Morgunblaðið - 27.03.1981, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. MARZ 1981
Úttekt á bergmálsmælingum á stærð loðnustofnsins:
Staðfestir niðurstöður fiski-
fræðinga að langmestu leyti
Niðurstöðurnar hljóta að eyða tortryggni,
- segir Kristján Ragnarsson
„Sú sérkönnun. sem ííerð hefur verið fyrir Landssamhand
islenzkra útvejcsmanna á hertjmúlsrannsóknum Ilafrannsóknastofn-
unarinnar rennir fullum stoðum undir þann árangur og niðurstöð-
ur, sem stofnunin hefur gefið út um loðnurannsóknir.“ Svo se>{ir
meðal annars í skýrslu Kára Jóhannessonar. radiótæknifræðinKs,
,um jíildi ok tæknileea fullkomnun herKmálsmælinKa Kcrða af
Hafrannsóknastofnun Islands í október 1978 á stærð ok dreifinKU
hins islenzka loðnustofns. Skýrsla þessi var samin í desemher á
siðasta ári ok hefur nú verið send viðkomandi aðilum.
MeKÍnniðurstöður Kára Jóhannessonar styðja þau vinnuhroKð.
sem Ilafrannsóknastofnun hefur notað við sta*rðarmælinKar á
loðnustofninum. Kristján RaKnarsson. formaður LtÚ, saKði i
samtali við MorKunblaðið, að LÍÚ hefði fenKÍð Kára til þcssa
verkefnis ok niðurstöðurnar myndu eflaust verða til þess að auka
traust ok trúnað á milli útKerðarmanna ok sjómanna annars ve^ar
ok sérfræðinKa Ifafrannsóknastofnunar hins veKar.
„Það var Landssamband ís- verið stjórnað á grundvelli berg-
lenzkra útvegsmanna, sem tók málsmælinga sem hafa reynst
ákvörðun um að fá aðila utan
Hafrannsóknastofnunar til að
gera úttekt á rannsóknaraðferð-
um og vinnubrögðum þeirrar
stofnunar í því mikla hagsmuna-
máli sem hér er um að ræða fyrir
útgerðarmenn. Niðurstöðurnar
hljóta að verða til að eyða
tortryggni, sem verið hefur tals-
verð hjá mörgum útgerðar-
mönnum í garð fiskifræðinga
varðandi loðnustofninn," sagði
Kristján Ragnarsson meðal ann-
ars.
Kári Jóhannesson er frá Flat-
eyri og nam radíótæknifræði í
Noregi. Hann starfaði síðan hjá
Simrad á íslandi og í Noregi áður
en hann gerðist starfsmaður hjá
FAO (Matvælastofnun Samein-
uðu þjóðanna). Þangað var hann
ráðinn til þess að sjá um magn-
mælingar á fiskstofnum með
þessari aðferð, þ.e. bergmálsmæl-
ingum. Mest hefur hann starfað í
Perú, en einnig í öðrum löndum,
og nú er hann við þessi störf á
Filippseyjum.
Hér verður ekki fjallað á vís-
indalegan hátt um á hvern hátt
bergmálsmælingar eru fram-
kvæmdar, en í skýrslu sinni
fjallar Kári Jóhannesson m.a. um
notkun bergmálsaðferða og út-
breiðslu þeirra í víða um heim.
Þar segir m.a.:
BerKmál.smælinKar hafa
sannað hajínýtt gildi sitt
I nær tíu ár sem liðin eru síðan
bergmálstækjabúnaður kom á
markaðinn, búinn þeim eiginleik-
um að geta gefið upplýsingar um
raunverulegt fiskimagn (í tonna-
eða tölufjölda fiska), hefur orðið
ör þróun bæði í fullkomnun og
notkunarmöguleikum tækjanna.
Mikilvægur þáttur í þessari
þróun eru þær víðtæku tilraunir
sem gerðar hafa verið til að
öðlast dýpri skilning og þekkingu
á eiginleikum fiska sem hljóðend-
urvarpa. Þetta, ásamt stórbætt-
um aðferðum til að kvarða tækja-
kerfin með tiltölulega mikilli
nákvæmni, hefur gert mælingar á
fiskþéttleika (t.d. í tonnafjölda á
fersjómílu sjávaryfirborðs) sífellt
nákvæmari hvort sem dreif eða
torfur eru mældar. Þessu til
viðbótar hefur framlag stærð-
fræðinga og tölfræðinga síðustu
árin leitt til verulegra framfara í
sambandi við túlkun gagna og
nákvæmari útreikninga á heild-
arfiskimagni á gefinni fiskislóð.
Það er því ekki af tilviljun að
bergmálsmælingar eru í dag eitt
mikilvægasta hjálpartæki vís-
indamanna í viðleitni þeirra til
öflunar áreiðanlegra upplýsinga
um afrakstursgetu fiskstofna. Á
þetta sérstaklega við stofna
skammlífra fisktegunda svo sem
loðnu og ansjósu, þar sem magn-
sveiflur geta verið bæði stórar,
tiltölulega örar og óvæntar. Gott
dæmi um þetta er t.d. ansjósu-
stofninn í Perú, en veiðum úr
honum, síðustu sjö árin, hefur
furðanlega óskeikular að mati
óhlutdrægra aðila. Síðustu niður-
stöður mælinganna voru í full-
komnu samræmi við tilrauna-
veiði 25 ansjósubáta er reyndu
fyrir sér á helstu slóðum ansjós-
unnar án nokkurs teljandi árang-
urs, enda er nú óttast að svo
kunni að fara um ansjósuna í
Perú eins og fór með norsk-
íslenska síldarstofninn.
Dæmi um annan stóran fisk-
stofn, sem hefur verið vaktaður
og afrakstur áætlaður á grund-
velli bergmálsmælinga, er loðnu-
stofninn í Barentshafi, en Norð-
menn hafa síðustu níu árin fram-
kvæmt reglubundnar mælingar á
stærð og árganga-samsetningu
hans. Fyrir utan Noreg og Perú,
þá er aðferðum bergmálstækn-
innar beitt í fjölmörgum öðrum
löndum til að ákvarða stofn-
stærðir og þannig skapa skyn-
samlegan grundvöll fyrir stefnu-
mörkunum í fiskveiðimálum og/
eða beinnar stjórnunar á veiðun-
hverra stærstu stöðuvatna heims
eins og Tanganyiku-, Malawi- og
Rudolf-vatninu í Afríku, Titic-
aca-vatninu í Perú svo og nokk-
urra stórvatna í n-hluta Banda-
ríkjanna að Alaska meðtöldu, en
árangur þessara rannsókna hefur
verið birtur í fjölmörgum ítar-
legum skýrslum.
Hér á landi hafa skip Hafrann-
sóknastofnunar íslands, Rs.
Bjarni Sæmundsson og Rs. Árni
Friðriksson verið búin dýrum og
fullkomnum tækjum til magn-
mælinga allt frá árinu 1970, en
það er ekki fyrr en seint á árinu
1978 og 1979 að fullnýting þeirra
kemst í framkvæmd með sam-
vinnu og aðstoð frá Norðmönn-
um. Árangurinn af þessari já-
kvæðu en síðbúnu þróun, er sá að
nú liggja fyrir nokkrar vel skipu-
lagðar og útfærðar mælingar á
hrygningarstofnum loðnunnar.
Eins og álykta má af ofangreindu
yfirliti, hafa nútíma bergmáls-
mergðarmælingar, (quantitative
acoustics), sannprófað hagnýtt
gildi sitt og mikilvægi í fisk-
rannsóknum víða um heim. Fram
að þessu hefur þeim nær ein-
göngu verið beitt í sambandi við
könnun á stærð uppsjávarfiski-
stofna, en allra síðustu nýjungar
í tækjabúnaði, ásamt sífelldum
framförum í sjálfri mælitækn-
inni, benda til að bergmálsaðferð-
in geti innan skamms tíma orðið
mikilvægt „tæki“ til öflunar
nákvæmari og tímabærari upp-
lýsinga um stofnstærðir botn-
fiska eins og t.d. íslenska þorsks-
ins.
Framlají Norömanna
lykill að KÓðum árangri
Kári Jóhannesson segir í
Kári Jóhannesson. sérfræðing-
ur hjá FAO. sem gerði úttekt á
bergmálsmadinKum Hafrann-
sóknastofnunar á stærð loðnu-
stofnsins að tilhlutan LÍÚ.
útbreiðslusvæði stofnsins og/eða
hvort stofninn í heild sinni hafi
verið aðgengilegur til mælinga,
t.d. vegna ísreks og djúpstæðrar
dreifingar eða vegna tilhneig-
ingar loðnunnar til að halda sig
á köflum mjög nálægt yfirborði
sjávar, utan “sjónar" tækjanna.
Niðurstaðan í þessu efni er sú að
þessum atriðum hafi verið gef-
inn tilhlýðilegur gaumur við
framkvæmd mælinganna og tek-
ist hafi að forðast marktækar
skekkjur af þessu eðli. Hins
vegar er ljóst að náið samstarf
milli rannsóknarskips og veiði-
skipa getur skipt miklu máli til
að tryggja að útlínur dreif-
ingarstofnsins séu nægjanlega
vel þekktar áður en sjálfar
magnmælingarnar hefjast.
Sérstök áhersla var lögð á að
fá sem raunsæjast mat á þeim
atriðum sem sérlega eru ráðandi
Nótin full og dælt á millf veiðiskipa.
um sjáifum. Hér má nefna ansj-
ósustofnana á hafsvæðum Mexico
og Uruguay, sardínustofninn við
suðurströnd Brasilíu, makríl- og
ansjósustofnana við Tyrklands-
strönd Svartahafsins, sardínu-
stofninn í Marokkó (Atlants-
hafsmegin), sardínu- og makríl-
stofnana við SV-strönd Indlands
og ansjósustofninn við vestur-
strönd Suður-Afríku, svo dæmi
séu nefnd. Þá hefur mikið kapp
verið lagt á það síðustu 2—3 árin
að framkvæma bergmálsrann-
sóknir á makríl-, síldar- og kol-
munnastofnunum í Norðursjó og
á hafsvæðunum kringum Bret-
landseyjar og Færeyjar, en að
þessum rannsóknum standa
Englendingar, Skotar, Danir, Sví-
ar og Norðmenn bæði í formi sér-
og félagsrannsókna.
Einnig má bæta við að magn-
mælingar hafa verið fram-
kvæmdar á fiskstofnum ein-
skýrslunni, að það sé álit sitt, að
„meðan aðrar betri upplýsingar
eru ekki fyrir fyrir hendi, beri
tvimælalaust að skoða þau (línu-
rit Hafrannsóknastofnunar) sem
gildar forsendur fyrir þeim
ákvörður.um, sem kunna að verða
teknar á næstunni í sambandi við
stjórn loðnuveiðanna".
I lok skýslu sinnar segir Kári
síðan: Bergmálsrannsóknir Haf-
rannsóknastofnunarinnar sem
beinst hafa að loðnustofninum,
stærð hans og dreifingu síðustu
tvö árin voru ítarlega kannaðar
lið fyrir lið og tæknilegt ágæti
þeirra metið.
I sambandi við skipulag og
útfærslu magnmælinganna, þá
var fyrst könnuð sú spurning
hvort leiðarlínur rannsóknar-
skipanna (könnunargrindur)
hafi ávallt náð yfir allt
um nákvæmni og óskeikulleik
bergmálsmælinganna. í þessu
sambandi væru hugtökin
skekkja og nákvæmni skil-
greind og skýrð. í heild þá leiddu
athuganirnar til þeirrar niður-
stöðu að árangurinn af stofn-
stærðarmælingum Hafrann-
sóknarstofnunarinnar standi á
tiltölulega traustum tækni- og
vísindagrunni eins og fram kom
við tölfræðilega útreikninga á
nákvæmni mælinganna og rök-
semdafærslu um óskeikulleik
þeirra.
Af þessu leiðir, að sú sérkönn-
un sem gerð hefur verið fyrir
Landssamband íslenskra útvegs-
manna á bergmálsrannsóknum
Hafrannsóknastofnunarinnar og
birtist hér í skýrsluformi, rennir
fullum stoðum undir þann ár-
angur og niðurstöður sem stofn-
unin hefur gefið út um loðnu-
rannsóknir.
Á hinn bóginn hefur könnunin
leitt athyglina að þeirri stað-
reynd að stofnunin hefði ekki
verið fær um að miðla svo
áreiðanlegri vísindaráðgjöf
algjörlega í krafti eigin
rannsóknargetu. Framlag Norð-
manna til hinna tæknilegu hliða
rannsóknanna hefur á vissan
hátt verið lykill að þeim góða
árangri sem náðst hefur. Það er
því álit höfundar þessarar
skýrslu að það sé ekki sæmandi
svo góðri stofnun sem Hafrann-
sóknastofnun íslands, er hefur á
að skipa hinum hæfustu vísinda-
og tæknimönnum, að hún þurfi
að vera háð ytri aðila á þessu
sérsviði rannsókna, þetta er að
sjálfsögðu þeim mun mikilvæg-
ara atriði þegar haft er í huga að
sá hinn sami aðili er einnig
samningsaðili um aflaskiptingu
þess magns sem mælt er. Ljóst
er að til leiðréttingar þessa
ástands skortir stofnunina ekki
innri „bjargráð", heldur er þetta
fyrst og fremst spurning um að
veita þessu sérsviði þau for-
gangsréttindi sem því ber innan
ramma rannsóknarstarfsemi
stofnunarinnar. Þessi mál voru
rædd sérstaklega við fiskifræð-
ingana Jakob Jakobsson, að-
stoðaforstjóra Hafrannsókna-
stofnunarinnar, og Hjálmar Vil-
hjálmsson, sem hefur með hönd-
um vísindalega stjórn loðnu-
rannsóknanna, og lýstu þeir sig
samþykka þessum sjónarmiðum.
Tækjakostur
verði aukinn
Kári leggur áherslu á fjögur
atriði til úrbóta og frekari þróun-
ar bergmálsmælinga Hafrann-
sóknastofnunar og mælist til
þess, að LIÚ beini formlegum
tilmælum til Hafrannsóknastofn-
unar um að hún bæti úr skorti á
tæknimönnum og leggi verulega
aukna áherslu á þróun sinnar
tæknigetu með því að:
1. Ráða einn viðbótarstarfsmann
á raftæknideild stofnunarinnar
til að betur verði ráðið við hin
margvíslegu og knýjandi verk-
efni.
2. Gera mögulegt, að Páll Reynis-
son verkfræðingur geti algjörlega
og í samvinnu við viðkomandi
fiskifræðinga helgað sig berg-
málstækninni.
3. Sérstakur skipatími verði helg-
aður fyrir tilraunamælingar, sem
miða að því, fyrst og fremst, að
þróa og fullprófa mismunandi
aðgerðir til kvörðunar í tækja-
búnaði, en þetta atriði segir Kári
að hafi verið einn veikasti hlekk-
urinn í bergmálsmælingum
stofnunarinnar.
4. Athugaður verði möguleiki á
skjótum kaupum á einni tækja-
samstæðu með hinum nýja og
fullkoma bergmálstegra er hag-
nýtir nútíma örtölvutækni og
hefur mikla tæknilega yfirburði
yfir hinn 10 ára gamla búnað,
sem fyrri mælingar eru byggðar
á.
Kári Jóhannesson hafði ótak-
markaðan aðgang að Hafrann-
sóknastofnuninni, rannsóknar-
gögnum, tækjabúnaði o.fl. Segir
Kári í skýrslu sinni, að fyrir
þessu hafi ríkt fullur skilningur
yfirmanna stofnunarinnar, sem
góðfúslega hafi látið í té allar
nauðsynlegar upplýsingar og hafi
veitt hvers konar aðstoð til að
greiða fyrir starfi hans. Þakkar
Kári sérstaklega þeim Hjálmari
Vilhjálmssyni og Jakobi Jakobs-
syni samvinnuna, en einnig öðr-
um starfsmönnum stofnunarinn-
ar, fjölmörgum skipstjórum
loðnuskipa og fleiri aðilum.