Morgunblaðið - 14.04.1981, Síða 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. APRÍL 1981
31
Sigurður Harðarson arkitekt:
Strandaglópar
í skipulagsmálum
Birgir ísl. Gunnarsson, annar
fulltrúi sjálfstæðismanna í skipu-
lagsnefnd, ritar í Morgunblaðið
þann 5.4. hugleiðingar, sem hann
nefnir „Skipulagsmál í brenni-
depli“, og fjallar þar um nokkur
atriði þeirrar umræðu, sem nú á
sér stað um hina nýju tillögu að
aðalskipulagi austursvæða, þ.e.
framtíðarbyggingarsvæði borgar-
innar. Þessar tillögur fela í sér
verulega breytta stefnu varðandi
þróun borgarinnar í framtíðinni
og eru afrakstur víðtækrar skoð-
unar og mats á þeim þróunar-
möguleikum, sem yfirleitt koma
til greina. Við mat á þeim mögu-
leikum hefur verið höfð hliðsjón
af þáttum eins og legu gagnvart
núverandi byggð, tengslum við
næstu sveitarfélög, eignarhaldi á
landi, áætluðum kostnaði borgar-
innar og íbúanna — ásamt ýmsum
öðrum grundvallarforsendum eins
og áætluðum íbúafjölda og
náttúrufarsforsendum ýmiss kon-
ar. Niðurstaða þessa mats liggur
nú fyrir í þeirri tillögu að
aðalskipulagi austursvæða, sem
nú er til umfjöllunar og byggir á
því, að næstu byggingarsvæði
borgarinnar verði svæði í Ártúns-
holti og Selási, en síðan verði
byggt á svæðinu norðan og austan
Rauðavatns og á Norlingaholti.
Tvö hin fyrstu eru bókstaflega
beint framhald byggðarinnar í
Árbæjarhverfi og Selási, en hin
síðari strax austan Suðurlands-
vegarins. Stutt verður því fyrir
ibúana að sækja alla grundvallar-
þjónustu fyrstu árin og í heild
mun þessi samfellda byggð skapa
grundvöll að uppbyggingu fjöl-
breyttari þjónustu en ella hefði
orðið. Því má bæta við, að Reykja-
vík á allt þetta land að undan-
skildu landi í Norlingaholti, en
engin ákvörðun hefur verið tekin
um það hvort borgin eignast það
land eða ekki.
Góður undirbúningur
skipulagsins frá 1977?
Birgir Isleifur lýsir í byrjun
greinar sinnar yfir því, að nauð-
synlegt sé, að undirbúningur
skipulagsins sé á þann veg, að
allar staðreyndir liggi Ijósar fyrir,
að menn geti tekið afstöðu til allra
kosta sem í boði séu og þurfi ekki
að velkjast í vafa. Þarna er Birgir
að sjálfsögðu að gefa í skyn, að
einmitt þannig hafi því verið farið
þegar hann hélt um stjórnvölinn.
Þetta verður að teljast óheppileg
byrjun hjá Birgi, því það var
einmitt í þessu atriði, sem mistök-
in við gerð skipulagsins frá 1977
lágu — staðreyndirnar lágu engan
veginn ljósar fyrir, kostirnir voru
engir. Það var langt í frá ljóst, að
hægt yrði að byggja á því landi,
sem var og er enn í eigu tilrauna-
stöðvarinnar á Keldum, en á landi
þeirra var gert ráð fyrir um %
þeirrar byggðar, sem rísa skyldi á
næstu 10 árum. Þó hafði staðið í
samningaþófi í 10 ár, en niður-
staða engin í sjónmáli. Aðeins
þetta gerði skipulag Birgis ísleifs
að ónothæfu pappírsgagni.
Fleira óljóst
En fleira var óljóst, þó þáver-
andi stjórnendur borgarinnar
væru ekki að „velkjast í vafa“.
Land radíóstöðvarinnar í Gufu-
nesi, um 80 ha, var heldur ekki til
reiðu í náinni framtíð fyrir upp-
byggingu borgarinnar, auk þess
sem forsvarsmenn stöðvarinnar
kröfðust meiri og minni takmark-
ana á byggð í allt að 2 km radíus
frá stöðinni. Hvernig borgin ætl-
aði að eignast þetta land, lá ekki
fyrir frekar en gagnvart landi
Keldna, að ekki sé talað um þá
ótöldu milljarða gkr. sem tafar-
laust eignarnám hefði haft í för
með sér. Með brottfalli þessara
tveggja stóru landssvæða var
óneitanlega orðið fátt um feita
drætti á framtíðarbyggingarsvæð-
um borgarinnar — eftir voru þá
minniháttar skæklar hér og þar
auk síðan samfellds svæðis í s.k.
Hamrahlíðarlöndum, sem teygja
sig upp í 130—140 metra hæð og
snúa aðallega í vestlæga átt, auk
smábyggðar í Geldinganesi. Þetta
voru kostir sjálfstæðismanna í
þróun borgarinnar, aðrir valkostir
voru ekki skoðaðir.
Ureltar íbúaspár
Ekki er þó allt talið, því við
nánari skoðun á aðalskipulagi
Birgis kom í ljós, að byggingar-
svæðin mundu engan veginn rúma
þann íbúafjölda, sem upp var
gefinn — nema með því móti að
byggja verulega þétta byggð fjöl-
býlis. Flestir munu hins vegar
vera á því máli, að nóg hafi verið
byggt af slíku húsnæði í Reykjavík
og megi að verulegu leyti rekja
fólksflóttann frá Reykjavík til
nágrannasveitarfélaganna til
þess.
Annað atriði er vert að minna á,
en það er sú spá um mannfjölda
sem unnið var útfrá. Sú spá gerði
ráð fyrir verulegri fjölgun íbúa
borgarinnar á sama tíma og þeim
í raun fór fækkandi og voru á
þeim tíma 4000 færri en spáin
gerði ráð fyrir. Skv. þeim spám,
sem nú eru taldar líklegastar, er
hins vegar gert ráð fyrir mjög
óverulegri fjölgun og munar um
það bil 15.000 íbúum á eldri spá og
þeirri nýjustu. Einhvern tíma
hefði verið talin þörf á endurskoð-
un skipulags af minna tilefni.
Að ncfna snöru
í honjíds manns húsi
Það er því líkt og að nefna snöru
í hengds manns húsi, þegar Birgir
talar um óvandaðan undirbúning
þeirrar skipulagstillögu, sem eins
og ljóst er af framansögðu, var
óhjákvæmilegt að vinna í stað
hinnar eldri, ef uppbygging borg-
arinnar átti ekki að stöðvast
alveg.
Birgir tekur sem dæmi um
óvandaðan undirbúning ágreining
milli borgarstofnana um kostnað
við götur og veitur. Að sá ágrein-
ingur sé merki um óvandaðan
undirbúning er furðuleg staðhæf-
ing — nær væri að nefna það sem
rnáli skiptir í þessu sambandi, en
það er, að við gerð þessarar
skipulagstillögu hefur í fyrsta
sinn hér á landi verið reynt að
meta kostnað við mismunandi
valkosti um þróun byggðar og
hafa til hliðsjónar við endanlegt
val byggingarsvæða. Slík vinnu-
brögð eru sem sagt nýmæli og
hljóta að flokkast undir vandaðan
undirbúning — a.m.k. getur Birgir
ísleifur ekki státað sig af slíkum
undirbúningi við gerð skipulagsins
frá 1977.
Hitt er svo annað mál, að
minnihlutinn hefur misnotað
þessa vinnu í þeirri áróðursher-
ferð, sem þeir hafa staðið fyrir að
undanförnu gegn skipulaginu í
þeim tilgangi að gera aðaiskipu-
lagstillöguna tortryggilega. Til-
efni til þessarar misnotkunar hef-
ur minnihlutinn fengið úr órök-
studdum hugleiðingum tveggja yf-
irmanna borgarverkfræðingsemb-
ættisins, sem að sjálfsögðu eru
flokksbundnir sjálfstæðismenn.
Þessir „vammlausu embættis-
menn“ eins og annar fulltrúi
Sjálfstæðisflokksins í skipulags-
nefnd orðaði það nýlega í Morgun-
blaðinu, hafa staðfastlega neitað
að vinna kostnaðaráætlanir skv.
þeim skipulagsforsendum, sem
skipulagsnefnd hefur samþykkt,
en í þess stað sett fram hinar
undarlegustu hugleiðingar og töl-
ur á síðustu afgreiðslustigum
skipulagsins. Umbeðnir hafa þeir
ekki getað lagt fram þær forsend-
ur og einingarverð, sem undir-
byggt gætu tölur þeirra, heldur
vitnað til þess, að um væri að
ræða hugarreikning og snepla,
sem ekki væri hægt að leggja
fram. Þannig er til komin talan
8—10 milljarðar gkr. sem Birgir
notar í grein sinni á ábyrgðarlaus-
an hátt, því sú tala er algjörlega
úr lausu lofti gripin af þeim tveim
embættismönnum, er áður er get-
ið, sennilega til þess eins að gefa
slagorðasmiðum Sjálfstæðis-
flokksins eitthvað til að moða úr.
Málefnaleg staða þeirra hefur
ekki verið það góð, að þeim veiti af
slíkum bakstuðningi. Birgir ísleif-
ur notar áðurgreinda tölu til að
gefa i skyn, að tillögur meirihlut-
ans séu mun dýrari, en ef farin
væri leið aðalskipulagsins frá
1977. Þarna er Birgir kominn út á
hálan ís, því slíkan samanburð
getur hann ekki gert af þeirri
einföldu ástæðu, að engar kostn-
aðarathuganir voru gerðar fyrir
skipulagið frá 1977 — svo vönduð
voru nú vinnubrögðin þá. I þessu
sambandi er rétt að undirstrika
það, að ágreiningurinn um skipu-
lagið núna stendur ekki um fyrir-
liggjandi skipulagstillögu annars
vegar og skipulagið frá 1977 —
heldur um það í hvaða röð bygg-
ingarsvæði tillögunnar skuli tekin
til uppbyggingar. Kostnaðarreikn-
ingarnir snúast því um mismun-
andi valkosti innan skipulags
meirihlutans og hefur aldrei verið
ætlað annað hlutverk á þessu stigi
en að vera ákvörðunaraðilum til
hliðsjónar og leiðbeiningar við
mat á valkostum og framkvæmda-
röðun. Ýmsir aðrir þættir koma
þar ekki síður til skoðunar, þó
ekki sé unnt að setja þá fram með
tölum og þannig fæst sú heildar-
mynd, sem nauðsynleg er. Það
verður hins vegar að harma, að
ekki skuli unnt að fá trúverðuga
vinnu hjá þeim „vammlausu"
embættismönnum, sem með svo
mikilvæga málaflokka fara sem
gatna- og holræsagerð er. Að
sjálfstæðismenn kunni vel að
meta vinnu þeirra er hins vegar
eðlilegt.
Sprungur og misgengi
Birgir kemur víða við og næst
verða fyrir honum sprungur og
misgengi á Rauðavatnssvæðinu,
en fyrir því er gerð ítarleg grein í
greinargerð er fylgir aðalskipu-
laginu fyrir austursvæðin. Nefnir
hann til leiks „einn af okkar
virtustu jarðfræðingum, Jón
Jónsson, sem þekkir vel svæðin
hér í nágrenninu ...“ en lýsir
jafnframt yfir skorti á jarðfræði-
rannsóknum á Rauðavatnssvæð-
inu. Varla þekkir Jón Jónsson
þessi svæði svona vel nema vegna
þess, að hann starfaði hátt í
áratug við rannsóknir fyrir Vatns-
veitu Reykjavíkur á þessum slóð-
um og fyrir hans tilstilli er
veruleg vitneskja fyrir hendi um
jarðfræði á þessum slóðum — þó
auðvitað sé ýmislegt ógert enn.
Það er hins vegar ekki vansalaust,
þegar Birgir misnotar nafn og
vinnu Jóns í pólitískum áróðri
með því að segja, að hann hafi
(þ.e. J.J.) „sérstaklega varað við
því að byggja á Rauðavatnssvæð-
inu vegna sprunguhættu og slíkt
geti haft hinar alvarlegustu af-
leiðingar í för með sér í jarð-
skjálftum". Þetta veit Birgir full-
vel, að kemur hvergi fram í
greinargerð Jóns — það eina sem i
greinargerð hans segir um þetta
atriði hljóðar svo orðrétt úr grein-
argerð Jóns Jónssonar:
„Líklegt er, að þarna séu fleiri
sprungur. þó ekki verði það fullyrt
að svo stöddu, þó er full ástæða til
að hafa vakandi auga á þessu í
sambandi við fyrirhuguð mann-
virki. Bent skal ennfremur á, að
sprungur hafa fundist bæði í
Breiðholti og Selási, einmitt í
sambandi við byggingarfram-
kvæmdir á þessum svæðum.“ En
fyrst farið er að vitna í jarðfræð-
inga, væri ekki úr vegi að tilfæra
orð Halldórs Torfasonar, jarð-
fræðings hjá Reykjavíkurborg,
sem segir í greinargerð frá 30.3.
’81.: „Ekki er meiri hætta á
skemmdum af völdum jarðskjálfta
á austursvæðum en inni í miðbæ
Reykjavíkur, meðan ekki er byggt
yfir sprungur og misgengi." Þess
skal að lokum getið, að verulegar
líkur eru fyrir því, að mun meira
sé af sprungum á svæðinu við
Úlfarsfell og Korpúlfsstaði en
áður hefur verið talið.
Það liggur í augum uppi, að einn
þáttur undirbúnings að deiliskipu-
lagi á þessum svæðum liggur í því
að sjá til þess með frekari rann-
sóknum, að ekki verði byggt þvert
yfir sprungur og misgengi eins og
átt hefur sér stað í Breiðholti og
Selási.
Bullaugu — van-
trú á vísindamönnum
Birgir Isleifur ber ekki virðingu
fyrir öllu, sem vísindamenn láta
frá sér fara — þar fer um hann
eins og fleiri, að hann trúir því
sem hann vill trúa og hinu ekki.
Þannig heldur hann því fram, að
borgaryfirvöld ætli að leggja Bull-
augu niður sem neysluvatnsból án
nauðsynlegra rannsókna. Nú er
ekki vitnað í virta jarðfræðinga og
vísindamenn, sem eru meðal
helstu sérfræðinga á þessu sviði
og hafa einróma komist að þeirri
niðurstöðu, að m.t.t. vatnsöflunar
sé ekkert því til fyrirstöðu að
leggja Bullaugu niður sem neyslu-
vatnsból innan tíðar. Þetta álit
sitt byggja þeir á víðtækum gögn-
um Vatnsveitunnar og Orkustofn-
unar.
Borgaryfirvöld telja enga
ástæðu til að láta minniháttar
vatnsból, sem ekki gegnir lengur
nauðsynlegu hlutverki við vatns-
öflun, koma í veg fyrir eðlilega
þróun borgarinnar. Þar með er
ekki sagt, að ekki megi lengur
nýta þetta vatnsból — ekki er með
öllu séð, að vatn þess mundi
mengast af byggð, og tiltölulega
lítið mál væri að hreinsa vatnið ef
til þess þyrfti að grípa, auk þess
sem full þörf er fyrir iðnaðarvatn.
Þróun bygjíúar ok
hcilbrigð skynscmi
Að lokum er rétt að fara
nokkrum orðum um þá megin-
stefnu sjálfstæðismanna, að æski-
legast sé að byggja í átt til næsta
þéttbýliskjarna, þ.e. Mosfellssveit-
ar. Þetta hefði einhver kallað að
setja kíkinn fyrir blinda augað —
væri ekki nær að kalla Kópavog og
Garðabæ næstu þéttbýliskjarna?
Skoðun meirihluta skipulags-
nefndar er sú, að réttast sé að
halda byggðinni samfelldri og sem
næst þeirri byggð sem fyrir er —
hvort sem um er að ræða aðliggj-
andi úthverfi eða nágrannasveit-
arfélögin fyrir sunnan og ætti að
nægja þar að vísa til heilbrigðrar
skynsemi.
Með því að byggja á næstu árum
í Ártúnsholti og Selási með
áframhaldi á Rauðavatnssvæðinu
og Norlingaholtinu er verið að
fullgera þá byggð sem Sjálfstæðis-
flokkurinn tók ákvörðun um að
byggja upp til fjalla og inn til
heiða, þ.e. Breiðholtið og Árbæinn.
Þannig má gera úthverfi Reykja-
víkur að samfelldri og hagkvæmri
borg með góða möguleika á fjöl-
breyttri þjónustu og í göngufjar-
lægð frá fegurstu útivistarsvæð-
um borgarinnar í Heiðmörk og
Elliðaárdal.
Sjálfstæðisflokkurinn vill nú
hins vegar hlaupa frá hálfnuðu
verki til „strandar", sem hann
hefur lagt undir heildsölur, verk-
smiðjur, bílakirkjugarða og ösku-
hauga.
Lokaorð
Fullyrðingar Birgis ísleifs
Gunnarssonar um óvandaðan und-
irbúning að aðalskipulagi austur-
svæða, eins og að framan hefur
komið fram, á ekki við neitt að
styðjast annað en innantóm slag-
orð — þvert á móti er óhætt að
fullyrða, að þetta skipulag er eins
vel undirbúið og nokkur kostur er.
I þeim undirbúningi er ekkert
undan dregið — gerð er grein fyrir
öllum þeim takmörkunum, sem
taka verður tillit til ef skipulag á
að heita raunhæft og allir mögu-
leikar hafa verið kannaðir og
metnir. Síðast, en ekki síst, felst í
þessu aðalskipulagi ábyrg afstaða
og skilningur á því að taka verður
alvarlega grundvallarforsendur
eins og mannfjöldaþróun og þá
óvissu og hættu á röngum ákvörð-
unum, sem vanmat á þeim þætti
getur leitt af sér. Aðalskipulag á
ekki að vera eins og óskalisti —
það á að vera virkt og umfram allt
nothæft stjórntæki til að stýra
þróun borgarinnar inn á þá braut,
sem á hverjum tíma er hagkvæm-
ust og skynsamlegust.
Það skipulag, sem nú er til
umfjöllunar, hefur alla burði til að
verða þessháttar stjórntæki.
Rvík. 8.4. '81.
Sigurður llarðarson arkitekt.