Morgunblaðið - 27.03.1981, Blaðsíða 32

32
M0RGUNBLAÐ1Í>,;FÖSTUÐAGUR 27. MARZ 1981

Bjarni Jakobsson, formaður Iðju:
Róðurinn til
kjara erfíður
Allan síðasta áratug og fram á
þennan dag hefur atvinnuástand
verið óvenju gott hér á landi.
Atvinnuleysi hefur ekki verið
neitt svo heitið getur, langt innan
við 1% eða á bilinu 0,4—0,6% af
vinnufæru fólki. Slíkar tölur eru
svo lágar, að þær hljóma annar-
lega í eyrum þeirra, sem hafa búið
við tífalt meira atvinnuleysi sl. tíu
ár, eins og víðast hvar hefur verið
reyndin, og ekkert bendir til að í
hönd fari auðveldari tímar heldur
þvert á móti fer atvinnuástand í
heiminum nú versnandi.
I lok síðasta árs voru 22 milljón-
ir atvinnulausra manna í OECD-
ríkjunum í heild og búist er við að
enn fari atvinnulausum fjölgandi
og verði þeir orðnir 25,5 milljónir
manna árið 1982, sem er um Vk%
af vinnuafli þessara landa. Ef
ástandið væri hlutfallslega jafn
slæmt hér á landi, væru 7.500
manns atvinnulausir, svo dæmi sé
tekið. Jafnt fjölda vinnufærra
manna í öllum þremur kaup-
stöðum Norðurlands eystra, þ.e.
Akureyrar, Húsavíkur og Ólafs-
fjarðar. Fjöldi atvinnulausra eftir
löndum er að vísu mjög mismikill.
Mest er atvinnuleysið á Spáni
11%, Bretlandi 10,0%, Bandaríkj-
unum og Kanada 8%. Atvinnu-
bættra lífs-
á næstu árum
ástand er yfirleitt heldur skárra á
Norðurlöndum með einni undan-
tekningu þó, sem er Danmörk, en
þar er ástandið óvenju slæmt.
Atvinnuleysið þar stefnir í 8% eða
meira á þessu ári eða um 200.000
manns, sem er nánast tvöfaldur
fjöldi vinnufærra manna hér á
landi.
Árangurinn af baráttunni við
atvinnuleysisdrauginn, sem hefur
þjakað flestar aðrar þjóðir, er því
einstæður og ber ekki að vanmeta.
En sú spurning hlýtur eðlilega að
vakna, hvort þessi árangur hafi
verið keyptur of dýru verði, eða
hvort hann hafi einfaldlega komið
af sjálfu sér sem afleiðing af
skynsamlegri hagstjórn í gegnum
árin. Hefur e.t.v. gengið jafn vel á
öllum öðrum sviðum efnahagslífs-
ins? Engin einhlít svör eru til við
þessum spurningum. Það er þó
ljóst, að ýmislegt hefur farið
úrskeiðis í efnahagsstarfseminni,
sem.e.t.v. er að hluta afleiðing af
þeirri áherslu, sem lögð hefur
verið á að halda uppi fullri
atvinnu hér á landi, þó margar
aðrar skýringar komi þar einnig
til.
Það sem einkum hefur farið úr
böndum er vitaskuld verðlagið.
Verðbólgumeinið hefur vaxið og
magnast, þó ýmis meðul gegn
verðbólgunni hafi verið reynd, og
er hún nú 4—5 sinnum meiri en í
flestum nágranna- og viðskipta-
löndum okkar. Þarflaust er að
fara mörgum orðum um skaðsemi
þessa vágests, það hefur verið gert
bæði oft og víða, en rétt er að
minna á nokkur grundvallaratriði.
I fyrsta lagi leiðir verðbólgan til
rangra fjárfestingaákvarðana og
framkvæmda, eins og reynsla
okkar ber glöggt vitni um, og
dregur þannig lífskjör niður þegar
litið er yfir lengra tímabil. í
annan stað raskar hún rekstrar-
forsendum fyrirtækja frá degi til
dags. I þriðja lagi brenglast verð-
skyn neytenda, sem leiðir til að
peningar þeirra og laun nýtast
þeim verr en ella. Að lokum færir
verðbólgan til tekjur og eignir í
þjóðfélaginu eftir öðrum leikregl-
um, en almennt þykja sanngjarn-
ar og eðlilegar, og stuðlar þannig
að óánægju og rótleysi í þjóðfélag-
inu.
Til að taka af allan vafa er
ástæða til að ítreka, að þrátt fyrir
að hátt atvinnustig á síðari árum
hafi hugsanlega að einhverju leyti
Helgi Steinar Karlsson, formaður Múrarafélags Reykjavíkur:
Landflótti alvarlegasta
afleiðing atvinnuleysis
Á þessum vetri hefur atvinnu-
leysi gert vart við sig i byggingar-
iðnaði á höfuðborgarsvæðinu.
Slíkt ástand hefur reyndar líka
gert vart við sig úti á landsbyggð-
inni og þá helst í stærstu þéttbýl-
iskjörnunum. Á höfuðborgarsvæð-
inu hefur atvinnuleysið verið mis-
munandi mikið eftir starfsstéttum
og hefur mest borið á atvinnuleysi
meðal múrara. Þar sem ég er
kunnugastur þeirri grein bygg-
ingariðnaðar mun ég að verulegu
leyti fjalla um þetta efni út frá
sjónarmiði múrara.
Þó atvinnuleysið sé mest meðal
okkar múrara nú, óttast ég að á
næsta vetri komi röðin að öðrum
starfsstéttum í byggingariðnaði,
verði ekkert að gert. Eins og við
vitum er samsetning verkefna í
byggingariðnaði þannig að allar
starfsgreinar byggingariðnaðar
eru ekki samtímis í húsunum.
Múrarar hafa verið verkefna-
litlir frá því í byrjun september sl.
og hefur fjöldi þeirra sem misst
hafa vinnuna farið vaxandi eftir
því sem leið á veturinn. Hámarki
náði atvinnuleysið um miðjan
febrúar sl., en þá töldum við að
60—70 múrarar gengju um at-
vinnulausir. I þessum tölum eru
milli 20—25 menn sem ekki hafa
látið skrá sig atvinnulausa af
ýmsum ástæðum og skulu hér
taldar þær helstar.
Nokkrir nemendur eru vinnu-
lausir og eiga þeir ekki rétt til
atvinnuleysisbóta.
Svo er nokkur hópur sem telur
að úr rætist með vinnu „á næst-
unni“ og finnst ekki taka því að
láta skrá sig en það vill dragast að
atvinnutækifæri bjóðist.
Svo eru alltaf einhverjir sem
ekki láta skrá sig og er það nokkuð
ríkt í mörgum að þiggja ekki neins
konar bætur.
Enn aðrir hafa hreinlega tekið
sig upp með fjölskyldur sínar og
farið til annarra landa og veit ég
um tvö nýleg dæmi þess úr MR.
Þetta er ef til vill alvarlegasta
afleiðing atvinnuleysis og þess
efnahagslega öngþveitis sem hér
ríkir.
Enn aðrir eru þeir sem eiga
útivinnandi maka sem hafa haft
tekjur á síðustu 12 mánuðum yfir
leyfilegu hámarki, 7.032 þús. gkr.
eða meira, og á múrari sem á
maka í þessum tekjumörkum ekki
rétt á atvinnuleysisbótum. Út frá
þessu verður manni á að hugleiða
hvort hér sé ekki ástæða til að
gera breytingar á. Ekki er vafi á
að þetta kemur illa niður á
útivinnandi húsmæðrum í fisk-
vinnu svo dæmi sé tekið missi þær
vinnu sína. Þá er það sama reglan
sem gildir gagnvart þeim, hafi
þeirra maki yfir 7.032 þús. gkr. í
laun á síðustu 12 mánuðum.
Svona í framhjáhlaupi þá held
ég að finna þyrfti réttlátari reglu
t.d. þannig að sameiginlegar tekj-
ur heimilis, bús, eða hjóna séu
látnar ráða hvort bætur fást
greiddar eða ekki.
Atvinnuleysisbætur eru nauð-
synlegar svo langt sem þær ná en
engar fébætur ná að fylla upp það
tómarúm sem myndast hjá
mönnum sem atvinnulausir eru og
er raun á það að hlusta þegar
forsætisráðherra vor og þjóðar-
leiðtogi lýsir yfir í fjölmiðlum að
of mikið sé gert úr atvinnuleysi,
það sé ekki meira en oft áður.
Þetta finnst mér lýsa einstæðu
skilningsleysi á þessu máli, þ.e.
hvað atvinnuleysi er. Atvinnuleysi
virðist vera í augum sumra aðeins
tölur í hagskýrslum en ekki mynd
af vandamáli þeirra mörgu ein-
staklinga sem í því lenda að missa
vinnu sína á viðkvæmasta tíma
ársins fyrir launþega þ.e. kringum
jól og áramót.
Það er vítavert af þeim sem
stjórna rekstri þjóðarbúsins að
gera ekki ráðstafanir til að mæta
árstíðabundnum sveiflum í bygg-
ingariðnaði, t.d. með betri skipu-
lagningu og stjórnun þess hvernig
verkefnin eru unnin. Til dæmis að
útivinna fari fram að sumrinu, en
innivinnan geymd til vetrarins.
það er krafa þeirra, sem starfa í
byggingariðnaði að allt sé gert til
að tryggja betur en verið hefur
atvinnuöryggi í byggingariðnaði.
Sjálfsagt hefði verið hægt að
koma í veg fyrir þetta mikla
atvinnuleysi meðal múrara í vetur
ef vilji stjórnvalda hefði verið
fyrir hendi. Það vill svo til að
svokallað Víðishús sem hefur
staðið að miklum hluta til ónotað
síðan það var keypt 1977 getur
kallast meiri háttar verkefni fyrir
múrara, og er hörmulegt til þess
að vita að tækifærið skuli ekki
hafa verið notað, þegar svo margir
menn sem hér um ræðir ganga
atvinnulausir.
Ekki er um það að ræða að verið
væri að kasta fé á glæ með því að
láta þessa menn rífa innan úr
húsinu á 3., 4., og 5. hæð, einangra
og múra þær upp á nýtt, heldur er
um verðmætasköpun að ræða sem
ketnur alltaf til góða hvernig sem
á málið er litið.
Fjármálaráðherra lét hafa eftir
sér í útvarpi 4. febrúar sl. að
hugsanlega yrði húsið selt og nýtt
til iðnaðar og þá þyrfti ekkert að
múra húsið. Eg dreg mjög í efa að
ráðherrann hafi komið inn í húsið
eftir þessum ummælum að dæma.
Þó húsið verði notað til iðnaðar þá
þarf það ekki síður meðferðar við,
þó sú framkvæmd yrði ekki jafn
kostnaðarsöm og framkvæmd til
annarra nota. Það er skoðun mín
að þetta tækifæri hefði átt að nota
nú, þegar hægt var að fá nóg af
mönnum, mönnum sem ekki fást á
hvaða tíma sem er vegna fram-
leiðslu á öðrum húsum.
I lögum um atvinnuleysistrygg-
ingasjóð VII kafla, gr. 22, segir:
„Stjórn sjóðsins er heimilt að
veita lán, sem verði vaxtalaust eða
með lágum vöxtum um lengri eða
skemmri tíma, til eflingar at-
vinnulífi á þeim stöðum, sem við
eiga að stríða alvarlegt atvinnu-
leysi. Jafnframt er heimilt að
ákveða, að lán þessi verði afborg-
unarlaus tiltekið árabil. Heimilt
er að veita lán þessi gegn ábyrgð
hlutaðeigandi sveitarfélags, þó
önnur trygging komi ekki til.
Sjóðsstjórn er heimilt að láta
framkvæma athugun og rannsókn
á staðháttum á þeim stöðum, sem
lán eru veitt til samkvæmt þessari
grein, Skal og jafnan leitað til-
lagna um úrbætur hjá þeim, sem
falin hefur verið rannsókn og
athugun vegna þessara lánveit-
inga, en slíkar tillögur skulu við
það miðaðar að koma atvinnulífi
hlutaðeigandi staða á traustan
fót.
Sjóðsstjórn skal leita umsagnar
Framkvæmdastofnunar ríkisins,
áður en hún veitir lán samkvæmt
þessari grein."
Greiddar hafa verið um 12—14
milljónir gkr. á mánuði í atvinnu-
leysisbætur til meðlima MR Með
aðstoð Atvinnuleysistrygginga-
sjóðs í formi lána hefði mátt
fjármagna framkvæmdir í bygg-
ingariðnaði og er nánast óskiljan-
legt hversvegna heimildir í lögum
um Atvinnuleysistryggingasjóð
hafa ekki verið nýttar, að lána til
framkvæmda sem atvinnuaukandi
eru.
Spurningunni um það hvers-
vegna svo mikið atvinnuleysi er,
verður sjálfsagt ekki svarað með
tveim þrem orðum. Þar koma
saman margir endar sem hnýta
þarf saman svo allt geti gengið
snurðulaust.
Þeir helstu eru skipulagsmál,
fjármál og vaxtamál. Háir vextir
hafa átt stóran þátt í að stöðva
verkefni, sem komin hafa verið af
stað á síðastliðnu ári og er þetta
mál með hina háu vexti eitt af því
sem 'er að leggja allan atvinnu-
rekstur hér í rúst, ekki aðeins í
byggingariðnaði, heldur öllum
öðrum rekstri.
Þetta er vandamál sem stjórn-
málamenn hafa búið til og það er
þeirra að leysa það.
Skipulagsmál eru grundvöllur
byggingariðnaðar, en þau eru í
slíkum ólestri á höfuðborgarsvæð-
inu að eigi ekki illa að fara verður
að gera stórátak í þeim málum nú
þegar.