessi saga
sveitastjórna á Islandi er því að
flestu leyti tímabær.
Fram kemur í Lokaorðum að
vinnan við þetta verk hafi tekið
höfundinn áratug eða rösklega
það og skyldi engan undra.
Þetta er undirstöðurit sem
geymir fyrst og fremst staðreynd-
ir og aðalaatriði og er því einkar
handhægt uppsláttarrit fyrir
hvern þann sem þarf á slíkum
fróðleik að halda.
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
Norræna húsið heldur ótrautt
áfram þeirri venju sinni, að leggja
sýningarsali í kjallara undir
sumarsýningar og er sýningin í ár
hin fimmta í röðinni. Sérstaða
Norræna hússins, Kjarvalsstaða og
Listasafns íslands réttlætir full-
komlega slíkt kynningarframtak en
tvennt ber þó að harma að þessu
sinni og það eru deilur er risu upp á
milli Norræna hússins og Kjarvals-
staða vegna kynningar á verkum
Kristínar Jónsdóttur svo og að
upphengingin í sölum Listasafnsins
gefur mjög rýra hugmynd um
íslenzka myndlist og verk í eigu
safnsins, vægast sagt.
í fyrra fallinu verður að segjast
að slíkar deilur ættu að vera
óhugsandi þar sem að áætlanir um
sýningar eru gerðar löngu fyrir-
fram og stofnanirnar ættu að hafa
náið samband til að að forða því að
listviðburðir rekist á. Hér eru
fyrirbyggjandi aðgerðir besta
lausnin.
Það hefur komið í ljós, að vegur
Kristínar hefði orðið meiri, — já
langtum meiri ef að Norræna húsið
hefði fengið að halda sína kynn-
Benedikt Gunnarsson
Gudmundur Elíasson
Sumar-
sýning
Norræna
hússins
1980 v
þeir eru og enda skólabræður og
næstum jafnaldrar, svo er einnig
með Guðmund Elíasson (f. 1925)
sem þó er elstur þeirra og þannig
Nestor sýningarinnar. En verk
Guðmundar eru merkilega sundur-
laus á þessari sýningu og sýna
naumast hans bestu hliðar og eru
þó verkin ein sér ekki ósnotur en
afskaplega ósamstæð frá einum
manni. Hér vantar númer á mynd-
irnar og ártöl og er ógjörningur að
átta sig á þessum myndum hvar
listamaðurinn stendur í dag né
hvert hann stefnir. Losaralegur
frágangur myndanna er mikili fing-
urbrjótur á þessari sýningu.
Yngstur á sýningunni er svo
Sigurður Þórir Sigurðsson (f.
1948) og telst það mjög jákvætt, að
i
ingarsýningu og að uppúr henni
hefði verið hafist handa um viða-
mikla yfirlitssýningu á verkum
hennar að Kjarvalsstöðum, sem
hefði verið rækilega undirbúin.
Veglegt sýningarrit hefði þá átt að
fylgja, sem um leið hefði þjónað
sem glæsileg heimild um líf og list
Kristínar og þá vísir að sérstakri
bók, sem hefði vafalítið fylgt í
kjölfarið. Um þetta býst ég við að
allir geti verið sammála og ber því
mjög að harma fljótfærnislega þró-
un mála, en hér sannast sem fyrr,
að of seint er að vera gáfaður eftirá.
Um deilurnar sjálfar, kjarna
þeirra og orsakasamhengi fjalla ég
ekki hér, enda ekki rétti vettvang-
urinn auk þess sem ég á erfitt með
að skilja þær til fulls og málið
viðkvæmt.
— Það skal strax viðurkennast,
að eftir fyrstu yfirferð á sýninguna
og einnig eftir þá fjórðu, hef ég það
sterklega á tilfinningunni, að sýn-
ingin hefði orðið mun heillegri og
sterkari í hinni fyrirhuguðu mynd.
Norræna húsið hefur frá upphafi
sýnt þá einurð, að velja á sumar-
sýningar eftir eigin höfði og hefur
fyrir það hlotið gagnrýni, aðallega
neðanjarðaraðfinnslur undir rós.
Þeirra er telja sig sjálfkjörna að
dæma um það hvernig hlutirnir eigi
að vera og hverju skuli hampað.
Þetta eru sem oftast hinir ýtnu
boðberar þess, að sýningar eigi að
vera „samstæðar", en slíkur fram-
sláttur er séríslenzkt fyrirbæri og
hvergi tíðkað í framkvæmd nema
að gengið sé útfrá ákveðnu þema.
Á þessari sýningu í Norræna
húsinu er áberandi að myndir
tveggja sýnendanna fara vel saman
þ.e. Benedikts Gunnarssonar (f.
1929) og Jóhannesar Geirs, (f. 1927)
Jóhannes Geir
Sigurður Þórir Sigurðsson