Morgunblaðið - 30.11.1980, Page 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 1980
63
úr dómkirkjunni, íklæddur hinum
undarlega viðhafnarbúningi, sem
gerði hann einna líkastan vofu
' Karls mikla, hafi Franz rétt báðar
hendurnar upp í áttina til drottn-
ingarinnar. Hendur hans voru
klæddar undurfögrum skraut-
hönzkum og í hægri hönd hélt hann
á veldissprotanum, en á ríkiseplinu
í þeirri vinstri. Við þessa sýn hafi
María Theresía brostið í óstöðvandi
hlátur, en þessi viðbrögð hennar
hafi á hinn bóginn orsakað hin
mestu fagnaðarlæti og hlátrasköll
meðal alþýðu manna, sem á horfði
þarna á torginu. Hafi það orðið
almúgamönnum hin mesta andleg
upplyfting að verða þannig vitni að
hinu nána og ínnilega sambandi
þessara æðstu og tignustu hjóna
kristninnar. En þegar keisaraynjan
svo veifaði vasaklút sínum í kveðju-
skyni til Franz og hrópaði „vívat"
háum rómi, brutust út feiknaleg
fagnaðarlæti hjá mannfjöldanum,
sem engan enda ætluðu að taka.“ —
Þetta hafði Goethe að segja um
krýninguna í Frankfurt am Main.
Móðir og
landsmóðir
María Theresía var stórlynd kona
og hafði ríkar tilfinningar til að
bera. Hún var alla tíð tápmikil og
lífsglöð með afbrigðum. Kærustu
skyldur hennar — að eigin sögn —
voru skyldurnar við fjölskylduna,
og með tilliti til barneigna kvaðst
hún vera „óseðjandi". Líflæknir
drottningar, van Swieten, þurfti þó
að gefa henni ýmis góð ráð og
ábendingar til þess að hún fengi að
fullu notið sælu ástalífsins í hjóna-
bandinu.
Franz, drottningarmaður, var
konu sinni ekki einungis ráðhollur
um stjórn hins víðáttumikla ríkis,
heldur var hann einnig fær um að
fullnægja óskum konu sinnar um
fjörlegt ástalíf í hjónarúminu og
mörg börn. Hann gat 16 syni og
dætur við konu sinni, og af þessum
fjölda lifðu 10 börn foreldra sína.
Ein dóttir þeirra var Marie Antoin-
ette, Frakklandsdrottning, sem lét
lífið á höggstokknum í Frönsku
stjórnarbyltingunni árið 1789. Elzti
sonur þeirra, Joseph, varð keisari
Austurríkis árið 1780 að móður
sinni látinni.
í 40 ár ríkti María Theresía sem
keisari hins sundurleita stórveldis,
og skóp sér orðstír sem hið móður-
lega sameiningartákn ríkisins. Það
virðist hafa verið einlægur vilji
hennar, ásetningur og stefna, að
þegnar hennar — og þá hugsaði
hún alveg sérstaklega um kaþólska
þegna sína — skyldu búa hamingju-
samir í ríki framfara og hóflegs
frjálsræðis: Keisaradæminu Aust-
urríki. Sjálf lifði María Theresía
hamingjusömu heimilislífi með eig-
inmanni sínum, 16 börnum, fjöl-
mennu frændliði, um 800 manna
þjónustuliði auk hirðarinnar —
ýmist í Vínarborg eða á einhverju
af hinum mörgu landssetrum krún-
unnar.
Framfarir og
endurbætur
Snemma á valdaferli sínum lét
María Theresía gera fjölmargar
þýðingarmiklar endurbætur á hin-
um ýmsu þáttum stjórnkerfis ríkis-
ins: embættismannakerfið var allt
endurskipulagt að undirlagi Haug-
witz greifa, og varð það bæði
áhrifamikið og nýtízkulegt að allri
skipan. Þá lét hún og endurskipu-
leggja her landsins og herstjórn,
dómstóla og meðferð dómsmála,
læknisþjónustu og skólakerfið af
hinni mestu framsýni og ríkinu til
blessunar. Ríkjandi bændaánauð
lét hún a.m.k. breyta í frjálslegri og
mannúðlegri átt á hinum fjölmörgu
búgörðum krúnunnar víðsvegar um
ríkið. Allt fyrirkomulag og starfs-
hættir, jafnt á handiðnaðarverk-
stæðum sem og í leikhúsum í ríki
hennar voru endurskipulagðir að
undirlagi ráðgjafa hennar, en með
hennar samþykki og tilskipun, og
færðir í hentugra og nýtízkulegra
horf en nokkurs staðar í Evrópu
þeirra tíma.
Árið 1769 hafði María Theresía
með refsilagabálknum „Constitutia
Criminalis Theresiana" lögleitt hin-
ar hroðalegustu pyntingar, svo sem
spanhjól til að teygja á fórnarlömb-
unum, þumalskrúfur, aflimun við
yfirheyrslur, og jafnvel hægfara
spaðhögg sem dauðadóm. En bæði
Joseph, sonur hennar, og einn af
ráðgjöfum drottningar, Sonnenfels,
lögðu hart að henni að endurskoða
og endurbæta þessa refsilöggjöf
landsins og fella alveg niður pynt-
ingar og ómannúðlegustu útgáfur
hinna ýmsu dauðarefsinga. Drottn-
ingin fór að ráðum þeirra og lét á
síðustu stjórnarárum sínum semja
nýja og mannúðlegri refsilöggjöf
fyrir keisararíkið Austurríki.
Kaþólskari
en páfinn
María Theresía var alin upp í
ströngum kaþólskum sið, og eftir að
hún komst til valda, sýndi drottn-
ingin lítið umburðarlyndi gagnvart
frávikum frá hinni einu sönnu
kaþólsku trú, hvað þá gagnvart
öðrum trúarbrögðum. Þau sár, sem
hinar siðbættu kirkjur Lúthers og
Kalvins höfðu skilið eftir sig víða
um Vestur- og Mið-Evrópu, máttu
að vísu heita gróin á dögum Maríu
Theresíu, en mikið djúp var þó
ennþá staðfest milli kaþólskrar
trúar og mótmælendatrúar. En
María Theresía leit þó altént á
mótmælendur sem kristna menn,
þótt hún annars liti þá harla óhýru
auga og þoldi þá helzt ekki nálægt
sér. Lét drottningin þannig óhikað
vísa fjölmörgum efnaminni mönn-
um, sem játuðu mótmælendatrú,
brott úr ríki sínu sem óæskilegum
þegnum Austurríkis. Hún reyndi
einnig að þjarma að þeim lúthers-
trúarmönnum, sem meira máttu
sín, eftir beztu getu.
Til er handseðill með rithönd
drottningar, þar sem hún eys úr
skálum reiði sinnar yfir ungverska
aðalsmenn, sem urðu uppvísir að
daðri við mótmælendatrú. „Er það
mögulegt," skrifar drottningin, „að
þvílíkt opinbert hneyksli eigi sér
stað í minni návist og það rétt fyrir
framan augun á mér, nokkuð sem
algjörlega brýtur í bága við góða
siðu og reglur, að ungverskir og
einnig bayreutískir og pfalsískir
menn kaþólskrar trúar hlýði á
guðsþjónustur í lútherskum kirkj-
um en fari ekki til okkar kirkju?
Það ber þegar í stað að binda enda á
slíkt athæfi."
Varðandi tilvist gyðinga í Aust-
urríki undirritaði María Theresía
keisaralega tilskipun, þar sem segir
m.a.: „Héðan í frá skuli því engum
gyðingi, sama hvaða nafni hánn
heitir, vera leyfilegt að dvelja í
þessu landi, án míns skriflega
samþykkis og leyfis. Ég þekki enga
argvítugri pest en menn af þessu
þjóðerni, sem með sviksemi sinni,
okurhneigð og peningjahyggju rýja
aðra menn inn að skinninu og
fremja öll þau óhæfuverk, sem
aðrir heiðarlegir menn hafa and-
styggð á. Skal því og halda þeim frá
landinu, að svo miklu leyti, sem
unnt er, og fækka þeim sem fyrir
eru hérlendis."
Tilskipun þessa gegn gyðingum
lét María Theresía á þrykk út
ganga skömmu fyrir dauða sinn,
þrátt fyrir langvarandi vináttu sína
við ráðgjafann, gyðinginn Sonnen-
fels, en hún kunni vel að meta hans
hollu ráð. Gyðingar voru óhreinir í
hennar kaþólsku augum, af því að
þeir voru annarrar trúar og höfðu
aðra siði.
Það verður því að telja ýmsar
hliðar á persónuleika Maríu Ther-
esíu: hinar inóðurlegu tilfinningar
hennar og umhyggjan fyrir fjöl-
skyldunni, framsýni hennar, kapp
og áræði við að hrinda í fram-
kvæmd miklum umbótum í ríkinu;
þrautseigja hennar meðan á hinum
fjölmörgu styrjöldum og skærum
stóð, sem háðar voru í hennar nafni
og Austurríkis; styrkur þessarar
konu í mótlæti mikillar sorgar og
viljafesta hennar. En í þessu sama
brjósti rúmuðust einnig ofstæki í
trúmálum, hégómagirnd, jafnvel
drambsemi og grimmd. Og þrátt
fyrir allt þetta verður Mariu Ther-
esíu þó sennilega lengst minnst sem
hinnar hjartahlýju og gáskafullu
drottningar stórveldisins Austur-
ríkis. í augum Austurríkismanna er
hún ímynd glæstra daga.
(Halldór Vilhjálmsson
tók saman.)
Carina Kjellström,
Travarvágen 1,
S-15157 Södertálje,
Sverige.
Þrettán ára sænsk stúlka með
margvísleg áhugamál skrifar.
Mrs. Sonja Borremans
DDR — 1200 Frankfurt (Oder)
Karl-Marx-Str. 10
Germany.
37 ára ritari, sem safnar
frímerkjum, póstkortum, en aðal
áhugamálið er bréfaskriftir.
Miss Judith Bolton,
38 Frays Waye,
Uxbrudge UB8 2QU
Middlesex
England
30 ára gömul skrifstofustúlka,
sem sækist eftir bréfaskriftum.
Mrs. Eve Hogg,
Box 531,
Spirit River,
A lhprta
Canada TOH 3GO
Safnar skeiðum.
Miss Neetha Mehatty,
No: 7, 2nd Lane,
Beddagana South
Pita Kette
Kette
Sri Lanka
Þrettán ára bandarískur frí-
merkjasafnari óskar eftir bréfa-
skiptum með frímerkjaskipti í
huga:
Peter Beck,
76fi Spruce St„
Riverside,
California 92507,
USA
Sautján ára indversk stúlka
óskar eftir pennavinum á íslandi.
Hún er í menntaskóla og hefur
margvísleg áhugamál:
Sharon Bose,
c/o Bishops College,
224 Lower Circular Road,
Calcutta-17,
West Bengal,
India.
Sextán ára japönsk stúlka seg-
ist lengi hafa langað til að eignast
pennavini á íslandi. Hún gerir
mikið af því að skokka, fara á
skíði, hlusta á tónlist, og einnig
hefur hún yndi af dýrum. Hún
óskar eftir pennavinum af báðum
kynjum á aldrinum 16 til 20 ára,
skrifar á ensku o^ heitir því að
svara öllum bréfum:
Rumi Enomoto,
Dainisakae-cho,
Esashi-cho,
Esashi-gun,
Hokkaido,
098-58 Japan.
Klingjandi kristall-kærkomin gjöf
Eigum nú til gott úrval allskonar smámuna úr
kristal. Jólasveinar, jólabjöllur, jólahlutir
og dýr. Upphengi, óróar og ýmsar gerðir
af kertastjökum.
Allt vandaður listiðnaður, unninn
Lítið í gluggana um helgina.
ÍBODAj
V____________/
Bankastræti 10. — á horni Bankastrætis
og Ingólfsstrætis. Sími 13122.
KOSTA
Jólí
KostaBoda