Morgunblaðið - 27.03.1981, Blaðsíða 31

Pétur Jónas-
son með gítar-
tónleika á
Akureyri
FÉTUR Jónasson heldur gítar-
tónleika i Sjáifstæóishúsinu á
Akureyri á morpun, laugardag-
inn 28. marz. A efnisskrá eru
verk eftir Luys de Narváes,
Manuel M. Ponce, J.S. Bach,
Wiliiam Walton, H. Villa-Lobos
og Isaac Albéniz. Tónleikarnir
hefjast kl. 14.00.
Pétur hóf gítarnám viö tónlist-
arskólann í Göröum níu ára gam-
all og var kennari hans Eyþór
Þorláksson gítarleikari. Vorið
1976 Iauk hann einleikaraprófi frá
sama skóla og burtfararprófi ári
síðar. Haustið 1978 hóf hann
framhaldsnám við gítarskóla
Estudio de Arte Guitarrístico í
Mexikóborg og var einkakennari
hans argentínski gítarleikarinn
Manuel López Ramos. Burtfarar-
prófi lauk hann í ágúst 1980.
Pétur hefur haldið einleikstón-
leika í Mexikóborg, Reykjavík,
ísafirði, Akranesi og Höfn í
Hornafirði, auk þess hefur hann
gert útvarpsþætti fyrir Radio
Educación í Mexikóborg og ís-
lenzka Ríkisútvarpið.
Skáksamband
íslands:
Þríggja manna
nefnd farin
til Moskvu
ÞRIGGJA manna sendinefnd frá
Skáksambandi íslands hélt á
sunnudaginn i tiu daga ferð tii
Sovétrikjanna og fór sendinefnd-
in fyrst til Moskvu. Að sögn dr.
Ingimars Jónssonar forseta
Skáksambandsins, eru i ferðinni
þcir Þorsteinn Þorsteinsson vara-
forseti, Hclgi Samúeisson gjald-
keri og Jóhann Þórir Jónsson
ritstjóri Tímaritsins Skákar.
Ingimar sagði, að þeir myndu
kynna sér skáklíf og uppbyggingu
þess í Sovétríkjunum, skákþjálf-
un, skipulagningu móta og fleira.
Hefði skáksambandið komið
ákveðnum óskum á framfæri við
Sovétmenn, það er um hvað ís-
lendingar hefðu einkum áhuga á
að fræðast um. Ingimar sagði
ferðina vera kynnisferð, en á
sínum tíma hefðu Sovétmenn
spurst fyrir um hvort áhugi væri á
að senda slíka nefnd austur frá
Skáksambandi Islands.
Leiðrétting
í fyrirsögn og viðtali við Gunn-
ar G. Schram prófessor hér í
blaðinu sl. miðvikudag var sagt, að
frumvarp Jóhönnu Sigurðardóttur
um forgangsrétt kvenna að
stöðum væri brot á jafnréttislög-
unum. Gunnar hefur óskað eftir
því að koma þeirri athugasemd á
framfæri að hér var átt við það að
efni og tilgangur frumvarpsins
væri í andstöðu við jafnréttislög-
in, en vitanlega ekki framlagning
frumvarpsins sem slík.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. MARZ 1981 3 1
Reagan
og forseta-
embættið
Pétur Johnson:
Húseign. sem hæfir þjóð-
höfðingja, til sölu. Öll þæg-
indi. Stórfengleg útsýn yf-
ir Kyrrahafið. Verð $1,9
milljón. Útborgun
$760,000. 15% veðián fyrir
afganginum. Mánaðarleg
greiðsla $14,400. Eigand-
inn þurfti að fiytja af
atvinnuástæðum.
Ronald og Nancy Reagan
fluttu inn í Hvíta húsið í Wash-
ington og auglýstu til sölu hús-
eign sína í námunda við Los
Angeles.
Hinum nýja forseta var hleypt
af stokkunum á flóðöldu mikilla
vona. Það sem honum, fyrir
stuttu, var fundið til foráttu er
nú gleymt ellegar lagt til hliðar
til notkunar síðar. Má þar nefna
miðlungs gáfnafar og háan ald-
ur. Reagan átti sjötugsafmæli 6.
febrúar, og er elstur þeirra sem
sest hafa i forsetastól.
Meiri áhersla er nú lögð á þá
staðreynd að Reagan var um
árabil farsæll fylkisstjóri í Kali-
forníu og eins hitt að enginn lifir
af hreinsunareld kosningabar-
áttunnar nema peran sé í lagi.
Nú er sagt að sagan dæmi ekki
forseta eftir gáfnafari. Skaphöfn
skipti meira máli, og ekki verði
gert of mikið úr þeim eiginleika
að geta valið sér góða sam-
starfsmenn. Fyrirgefning er
einnig fengin fyrir kúrekahlut-
verkum í annarsflokks kvik-
myndum.
Astandið, sem Reagan tekur
við, er margþætt vandræða-
keðja. Innávið er verðbólgan sem
var 12,4% sl. ár. Ford réði ekki
við hana og hún magnaðist í tíð
Carters. í kjölfar hennar ríða
hæstu lánsvextir, sem þekkst
hafa í sögu þjóðarinnar, yfir
20%. Ekki eru menn sammála
um hvort þeir séu afleiðing
verðbólgunnar eða sumpart
orsök hennar. En háir lánsvextir
gera flestum ókleyft að eignast
íveruhús og er því byggingariðn-
aðurinn í miklum vanda. Bíla-
framleiðslan, sem var máttar-
viður þjóðarbúskaparins hangir
nú á horriminni og er rekin með
mikiu tapi. Atvinnuleysi er ná-
lægt 8%. Fjárfesting í verk-
smiðjum er í lágmarki og öll
vélvæðing, sem auka mætti
framleiðni. Þetta er stutt lýsing
á efnahagslegri stöðnun, sem
nær til flestra greina atvinnu-
lífsins.
Útávið eru varnarmálin. Það
er oft talað um það í fjölmiðlum
að Bandaríkin standi að baki
Rússum í hervæðingu. Hvað
hæft er í því er eingöngu á færi
sérfræðinga um að dæma enda
nútíma stríðsvísindi undir leyni-
þaki. En Reagan telur að þarna
þurfi að brúa bilið og að til
sofandaháttar stjórnar Carters
megi rekja skort á virðingu fyrir
Bandaríkjunum, sem kom fram í
töku gíslanna í Teheran. Her-
taka Rússa á Afganistan sé þar
önnur afleiðing. Einnig brölt
Kúbumanna og Rússa í Afríku
og Karabíska hafinu.
Þetta er þá myndin, sem blasir
við hinum nýja Bandaríkjafor-
seta. Það er orðin hefð að fyrstu
100 dagar nýs forseta í embætti
séu hveitibrauðsdagar við fjöl-
miðla og þingið. Andstaðan er
ennþá dreifð og ekki einhuga um
hvernig leggja skuli til atlögu.
Mikið veltur því á hvernig til
tekst á þessu tímabili. Ráðgjafar
Reagans þinga nú um víðtækar
tillögur, sem búist er við að
forsetinn leggi fram í ræðu áður
en á löngu líður. Efst á blaði er
að draga verulega úr verðbólg-
unni. Stefnt er að hallalausum
fjárlögum — markmið sem ekki
er búist við að náist fyrr en á
þriðja eða fjórða ári. Útgjöld á
að skera niður við trog eftir því
sem frekast er unnt. Til þess að
blása lífi í atvinnuvegina er
ráðgerð lækkun skatta á hluta-
félög og 10% lækkun tekjuskatts
einstaklinga næstu þrjú ár. Á
hinn bóginn er gert ráð fyrir
auknum framlögum til varnar-
mála.
Þá er skrifstofubáknið orðið
magnaður draugur sem forset-
inn hyggst takast á við. Báknið
hefir hlaðið utaná sig með hverri
nýrri stjórn, og verður sífellt
þyngra í vöfunum. Stofnanir
sem í upphafi var ætlað að
auðvelda störf forsetans hafa
runnið saman í heljarmikla
stjórnardeildalagköku, úr
tengslum við nútímann, undir
áhrifum þrýstihópa og eiga sína
verndara í þinginu. Þó það sé
ekki stórt mál útaf fyrir sig,
hefir verið bent á sem dæmi um
óþarfa eyðslu að jafnan er allt
keypt nýtt í nýjar stjórnardeild-
Nancy og Ronald Reagan.
ir svo sem skrifborð og tæki þótt
fyrir hendi sé í geymslum og
hlaði á sig kostnaði.
Reagan lét það vera sitt fyrsta
verk í embætti að höggva á
ríkisbáknið með lögum þess efn-
is að ekki verði ráðið í stöður
sem losna nema í sérstökum
tilvikum. Með þessari ráðstöfun
fækkar starfsliði ríkisins um
100.000 árlega.
Stefnuskrá Reagans á lausn
efnahagslegra vandamála er enn
laus í reipunum og ekki sigur-
strangleg. Búast má við að
stórlega aukin kaupgeta almenn-
ings, vegna skattalækkana, verði
síst til að minnka verðbólguna.
Né heldur verulega aukin út-
gjöld til varnarmála.
Hvað niðurskurð snertir þá
eru yfir 80% ríkisútgjalda
ákveðin með lögum, sem ekki er
líklegt að þingið hrófli við. Og þó
repúblikanar hafi nú, í fyrsta
skipti í aldarfjórðung, meiri-
hluta í senatinu þá hafa demó-
kratar enn meirihluta í fulltrúa-
deildinni.
Það heyrast nú háværar radd-
ir um að embætti Bandaríkjafor-
seta sé orðið óvirkt og þurfi
gagngerða endurskoðun og end-
urmótun. Starfið er orðið svo
margþætt og viðamikið að tæp-
lega er á eins manns færi að
leysa það vel af hendi. Þessvegna
enda flest forsetatímabil með
dvínandi vinsældum og vonsvik-
um. Samkvæmt hefð er forsetinn
með nefið ofan í smæstu málum.
hann eyðir miklum tíma í að
taka á móti erlendum og inn-
lendum virðingarmönnum og er
sífellt að halda ræður þótt til-
efni sé lítið. í Bretlandi er þetta
ærið starf fyrir drottninguna og
raunar allt hennar skyldfólk.
Með nýjum forseta kemur nýtt
reynslulítið starfslið. Fráfarandi
forseti, sem jafnan er lamaður
og aðgerðarlítill síðustu vikurn-
ar dembir yfir á nýju stjórnina
haug óleystra vandamála sem
enginn veit á sporð né hala.
Þegar Ford tók við af Nixon, í
sína tíð, er sagt að hann og
undirtillur hans hafi ætt um
Hvita húsið eins og hauslausir
hanar og ekki vitað sitt rjúkandi
ráð. Og ekki er grunlaust um að
sama megi segja um hvert nýtt
forsetalið, í mismunandi mæli.
Burtséð frá starfshæfni for-
seta þá er það sem fært er í
einkunnabókina að loknu tíma-
bili nokkuð komið undir lukk-
unni. Hvað skal til bragðs taka
þegar Castro losar um böndin og
frelsisfloti uppá 120.000 manns
siglir yffr sundið til Florida?
Johnson og Nixon erfðu Viet-
nam-stríðið, sem um árabil yfir-
gnæfði allt annað. Nixon missti
alla starfsgetu við Watergate-
hneykslið og síðan starfið sjálft.
Með töku gislanna í Teheran
var, í vissum mæli, starfstíma-
bili Carters lokið. Lausn gísl-
anna var uppfrá því eina málið
sem hann gat sinnt. Þrjár bilað-
ar þyrlur og draumurinn um
nýtt tímabil í forsetastól leystist
upp í eyðimörkinni í íran. Hefði
björgun gíslanna tekist væri
Carter enn forseti og þjóðhetja í
þokkabót. Hvað yrði um 100
hveitibrauðsdaga Reagans ef
Rússar gerðu innrás í Pólland?
Hætt er við að lítill tími yrði
aflögu til lausnar efnahagsmála
eða daglegra verkefna lands-
stjórnar.
Forsetar Bandaríkjanna hafa
ekki allir átt sjö dagana sæla.
Eins og áður segir bendir margt
til að nýjar aðstæður útheimti
eðlisbreytingu á embættinu. En
ef marka má ummæli fyrrver-
andi forseta þá hefir máske svo
verið frá upphafi. Hér eru fáein-
ar tilvitnanir, af mörgum, sem
allar hníga í eina átt:
John Adams: Hefði ég verið
endurkjörinn er ég viss um
að ég hefði ekki lifað af
annað ár.
Thomas Jefferson: Ekkert nema
stritvinna og daglegur missir
vina.
John Quincy Adams: Fjögur
aumustu ár ævi minnar.
Abraham Lincoln: Fjögur ár
kvíða, andstreymis og úthúð-
unar.
James Garfield: Hvað veldur því
að nokkur maður skuli vilja
þessa stöðu.
Harry Truman: Eftir nokkra
mánuði gerði ég mér ljóst að
þetta var eins og að sitja á
baki tígrisdýrs.
John F. Kennedy: Ég gerði mér
ekki ljóst, enda getur það
enginn, sem ekki hefir borið
byrði þessa starfs, hversu
þung og niðurbælandi hún
myndi vera.
Carter er ekki í þessum hópi
en máske berst kvörtun frá
honum síðar. Carter er af flest-
um talinn sómamaður en leið-
togahæfileikar voru honum ekki
gefnir. Skoðanakönnun á lýð-
hylli í júlí sl. setti hann neðstan
í bekk allra forseta á fjörutíu
árum. „Hann var sístur þeirra
átta forseta sem tekið hafa við
völdum síðan ég kom til Wash-
ington," segir C. Roberts, gam-
alreyndur blaðamaður í Wash-
ington Post. Hann kynnti sig
fyrir þjóðinni sem Jimmy en að
lokum var hann ávallt nefndur
Carter. Eisenhower var jafnan
kallaður Ike, og segir það sína
sögu.
En enginn þarf að bera kvíð-
boga fyrir framtíð Carters. Sjö-
tíu þúsund dala árleg eftirlaun
eru ekki nema rétt þokkaleg
fyrir fyrrverandi forseta. En
þessutan fær hann 375.000 dali
næstu 2*A ár, síðan 96.000 dali
árlega fyrir starfslið. Fráfarandi
forseti þarf hóp manna til þess
að sortera plögg, sem sett eru
ofan í kassa, sem aldrei verða
aftur opnaðir. Og til aðstoðar við
skrásetningu æviminninga.
Carter hafa þegar boðist milljón
dalir fyrir útgáfuréttinn og
milljón í viðbót ef hann leysir
verulega frá skjóðunni og bókin
selst vel. Rosalynn gæti óefað
fengið drjúgan skilding fyrir
sínar minningar, sem hún þyrfti
ekki einu sinni að skrifa sjálf.
Þetta eru hlunnindi starfsins,
sem ekki koma fram fyrr en eftir
á. Nixon var ekki fjáður maður
þegar hann hrökklaðist frá en
hann nældi í tvær milljónir dala
fyrir sínar minningar og 650
þúsund fyrir sjónvarpsviðtöl við
David Frost.
Þarna er náma gulls og þessir
marghrjáðu menn fá loksins
umbun fyrir erfiði sitt. Og þarf
raunar ekki forseta til. Henry
Kissinger varð milljóneri á
fyrsta hefti sinna minninga,
leiðinleg bók en merkilegt sögu-
legt innlegg.
Þrír fyrrverandi forsetar eru
nú á lífi, Nixon, Ford og Carter.
Þegar Hvíta húsið er kvatt hefst
þeirra besta tímabil. Þjóðin
gleymir fljótt því sem aflaga fór
í starfinu og hefir forseti sína í
hávegum. Jafnvel Herbert Hoov-
er, sem sagan dæmir einna
harðast, hlaut margvíslegan
sóma á efri árum. Richard Nixon
sem fékk viðurnefnið Tricky
(brögðótti) Dick verður sjálfsagt
aldrei tekinn í tölu dýrlinga en
þó hefir þegar dregið úr dóm-
hörku á hans glappaskotum.
Pétur Johnsnn