Morgunblaðið - 05.10.1980, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1980
41
Kennarar hafa skýrt svo frá að nemend-
ur séu grúttimbraðir í kennslustundum
og eða jafnvel ósjálfbjarga af drykkju
(Sjá: Ofdrykkja)
SKIP
VETRARAKSTUR
Svíarn-
ir komu,
sáu — og
sukku
HÓPUR sænskra kafara og
fornleifafræðinga kosta nú
kapps um að reyna að bjarga
leifum 17. aldar herskips, sem
fundizt hefur undan austur-
strönd eyjarinnar Öland í
Eystrasalti.
Flakið liggur á um það bil 30
metra dýpi skammt frá al-
þjóðasiglingaleiðum og eru
Svíar uggandi um, að stað-
setning þess verði kunn
óprúttnum náungum, er teldu
sig geta hagnazt á því sem
innanborðs er.
Herskip það, sem hér um
ræðir, heitir Krónan, og hefur
legið á sjávarbotni frá árinu
1676. Sá sem fann skipið heitir
Anders Franzén, en það er
sami maðurinn og fann Vasa,
annað 17. aldar herskip, sem
var lyft nær ósködduðu upp úr
höfninni í Stokkhólmi árið
1961 og hefur síðan haft mikið
aðdráttarafl fyrir ferðamenn.
Krónan hefur ekki varð-
veitzt eins vel. Flakið er mjög
skaddað, og aðeins er unnt að
bjarga nokkrum hlutum þess.
Það verðmætasta í skipinu eru
fallbyssur, en samkvæmt
heimildum voru þær alls 128.
Ein þeirra hefur þegar verið
dregin upp úr djúpunum. Hún
er úr bronsi, og segir Franzén,
að þvílíkir gripir séu hundruð
þúsunda dollara virði á banda-
rískum fornleifamarkaði.
Krónan var smíðuð á árun-
um 1665 til 1672, og var hún
stærsta skip sinnar tíðar.
Endalok hennar voru söguleg
en ekki glæsileg að sama
skapi. Hún átti að ráðast gegn
sameinuðum flota Dana og
Hollendinga við Öland. Hún
var ekki talin ýkja gott sjó-
skip, og er hún ætlaði að
ráðast til atlögu gegn óvina-
flotanum kom á hana mikil
slagsíða og sjór flæddi inn í
fallbyssuopin. í sömu svipan
brast á stormur, og skipið fór
algerlega á hliðina. Við það
brotnaði lampi í skotfæra-
geymslunni og þá skipti eng-
um togum, prýði sænska flot-
ans sprakk í loft upp og sökk
síðan í sjó með 800 sjómenn og
hermenn innanborðs. Hollend-
ingar og Danir horfðu furðu
lostnir á.
Af hálfu sænska sjóhersins
hafa verið gerðar tilraunir til
að finna skipið, og eins höfðu
ýmsir áhugamenn spreytt sig
á því árangurslaust, áður en
Anders Franzén tókst að hafa
upp á því. Hann hóf leitina á
sjötta áratugnum og hefur
beitt við hana ýmiss konar
tækni, m.a. neðansjávarsjón-
varpi.
- CHRIS MOSEY
afklæðast. Þá brá svo við, að hún
vaknaði af dásvefninum, eldroðn-
aði og neitaði að hiýða. Sú skýring
var gefin, að hún hefði í dáleiðslu-
ástandinu gert sér grein fyrir því,
að verið var að gera tilraunir með
hana, og þar af leiðandi hefði verið
komið í veg fyrir, að hún veitti
nemanum áverka. Hefði hún hins
vegar berháttað fyrir framan
karlmenn, hefði hún strítt gegn
eigin siðferðiskennd, og slíkt var
ekki unnt að láta hana gera með
dáleiðslu.
Þó svo, að ýmsar hættur geti
verið samfara dáleiðslu, vega kost-
ir hennar þó langtum þyngra. Hún
eyðir ekki einungis sársauka, held-
ur einnig húðlýtum. Hún getur
róað taugar og unnið bug á svefn-
leysi.
Nú hefur tekizt að sanna, að
tengsl eru á milli streitu, ofspennu
og hjartaáfalla. I ljósi þess virðist
raunhæft að álykta, að dáleiðsla
geti í sumum tilvikum gert sama
gagn og langvarandi lyfjameðferð.
I svari við bréfi, sem birtist
nýlega í læknaritinu British Medic-
al Journal og fjallar um, hversu
erfitt er að meðhöndla hjartasjúkl-
inga, sem geta ekki hvílzt eða sofið,
segir Peter Nixon, sérfræðingur í
hjartasjúkdómum við Charing
Cross Hospital, mjög athyglisverða
setningu: „Á minni deild fær þetta
hrjáða fólk sérfræðilega meðferð,
og okkur til mikils léttis hefur
verið farin sú leið að láta lækni
kenna því að dáleiða sig sjálft."
Fleiri og fleiri heimilislæknar
virðast farnir að nota dáleiðslu.
Hleypidómar gagnvart henni eru
þó miklir og mikill hluti lækna-
stéttarinnar virðist ekki á því að
gera hlut hennar sem stærstan.
Læknanemar fá yfirleitt litla þjálf-
un í meðferð sálrænna sjúkdóma
og kennarar þeirra virðast yfirleitt
líta á dáleiðslu sem eins konar
svartagaldur.
Hvað sem öðru líður er vafa-
samt, hvort rétt er að líta á
beitingu dáleiðslu sem sérstaka
grein innan læknavísindanna.
Fremur ber að líta á hana sem þátt
í meðferð sálrænna sjúkdóma,
heldur en sem sérstaka læknisað-
ferð. Á næstu árum mun það
ráðast, hvernig dáleiðslu verður
bezt beitt í þágu læknavísindanna.
- BRIAN INGLIS
Taumhald á
tæringunni
Ef komandi vetur verður veru-
lega harður á Norður-írlandi, með
hálku og svellalögum á vegum,
munu líklega fáir fagna því, en
fáeinir þó. Þessir fáu, sem bíða
vetrarkomunnar með óþreyju eru
nokkrir n-írskir ríkisstarfsmenn,
sem segjast hafa framleitt fyrsta
vegarsaltið, sem engin tæring
fylgir. Þeir hafa nú fengið einka-
leyfi á uppfinningunni og éru
komnir í samband við fyrirtæki í
Svíþjóð, Noregi, Norður-Ameríku
og öðrum köldum löndum.
Þegar vegir hafa verið saltborn-
ir hafa tæring og skemmdir á
ökutækjum óhjákvæmilega fylgt
með í kaupunum en í vetur verður
látið á það reyna hvort þessi nýja
tækni kemur að þeim notum, sem
uppfinningamennirnir fullyrða.
Tæringarlausa saltið er fram-
leitt á þann hátt, að venjulegt
jarðsalt er hitað og bætt í það 1%
af vatnsgleri (sodium silicate), en
margar húsmæður þekkja það efni
vel og nota það til að geyma í ný
egg. Hitunin breytir silikatinu í
gler, sem leysist seint upp og
vinnur gegn sýrunni í pæklinum,
sem myndast þegar saltið bræðir
ísinn.
í vetur verða gerðar tilraunir
með sex hundruð tonn af salti,
sem verða borin á fimm mílna
langan vegarkafla. Meðfram veg-
inum verða settar járnstangir og
einnig meðfram öðrum fimm
mílna löngum kafla, sem verður
borinn venjulegu salti. Að vori
verður tæring járnstanganna
mæld og metin og mun þá koma í
ljós hverju munar á þessum
tveimur salttegundum.
- BOB RODWELL
OFDRYKKJA
Eins konar
erfðasynd
írar hafa löngum verið taldir
drykkfelldir í meira lagi og frá
fornu fari hefur það heitið svo, að
þeir væru að drekka sig frá eymd
og volæði. Nú er hins vegar aukin
velmegun talin orsök drykkju-
skapar á Eyjunni grænu.
Samkvæmt nýjustu tölfræði-
skýrslum renna 13% af tekjum
manna í írska lýðveldinu til áfeng-
iskaupa, og er það miklu hærri
prósenta en þekkist í nokkru öðru
vestrænu ríki. Áfengisneysla hef-
ur tvöfaldast á síðustu tveimur
áratugum. Bindindismönnum hef-
ur fækkað og alkóhólismí er nú
helzta ástæðan til þess að menn
leita meðferðar á geðsjúkrahús-
um.
Af hverju drekka írar svona
mikið? Joseph Adams ofursti,
formaður áfengisvarnarráðsins í
írska lýðveldinu, leitast við að
svara þessari spurningu á eftir-
farandi hátt. „Hér eru á ferðinni
margir samverkandi þættir. Ég tel
að orsakanna sé m.a. að leita í
skapgerð Kelta. Það er eins konar
erfðasynd, sem gerir það að verk-
um, að menn halla sér að flösk-
unni, þegar eitthvað bjátar á. En
hver svo sem skýringin er, verður
að kippa þessu í liðinn og það
verður helzt gert með ítarlegri
fræðslu.
Adams segir, að aukin skatt-
heimta hafi borið tímabundinn
árangur. Verð á áfengi stórhækk-
aði vegna aukinnar skattheimtu
árið 1976. Fyrir bragðið minnkaði
áfengisneyzla um 14% á næstu 6
mánuðum, en komst aftur í venju-
legt horf, er laun höfðu hækkað í
tvígang.
Hlutverk áfengisvarnarráðsins
er það m.a. að aðstoða heilbrigðis-
nefndir í baráttunni gegn alkóhól-
isma. Það reynir nú að fá dóms-
málaráðherrann til þess að hætta
veitingu á alls konar undanþágum
til vínveitinga utan þess tíma sem
leyfilegur er samkvæmt lögum. Þá
telur ráðið einnig tímabært, að
nýir skattar verði lagðir á áfenga
drykki.
I síðustu skýrslu ráðsins, er
bent á það uggvekjandi atriði, að
„óhófleg drykkja" skólabarna
ryðji sér nú mjög til rúms. Hafi
kennarar skýrt frá því, að nem-
endur séu grúttimbraðir í
kennslustundum eða jafnvel
ósjálfbjarga af drykkju.
Samkvæmt lögum mega 15 ára
unglingar og eldri kaupa áfengi í
verzlunum, svo framarlega sem
það er í lítersflösku með tappa og
innsigli. Með þessu móti geta
krakkar keypt sér pottflösku af
viskíi án þess að það stríði gegn
lögum, en alls ekki viskípela.
- DERMOT MCEVOY.
Þetta qeróist
5. október
1975 — Skýrt frá því að CIA hafi
gert nokkrar tilraunir til að ráða
Fidel Castro af dögum.
1958 — Stjórnarskrá Fimmta
franska lýðveldisins tekur gildi.
1954 — Tríest skipt í ítalskt og
júgóslavneskt svæði með samkomu-
lagi Breta, Bandaríkjamanna, ítala
og Júgóslava.
1947 — Kominform stofnað á fundi
kommúnista í Varsjá.
1938 — Eduard Benes, forseti
Tékkóslóvakíu, segir af sér.
1931 — Fyrstu flugferð án viðkomu
yfir Kyrrahaf lýkur (Pangborn og
Herndon).
1930 — Loftskipið „R101“ ferst við
Beauvais.
1915 — Landganga Bandamanna í
Saloniki hefst.
1910 — Lýst yfir stofnun lýðveldis í
Portúgal.
1908 — Ferdinand fursti lýsir yfir
fullu sjálfstæði Búlgaríu.
1821 — Grikkir taka Tripolitza í
Morea og myrða tyrkneska íbúa.
1797 — Kristni afnumin í Frakk-
landi.
1796 — Spánverjar segja Bretum
stríð á hendur.
1582 — Gregor páfi XIII breytir
tímatalinu.
1502 — Kristofer Kolumbus finnur
Costa Rica.
Afmæli. Denis Diderot, franskur
fjölfræðingur (1713—1784) — Willi-
am Scoresby, enskur Grænlands-
könnuður (1789—1857).
Andlát. 1805 Charles Cornwallis,
hermaður — 1880 Jacques Offen-
bach, tónskáld.
Innlent. 1615 Dýrfirðingar drepa 13
spænska hvalveiðimenn — 1819 f.
Jón Thoroddsen — 1839 — Bólu
Hjálmar dæmdur — 1870 Krieger
leggur fram Stöðulagafrumvarpið —
1877 Islendingar heiðra Jón Sigurðs-
son hinzta sinn lífs með samsæti
landa hans í Kaupmannahöfn —
1941 Setuliðsstjórn mótmælir
skýrslu Ástandsnefndar — 1946 —
Keflavíkursamningurinn samþykkt-
ur — 1979 Alþýðuflokkur samþykkir
úrsögn úr ríkisstjórn.
Orð dagsins. Staðreyndir hverfa
ekki þótt þær séu hundsaðar —
Aldous Huxley, enskur rithöfundur
(1894-1963).
EF ÞAÐ ER
FRÉTTNÆMT
ÞÁ ER ÞAÐ í
MORGUNBLAÐINU