Morgunblaðið - 02.09.1981, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. SEPTEMBER 1981
Tvöföld
eldskim
Þá var loftskeytamannsbakterían lítt kunn hér
á landi. Hún heltók ungan Skagfirðing, svo
hann ýtti öllum öðrum ráðagerðum til hliðar og
gerðist loftskeytamaður. í áratugi var sjórinn
starfsvettvangur hans í friði og stórstyrjöld
með meiri hættum en dæmi eru til um. Hann
hlaut tvívegis eldskírn á hafinu. Hann var úti í
miklu ofviðri árið 1924. Rúmlega ári síðar var
hann á sjónum í „Halaveðrinu mikla“. Nær öll
heimsstyrjaldarárin sigldi hann, og í dag á
hann afmæli. Afmælisbarnið er Vesturbæingur-
inn Hilmar Norðfjörð loftskeytamaður, sem
fæddist á Hótel Tindastóli á Sauðárkróki
þennan dag fyrir 75 árum.
Líóhiii.:
Afmælisrabb við Hilmar Norðfjörð, sem var loftskeytamaður í rúma hálfa öld
Togarinn Egill Skallagrimsson

Fyrir nokkru sótti ég Hilmar
heim á hans notalega heimili
vestur á Brávallagötu 12 og við
tókum tal saman til að rifja
ýmislegt upp frá lífshlaupi hans.
Við höfðum ekki lengi setið, er
ljóst var, að ég hefði alveg nóg að
gera þennan dagpart.
Kokkur
Er ekki rétt að byrja á því, sagði
Hilmar, að segja þér frá því að ég
var sjómaður meira og minna
allar götur frá árinu 1922 og fram
á árið 1944, langleiðina fram að
lokum heimsstyrjaldarinnar síð-
ari.
Ég var 16 ára þegar ég fór fyrst
á sjóinn. Ég réð mig þá sem
kokkur á póstflutningabát, sem
hét Týr og var hann í förum milli
Seyðisfjarðar og Hafnar í Horna-
firði þetta sumar. Ég setti það
ekki fyrir mig, þó ég hafi tæplega
kunnað að sjóða vatn, að eiga að
malla ofaní 6 manna áhöfn Týs.
Móðir mín blessuð sá að sjálf-
sögðu í hendi sinni að gera yrði
eitthvað af viti til að hjálpa mér
út úr þessum ógöngum. Hún gaf
mér í nestið matreiðslubók.
Báturinn var hér í Reykjavík
þegar ráðningin fór fram. Þegar
við sigldum héðan áleiðis austur,
fóru með okkur þrír stúdentar,
sem höfðu ráðið sig á línubát
eystra. Ahöfnin var 6 menn og nú
þrír farþegar, svo ég mátti elda
ofaní 9 menn. Matargerðin gekk
held ég nærri því ótrúlega vel, því
aldrei var sagt í mín eyru: kokks-
helv... í eitt skipti í þessari
frumraun minni mun það þó hafa
legið við, út af hrísgrjónagraut.
Þótti mér svo smátt skammtað af
grjónum eftir kokkabókinni, að ég
taldi fullvíst, að hér hlyti
skammturinn miðað við höfða-
fjöldann að eiga að vera meiri. Ég
jók hrísgrjónaskammtinn um 100
prósent, því hafa yrði nægan
graut handa skipshöfn og farþeg-
um. En hrísgrjónagrauturinn varð
svo hnausþykkur að á honum varð
ekki unnið nema með eggjárni.
Einn stúdentanna þriggja var
Þórður Eyjólfsson, síðar hæsta-
réttardómari. Hann gleymdi víst
aldrei grautnum. Oft þegar við
hittumst á förnum vegi, rifjaði
hann þetta atvik upp með því að
bæta við er við heilsuðumst: Góð-
ur var grauturinn hjá þér, Hilmar.
Á þessum árum kynntist ég
einum hinna mörgu lífstíðarvina
minna, eins og ég kalla marga
þeirra, sem ég kynntist á yngri
árum. Þessi maður var loftskeyta-
maður og heitir Snorri Jónasson á
Öldugötu 9. Hann var lengi loft-
skeytamaður í Gufunesstöðinni.
Hann er nú meðal hinna elstu í
stétt loftskeytamanna og í hópi
fyrstu nemenda Loftskeyta-
mannaskólans gamia sem var til
húsa að Vesturgötu 10.
Teningnum
kastað
Ég smitaðist af Snorra og svo
heltekinn var ég af loftskeyta-
mannsbakteríunni, að allar
spekúlasjónir um annað nám og
starf komu ekki til greina. Ég fór
á Loftskeytamannaskólann, sem
var kvöldskóli, eins vetrar nám.
Honum stjórnaði Otto B. Arnar,
einn af frumherjum radíó- og
fjarskiptatækninnar hérlendis. Ég
varð loftskeytamaður árið 1924.
Teningnum var kastað. Sjó-
mennskan, sem hefur aldrei verið
neitt grín, skyldi verða minn
starfsvettvangur um ófyrirsjáan-
legan tíma.
Fyrsta skipið, sem ég var
munstraður á sem fullgildur
loftskeytamaður, var togarinn Eg-
ill Skallagrímsson, einn Kveld-
úlfstogaranna. Þegar ég kom um
borð var skipstjóri togarans Snæ-
björn Stefánsson, bróðir þeirra
Sigvalda Kaldalóns og Eggerts
söngvara. Stýrimaðurinn hét Guð-
mundur Halldórsson. Mér líkaði
afbragðsvel að starfa hjá þeim
Thors-bræðrum í Kveldúlfi. Ég
hef ætíð verið lítt fyrir það gefinn
að skipta um vinnustað. Það var
stundum hent að þessu gaman í
góðu tómi. Þá var stundum komist
þannig að orði, að ég væri eigin-
lega fóstursonur Kveldúlfs. Ég var
hjá Kveldúlfi og lengst af á Agli
Skallagrímssyni, í full 20 ár.
Einnig var ég á Skallagrími með
Guðmundi Jónssyni — Guðmundi
á Skalla eins og hann var kallaður.
Eldskírnin
Halavedrid
Eldskírnina á sjónum hlaut ég
það sama ár og ég fór á Egil
Skallagrímsson. Var það um jólin
1924. Við vorum þá langt komnir í
túrnum, minnir mig. í þá daga var
það lifrarpremían til togarasjó-
manna, sem var nokkurs konar
bónus, sem við fengum eftir
hverja veiðiför. Allri lifur var
safnað í lifrarföt, tunnur. Líklega
hefur verið búið að ganga frá til
heimsiglingar og súrra niður aft-
antil á skipinu 25—30 tunnur
lifrar. Brast þá á okkur mikið
veður. Er ekki að orðlengja það, að
sjóar, sem riðu á skipið, slitu allt
og rifu. Er við komum hingað inn
til Reykjavíkur úr þessari erfiðu
veiðiför, var öll lifrarpremíam,
tunnurnar með lifrinni, komin í
sjóinn. Enginn hafði orðið fyrir
meiðslum í öllum djöfulganginum
og það var auðvitað fyrir mestu.
Mér fannst ég hafa öðlast mikla
reynslu í þessari sjóferð. Taldi
þetta hafa verið eldskírnina mína.
Þetta veður var kallað „jólaveðr-
ið“. Ég varð að taka „eldskírnina"
til endurskoðunar seinna. Við á
Agli Skallagrímssyni vorum ein-
mitt að veiðum á Halanum í
„Halaveðrinu mikla".
Já, einhverju sinni sagðir þú frá
þessu á prenti?
Jú, rétt er það. Dálitla frásögn
er af því að finna í bók eftir Svein
Sæmundsson, blaðafulltrúa Flug-
leiða, og heitir í særótinu. Eru það
viðtöl hans við sjómenn, og kom út
árið 1967.
Hilmar fór í bókaskáp og kom
með bókina. Þessi frásögn Hilm-
ars af Halaveðrinu er án efa
merkileg heimild um þetta sögu-
fræga og eftirminnilega norðan-
áhlaup á miðum íslenskra togara,
ofsaveður, sem enn er vitnað til,
rúmlega hálfri öld síðar.
Frásögn Hilmars í bókinni er
allt í senn, lifandi sterk og áhrifa-
mikil. Við lestur hennar mun
hverjum manni vera það ljóst, að
einhver yfirnáttúrulegur kraftur
hefur ráðið úrslitum um það, að
Egill Skallagrímsson fórst ekki í
Halaveðrinu með allri áhöfn.
Þetta gerðist í febrúar árið
1925. Þá um kvöldið gekk veður
mjög snögglega til norðausturs og
á skammri stundu kólnaði svo í
veðri, að eftir nokkrar klukku-
stundir var komið grimmdar frost
og með miklum veðurofsa og
stórsjó.
Lýsir Hilmar því, er áhöfn
togarans berst upp á líf og dauða
við að halda skipinu á floti. Hvert
ólagið á fætur öðru og hvert öðru
meira ríður yfir togarann. Fiskur-
inn í lestinni kastast svo til að
Egill Skallagrímsson leggst á hlið-
ina, svo að sjór beljar niður í
skipið um ventla og meira að segja
reykháfinn. Ekki virðist annað
blasa við en að áhöfn togarans
muni iúta í lægra haldi í þessum
átökum við Ægi. Svo nærri var
togarinn því að farast, hlaðinn
þungri klakabrynju, að hann lá
langtímum saman á hliðinni, flat-
ur fyrir vindi og sjó. Ljóslaust var
um borð og dælur urðu óvirkar. I
þessari vonlitlu stöðu, að því er
virðist, tókst þó áhöfninni að
bjarga togaranum frá því að
sökkva með því að ausa vélarrúm
og fýrpláss með vatnsfötum. Og
mitt í þessum ósköpum öllum
segir einn skipverjanna draum,
sem hann hafði dreymt: Þeir muni
ekki farast í þessu veðri.
Eftir rúmlega sólarhrings þrot-
laust björgunarstarf við að kasta
farminum til og við austur, hefur
skipshöfn togarans tekist að rétta
skipið aftur og skipshöfninni er
borgið.
Togarinn kemur til hafnar brot-
inn og bramlaður, lífbátalaus og
með einn skipverjanna handleggs-
brotinn. Gerðist það kraftaverk,
að manninn tók út er hnútur kom
á skipið, en honum skolaði inn
aftur að lítilli stundu liðinni og
lenti þá á afturgálga og hand-
leggsbrotnaði við það. En um leið
höfðu hraustir skipsfélagar hans
hrifið hann úr klóm Ægis og lífi
mannsins var borgið.
Jú, Halaveðrið stendur mér auð-
vitað enn Ijóslifandi fyrir hug-
skotssjónum, sagði Hilmar. Þú
getur ímyndað þér það. Þetta var
ægilegasta barátta upp á líf og
dauða fyrir hvern einasta okkar
um borð, barátta, sem stóð í fullar
30 klukkustundir.
Það voru margir togarar á
Halanum er veðrið brast á. Hvert
skip og hver áhöfn hafði nóg með
sig, svo snögglega skall fárviðrið á
okkur. í „Halaveðrinu" týndust
tveir togarar með allri áhöfn og
fleiri togarar urðu fyrir meiri og
minni áföllum. Togararnir sem
týndust voru Leifur heppni og
Robinson. Og þegar okkur á Agli
Skallagrimssyni hafði tekist að
rétta skipið aftur og ná upp dampi
og veðrinu tók að slota, hafði
okkur hrakið svo langt undan
norðaustanveðrinu, að við vorum
bara komnir á móts við innsigling-
una hér inn á Reykjavíkurhöfn.
Við vorum aðeins 6—7 tíma að
stíma hingað inn á höfnina.
Þýskalandsferd
Ólafur K. Magnússon, ljós-
myndari Mbl., sagði eitt sinn við
Hilmar, er hann mætti okkur
saman niðri í Miðbæ. — Hilmar,
hvenær ætlar þú að segja frá
Þýskalandsferðinni? — Þetta rifj-