Morgunblaðið - 22.11.1980, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 1980
21
kórsöngur hefur notið mikilla vin-
sælda þrátt fyrir erfiðleika á
síðustu árum. Nýir kórar hafa
sprottið upp víða um land, og á
siðasta landsmóti sem haldið var á
Akureyri 1979 voru saman komin
um 700 börn hvaðanæva að af
landinu.
Kórarnir eiga allt sitt undir
skilningi og velvild skólayfirvalda
á hverjum stað, og þeir hafa til
dæmis ekki mikið svigrúm í litlum
sveitarfélögum. Ég vil taka það
skýrt fram að skólastjórinn minn,
Haukur Helgason, hefur alltaf
sýnt þessu starfi mikinn skilning
og stutt það með ráðum og dáð og
ég vil færa honum kærar þakkir
fyrir. Einnig hafa bæjaryfirvöld í
Hafnarfirði sýnt kórnum velvild
þegar leitað hefur verið eftir
fyrirgreiðslu í fjármálum. Til
dæmis veittu þau kórnum rausnar-
legan fjárstyrk fyrir Ameríkuferð-
ina, sem réði úrslitum um að
ferðin var farin.
Frumflytur
íslensk verk
Snar þáttur í okkar starfi á
undanförnum árum hefur verið að
flytja og frumflytja íslensk tón-
verk. Mörg af helstu tónskáldum
þjóðarinnar hafa samið tónverk
sérstaklega fyrir kórinn. Þar má
til dæmis nefna Jón Asgeirsson,
Jón Nordal, Gunnar Reyni Sveins-
son, Hallgrím Helgason, Pál P.
Pálsson og Þorkel Sigurbjörnsson.
Það hefur verið mjög ánægjulegt
að vera vitni að því hversu vel
þessari tónlist hefur verið tekið,
ekki síst erlendis, og samstarfið
við þessa menn hefur verið með
ágætum.
Annars hefur kórinn sungið
hina margvíslegustu tónlist, allt
frá yndislegri pólýfónískri tónlist
frá 16. öld upp í harða poppmúsik.
í því sambandi höfum við unnið
með mörgum af okkar þekktustu
poppurum. Ég minnist ágæts sam-
starfs til dæmis við Gunnar Þórð-
arson, Magnús Sigmundsson og
ýmsa aðra. Mér finnst persónulega
skemmtilegast að æfa annað hvort
mjög gamla músik, þá sérstaklega
frá sautjándu öld, eða þá það sem
nýjast er af nálinni. Við höfum til
dæmis fengist talsvert við fram-
úrstefnumúsik eða tilraunamúsik.
Þar eru allir möguleikar raddar-
innar nýttir, ekki aðeins hinir
hefðbundnu tónar heldur einnig
tal, hvísl, hróp, blístur og svo
framvegis. Það hefur verið býsna
áhrifamikið og skemmtilegt."
Ólýðræðislegt
fyrirbæri
Hvað er kórstjórnin stór hluti af
starfi þinu?
„Ef vel ætti að vera þyrfti
maður að geta sinnt þessu ein-
göngu. Mjög lítið hefur verið gefið
út af kórbókmenntum hérlendis og
geysilegur tími fer í að finna og
útsetja lögin sem sungin eru.
Einnig þarf oft að finna íslenzkan
texta við erlend lög, sem við tökum
til æfingar. Það fer mikill tími í að
undirbúa sig fyrir æfingar. Ég fer
helst aldrei á æfingu án þess að
vita nákvæmlega hvað ég ætla að
taka fyrir. Góður undirbúningur er
grundvöllurinn að árangursríku
starfi. Mætingarskyldan er ströng
og ég geri miklar kröfur til nem-
endanna. Kór er eins og keðja, það
er nóg að einn kunni ekki rulluna
sína og heildin verður ómöguleg. I
rauninni er kór ákaflega ólýðræð-
islegt fyrirbrigði. Þar verða allir
að lúta vilja eins manns, annars
næst enginn árangur. Þar dugir
engin málamiðlun.
Barnsröddin er að mínu mati
eitt unaðslegasta hljóðfæri, sem
um getur. Ef hún er vel skóluð,
hrein og tær, verður úr henni
upphafin dásamleg tónlist. Þar að
auki fyllir hún mann bjartsýni,
vegna þess að þetta er jú framtíð-
in. Það er eitthvað óumræðilega
jákvætt og gott sem fylgir henni.“
Sinfóníutónleikar
Efnisskrá:
Kielland:
Concerto Grosso Norvegese
Strauss:
Vier letzte lieder
Mozart:
Júpítersinfónian
Einsöngvari:
Sieglinde Kahmann
Stjórnandi: Karsten Andersen
Concerto Grosso Norvegese
eftir Olav Kielland er ekki
sérlega skemmtileg tónsmíð og
eru „consertare" (sóló) kaflarn-
ir undarlega illa tengdir við
„Ripieno" (tútti) kaflana.
Margt er sameiginlegt með
íslenskum þjóðlögum og norsk-
um, bæði er varðar tónaraðir
og hrynstef og kom ýmislegt
fram í verki Kiellands, sem
minnti á gömul íslensk stef-
brot. Þarna er ef til vill
áhugavert rannsóknarefni, því
ekki er ólíklegt, að bæði Norð-
menn, er sátu eftir í Noregi, og
afkomendur ættmenna þeirra,
er flúðu til Islands, hafi varð-
veitt einhver sérstæð einkenni,
tengdum tungu og norrænni
mennt.
Fjögur síðustu ljóð Strauss
má kalla fallegt bergmál horf-
inna stunda. Minningar manns,
er lifað hefur hrikalegustu
menningarskil evrópskrar
sögu. Fyrir aldamótin hafði
Strauss samið stærstu tónaljóð
sín, og þrjár bestu óperur sínar
fyrir 1910. Sem tónskáld spann-
ar hann tímann frá Brahms
yfir síð-rómantíkina og tengist
einnig nútímatónlist. Síðustu
söngvana samdi hann 1948 og
eru þeir því hans „rekvíem“.
Sieglinde Kahmann er góð
söngkona, en ekki tókst henni
Tðnlist
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
að ná sterku taki á þessum
tónsmíðum. Ekki bætti úr skák,
að söngkonan náði ekki að
syngja sig í gegnum þykkan
tónvef hljómsveitarinnar, sem
hefði þurft að vera mun veikar
fluttur til samræmis við túlkun
Sieglinde Kahmann.
Tónleikunum lauk með Júpí-
ter-sinfóníunni eftir Mozart.
Júpíternafnið mun fyrst hafa
verið notað af Englendingum,
nánar tiltekið vegna tónleika í
Edinborg 1819 og átt að vera
viðeigandi vegna stærðar og
mikilleiks verksins. Síðasti
kafli verksins er að því leyti til
óvenjulegur, að í honum er
slegið saman fimm stefjum,
þremur aðalstefjum framsög-
unnar og tveimur stefbrotum;
nokkurs konar tengistefjum. I
úrvinnslukaflanum er unnið úr
þessum stefbrotum og í „coda“
(viðbótarþáttur) verksins, er
þessum stefjum slegið saman,
eins og gerist í framsöguþætti
fúguformsins. Að formi til er
siðasti þátturinn einstakur og
ekki hægt að vísa til neins
samanburðar í öðrum sinfón-
ískum verkum. Þá eru tónlist-
arsagnfræðingar sammála um,
að í öðrum þætti, Andante
Cantabile, rísi tóntúlkun Moz-
arts hæst. Flutningur verksins
bar mjög sterk einkenni stjórn-
andans, Karsten Andersons,
sem velur sér að túlka Mozart
varfærnislega og við það missti
verkið þá spennu og kraft, sem
það, framar öðrum sinfóníum
Mozarts, býr yfir.
Karsten Andersen
Sieglinde Kahmann
Lifir hugsæisstefna og rómantík?
Útgefandi: Stafafell 1980.
Formáli Yngva Jóhannessonar
að öðru bindi Ljóðaþýðinga sinna
er ekki mörg orð, en engu að síður
tekst honum að vekja máls á ýmsu
umræðuverðu sem krefst mun
ítarlegri umfjöllunar en hér gefst
kostur á. Um íslenska ljóðlist
hefur Yngvi þetta að segja:
„tslenzk ljóðlist er ekki sérlega
frumleg eða fjölskrúðug, þrátt
fyrir skáldafjöldann. Gömul hefð
sterk svo Iangt sem hún nær, en
nýjar stefnur nokkuð einhliða og
tízkubundnar. Þýðingar úr ýmsum
áttum geta kannski opnað önnur
og víðtækari viðhorf eða minnt á
að þau eru til, jafnvel hin gamla
hugsæisstefna og rómantík ekki
úrelt."
Það má segja að Yngvi þýði
mjög í anda þessara stefna:
hugsæisstefnu og rómantísku.
Hann þýðir til dæmis Óð til
hinnar andlegu fegurðar eftir
Shelley, Tregablóm Heines, Vor-
Bðkmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
hlátur J.H.O. Djurhuus, Bæn Edu-
ard Mörkies. Fengur er að þýðing-
um hans á ljóðum Rainer Maria
Rilke, fáir hafa lagt í þá glimu.
Einnig eru hér þýdd mörg ljóð
eftir Goethe. Ljóðið um soninn
eftir Gabrielu Mistral vitnar einn-
ig um metnað þýðandans. Á frum-
málinu, spænsku, er það einfald-
ara, á íslensku hljómmikið og
upphafið.
„Ljóðlist og hljómlist standa
hvor annarri nærri," skrifar
Yngvi í formálanum. Sumar þýð-
ingar hans eru upprunalega söng-
textar eða ljóð sem lög hafa verið
samin við: Mansöngur eftir Rell-
stab, Kirkjugarðurinn eftir von
Liliencron, Til hljómlistarinnar
eftir von Schober.
Mér þykir Yngvi Jóhannesson
rækta vel sinn garð með þessum
þýðingum. Þær vitna um smekk-
vísi hans og menntun, hafa eitt-
hvað í sér af veröld sem var og eru
alls ekki úreltar. Það er til dæmis
gaman að kynnast því hve auð-
veldlega Yngvi túlkar nítjándu
aldar skáld og komast svo að raun
um að honum lætur jafnvel að
opna heim Rilkes fyrir lesandan-
um:
Hve undarlcKt það orð: Að drepa
timann!
Einmitt aó halda i hann vandamáliA er.
Hver apyr ei kviAinn: Hvar er hún.
Haldfestan i mann.
hvar endanlcg tilvist þess sem kemur ok
fer? —
Sjá. dejci hallar heim aó þeim veralda
Káttum.
sem hæKKenKan toKa hann niður i
kvöldsins ból.
Uppi er staóió frá fótaferð að háttum.
fúsleKa laKt sík útaf í KÍcymskunnar skjól.
óhöKKUÓ fjöllin. Yfir þeim stjörnur
skarta —
en einnÍK þar er þaö timinn sem blikar ótt.
/E, hún Kistir i minu villta hjarta.
eiliföin á beranKri i nótt.
(Hve undarleKt þaö orö)
Margar þessara þýðinga bera
þaÖ ekki meÖ sér að vera þýðingar
heldur eru eins og frumkveðin ljóð
á íslensku. Eg nefni meðal þeirra
Haust eftir Lenau.
Músikhópurinn
Félagsskapur ungra tónskálda
og hljóðfæraleikara. er nefnir sig
Musikhópurinn, stóð fyrir
hljómleikahaldi i Félagsheimili
stúdenta, sl. miðvikudag. Tón-
leikarnir hófust á klarinettu-
verki eftir Stockhausen, er hann
nefnir In Freundschaft.
Óskar Ingólfsson klarinettuleik-
ari flutti verkið á sannfærandi
hátt, en hann er nýkominn heim
frá námi erlendis og starfar nú við
Sinfóníuhljómsveit Islands. Ann-
að og viðamesta verkið á tónleik-
unum var „elektrónísk" Sónata
eftir Þorstein Hauksson. Gerð
verksins er fyrir margt athyglis-
verð, einkum margbreytileika
hljóðmynstra og samspils þeirra.
Rafgerðir tónverka eru oftast ein-
radda, þ.e. að eitt hljóð eða
blæform er notað í mishröðu ferli,
en samspil andstæðra eða sam-
stæðra hljóða kemur sjaldan fyrir.
Margbreytileiki hljóðmynstra í
verki Þorsteins minnti sterklega á
sinfónísk vinnubrögð og einnig,
hvernir hann byggði flesta kafl-
anna upp á úrvinnslu hljóð-
mynstrana, sem minnti á „temat-
ik“ gömlu meistaranna. Annað
atriði og ekki síður mikilvægt er
raftæknileg útfærsla hljóðanna,
sem bæði bendir til þess að
Þorsteinn hafi tiltækar „fínar
græjur" og kunni að leika á þær.
Um áhrif rafverka á hlustendur
hefur mikið verið ritað og hafa
margir talið, að af slíkum verkum
upplifi menn vélræna ómennsku,
miskunnarlausan járnaga tækn-
innar, þar sem mannleg tilfinn-
ingasemi verður hlægileg og henni
svarað með „tekniskum" kulda-
hlátri.
Sterk rafgerð hljóða er einnig
skilgreind sem nokkurs konar
hljóðrænt ofbeldi og víst er, að
hljóðkraftur getur verið eins
hættulegur og líkamlegt ofbeldi.
Rut Magnússon og Jónas Ingi-
mundarson fluttu á skemmtilegan
máta nokkur smásönglög eftir
Atla Heimi Sveinsson. Textarnir
eru teknir úr Litlu skólaljóðunum.
Lögin bera sterkleg einkenni
barnalaga og einnig brá fyrir
stefhendingu úr þjóðlögum, sem
allt var skemmtilega útfært, þó
undirleikurinn væri stundum ein-
um of notaður til að breiða yfir
einfaldleika laganna. I þessum
lögum mátti greina mannhlýju,
sem var í hróplegri andstöðu við
vélmaskineraða tónlistina á und-
an og eftir. Það er ekki einkenni-
legt þó ung tónskáld reyni sig við
raftækin. Hljóðheimur okkar er
vélvæddur og náttúruhljóðin ber-
ast okkur aðeins í gegnum hljóð-
tæki. Hljóð í kraftmikilli bílvél er
heillandi og dýrkun á krafti bíla
minnir orðið á Freys-dýrkun til
forna. Við höfum lagt til hliðar
gamlar draugasögur og furðufrá-
sagnir af álfum, en tekið upp í
staðinn sögur af súpermönnum og
Tönllst
eftir JÓN
ÁSGEIRSSON
frankenstænum, ásamt álitlegu
safni furðusagna af fjarlægum
veröldum. Nútímamaðurinn er til-
búinn á sama hátt og maðurinn
frá tímum álfa og drauga, að
fjalla um mögulegt sannleiksgildi
þessara sagna og í samræmi við
fréttir af yfirskilvitlegum atburð
um fyrr á tímum, berast nútíma-
manninum fréttir af geimskipum
og ýmsum furðusýnum á himni.
Þannig er hugsmíð Snorra Sigfús-
ar Birgissonar skilgetið afkvæmi
nútímaskilnings á undarlegum
fyrirbærum eins og t.d. trjám er
skjóta rótum á himnum og bera
ávöxt á jörðinni. Táknræn lýsing
getur verið falleg og óljós gerð
hennar mögnuð „magik“. Guðleg-
ur uppruni lífsins á jörðinni var
ekki merkjanlegur í rafverki
Snorra, sem þó var ekki óþokka-
lega unnið. Tónleikunum lauk með
hljóðfæraverki eftir Áskel Más-
son, sem var nær allt einradda í
hugsun, þ.e. hljóðfærin tóku hvert
við af öðru og samspil hljóðfær-
anna takmarkað við blægerð
þeirra. Þeir sem fluttu verkið voru
Valva Gísladóttir, er lék á flautu
og alt-flautu. Ekki var hægt að
merkja að það skipti máli hvort
leikið væri á flautu eða alt-flautu
og tilstandið af hálfu tónsmiðsins
þvi marklaust. Bernhard Wilkin-
son lék einnig á flautu. Á slagverk
léku Reynir Sigurðsson og Oddur
Björnsson. Stjórnandi verksins
var Hjálmar H. Ragnarsson. Tón-
leika þessa verður að telja nokkur
tíðindi, bæði vegna þess að ungu
tónskáldin leggja með þeim lóð
sitt á vog þá er þróun hugmynd-
anna er mæld og vegin á og einnig,
að vaxandi hópur ungra tónlist-
armanna fæst við sköpun og
flutning nýrrar tónlistar, er gefur
fyrirheit um að sú iðja eigi eftir að
dafna á komandi árum. Þá er það
til sanninda að íslensk ungtón-
skáld séu ekki eftirbátar jafnaldra
sinna erlendis, að flest verkin á
þessum tónleikum hafa verið
frumflutt erlendis, öfugt við það
sem eldri menn í faginu muna.