Morgunblaðið - 09.09.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. SEPTEMBER 1981
fltovgBfitliIttfrUkí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. eintakiö.
„Sérsjóðir46 SÍS
Fram hefur komið, að tapið á iðnfyrirtækjum Sambands ísl.
samvinnufélaga á Akureyri nemi um 2,6 milljörðum gkr. á
síðasta ári og þessu ári. Jafnframt liggur nú fyrir, að
sjávarafurðadeild SÍS er að taka á sig skuldbindingar vegna
kaupa á frystihúsi og togara á Suðureyri, sem nema mjög
svipuðum upphæðum og tapið á Akureyri. Það er augljóst, að
þetta dæmi gæti gengið upp með „sérsjóðum" Sambandsins og
án aðstoðar hins opinbera.
En ef það er svo, að viðkomandi aðilar séu ólmir í opinbera
aðstoð, liggur þá ekki fyrir, að ríkið gerist 20% aðili að SÍS eins
og Flugleiðum, með þeim afarkostum, sem síðarnefnda
fyrirtækinu hafa verið settir. Morgunblaðið vill að einkafyrir-
tæki og samvinnurekstur sitji við sama borð og hlýti sömu
kjörum af hálfu hins opinbera. Blaðið er jafn andstætt
þjóðnýtingarbrölti vinstri flokkanna og því, að samvinnufyrir-
tækin séu sett skör hærra en einkafyrirtæki og því verður með
því fylgzt hver viðbrögðin verða.
Fólkið í landinu vill réttlæti og er andstætt einkalausnum
vegna pólitísks þrýstings. Það kemur nú í ljós, hvort
Framsóknarflokkurinn er enn við sama heygarðshornið, þ.e.
hvort hann gegnir því hlutverki einu að tryggja SÍS pólitíska
fyrirgreiðslu hins opinbera og þá á kostnað skattgreiðenda og
annarra atvinnufyrirtækja í landinu, hvort „áætlunarbúskapur"
framsóknarráðherra er hinn sami nú og á fjórða áratugnum
þegar einkaaðilar voru kúgaðir fyrir kaupfélögin.
En tímarnir eru aðrir nú en þá og það eiga valdastreitumenn
Framsóknar eftir að reyna ef þeir krefjast nú gömlu
fyrirgreiðslunnar. Þá voru bankarnir „sérsjóðir" Framsóknar.
Að loka búð og
hætta að höndla
Það hefur fallið í skugga frétta af fyrrum blómlegum iðnaði
á Akureyri, sem nú stendur á barmi rekstrarstöðvunar og
fjöldauppsagna, að Kaupfélag verkamanna á sama stað hefur
lokað búðum og hætt að höndla. Kaupfélag verkamanna var
stofnað 1922 í samvinnu við verkalýðsfélögin á Akureyri. Það
var rekið fram yfir 1970 án þess sögur færu af öðru en
sómasamlegri afkomu þess, en þá tók að halla undan fæti, að
sögn forráðamanna. Síðustu þrjú árin hafa þó verið sýnu verst
og nú hefur fyrirtækið hætt verzlunarrekstri.
Það kemur ekki á óvart að áratugurinn 1970—80 hafi verið
erfiður þessu verzlunarfyrirtæki sem öðrum, einkum í strjálbýli.
Þetta er ekki sízt áratugur vinstri stjórna, sem saumað hafa að
verzluninni í landinu eftir mætti. Þó hafa síðustu 3 árin verið
sýnu verst, að sögn forráðamanna Kaupfélags verkamanna.
Upp úr 1960 var höftum létt af atvinnurekstri í landinu,
einnig verzlun, utan einum þætti, verðlagningunni. Á rík'is-
stjórnarárum Geirs Hallgrímssonar var þó sett löggjöf um
frjálsa verðlagningu, þar sem samkeppni er næg, í samvinnu við
Framsóknarflokkinn, sem telur sig, a.m.k. í orði, bera hag
strjálbýlisverzlunar fyrir brjósti. Þetta var ekki sízt gert með
hliðsjón af þeirri reynslu fjölmargra þjóða, að frjáls sölusam-
keppni pg þroskað verðskyn almennings væri bezta verðlagseft-
irlitið. I þeim ríkjum, sem búa við mest frjálsræði í þessum
sökum, eins og V-Þýzkalandi og Sviss, hefur verðlag verið hvað
stöðugast og verðbólga nær engin. Ekki þarf að fara mörgum
orðum um það, hvern veg verðbólga og verðlagshöft hafa haldizt
í hendur hér á landi — né með hvaða árangri. Þessi löggjöf kom
hinsvegar aldrei til framkvæmda, vegna ráðríkis, og máske
neitunarvalds, Alþýðubandalagsins í síðari ríkisstjórnum —
tveimur.
Staða smásöluverzlunar, ekki sízt strjálbýlisverzlunar, hefur
verið að versna um árabil. Þegar á þetta hefur verið bent hafa
málgögn róttæklinga gjarnan fjasað um barlóm „verzlunarauð-
valdsins", en horft blindum augum á atvinnuöryggi þúsunda
launafólks í verzlunarstétt. Reynsla Kaupfélags verkamanna á
Akureyri verður tæplega túlkuð sem barlómur einhverskonar
„verziunarauðvalds", enda hefur hún fengið fátæklega umfjöll-
un í Þjóðviljanum. Engu að síður er hún ábending og viðvörun
um stöðu atvinnuvega á líðandi stund, alveg á sama hátt og
rekstrarstaða iðnaðardeilda SÍS á Akureyri. Ríkisvald líðandi
stundar vaknar hinsvegar aldrei fyrr en í óefni er komið — og
má kannski einu gilda hvort það sefur eða vakir.
Minnismerki um Mugg
MINNISMERKI um listmálar-
ann Guðmund Thorsteinsson,
Mukk. var afhjúpað á Bildudal
siðastliðinn laugardag. Minnis-
merkið afhjúpaði Eirikur
Thorsteinsson, sonur Péturs
Thorsteinssonar sendiherra. en
Pétur er systursonur Muggs.
Guðmundur Thorsteinsson,
Muggur. var fæddur á Bildudal.
Við afhjúpun minnismerkisins
flutti Magnús Björnsson oddviti
ræðu, en aðalræðuna flutti
Björn Th. Björnsson listfræðing-
ur. Minnismerkið er grásteins-
drangur og inn í hann er felld
vangamynd úr bronsi af Mugg.
Minnismerkið er eftir Guðmund
Elíasson myndhöggvara.
Á myndinni eru f.v. Eiríkur
Thorsteinsson og Magnús
Björnsson.
Fréttaritari
Tómas Árnason, viðskiptaráðherra, um álagningu á landbúnaðarvörur:
Kostnaður dreifíst jafn-
vel yfír á aðra verzlun
„ÉG LÉT Verðiagsstofnun at-
huga þessi mál og gera skýrslu
um þau. Þar kemur fram, að
dreifingarkostnaður t.d. á kjöti
er í algjöru lágmarki,** sagði
Tómas Arnason. viðskiptaráð-
herra. í samtali við Mbl., er hann
var inntur eftir viðbrögðum
stjórnvalda við hótunum
matvörukaupmanna og Félags
kjötverzlana um að hætta að selja
landbúnaðarvörur og hámarks-
verðsvöru vegna þess, að álagn-
ing þeirra sé undir kostnaðar-
verði.
Félag matvörukaupmanna
og Félag kjötverzlana itrekaði
mikilvægi þessa máls svo i bréfi
til viðskiptaráðherra 27. ágúst sl.
þar sem
álagningin
er i algjöru
lágmarki
„Annars heyrir þetta mál ekki
undir viðskiptaráðuneytið, heldur
Sexmannanefnd og landbúnaðar-
ráðuneyti. Um málið er hins vegar
fjallað um þessar mundir í sam-
bandi við nýtt landbúnaðarverð,"
sagði Tómas Árnason, viðskipta-
ráðherra, ennfremur.
Kemur fram í athugun Verð-
lagsstofnunar, að álagning þess-
ara vara sé undir kostnaðarverði?
„Ég veit ekki hvað ég á að taka
sterkt til orða í því sambandi, en
ég tel hana vera í algjöru lág-
marki, og hafi jafnvel haft þau
áhrif, að kostnaður við þetta
dreifist yfir á aðra verzlun," sagði
Tómas Árnason, viðskipta-
ráðherra.
Verður þessi krafa kaupmanna
um hærri álagningu þá tekin
eitthvað inn í dæmið, nú þegar
nýtt landbúnaðarverð verður
ákveðið? „Ég veit ekki hvað á að
segja um það, þetta er deilumál,
sem hefur verið upp á teningnum
um áraraðir, og það verður að
athuga það vel,“ sagði Tómas
Árnason, viðskiptaráðherra,
ennfremur.
Tómas Árnason viðskiptaráðherra:
Ekkert fyrirtæki
á Islandi sem
jafnast á við SIS
„ÉG HELD, að það sé ekkert
fyrirtæki á Islandi sem jafnast á
við eða er samhærilegt við Sam-
bandið. Mér finnst þetta vera tvö
mál. sem þarna er um að ræða,
annars vegar fjárfestingu og
hins vegar rekstrar- og greiðslu-
vanda. Ég álít, að það eigi að
haga rekstri SÍS þannig. Það eigi
ekki að vera ein stór „púlía"
heldur eigi að haga rekstrinum
þannig, að sjávargreinarnar séu
reknar sér, iðnaðurinn sér og
tryggingastarfsemin og svo
framvegis sér,“ sagði Tómas
Árnason viðskiptaráðherra m.a.,
er Mbl. bar undir hann, hvort
honum fyndust umleitanir SÍS
um aðstoð ríkisvaldsins við iðn-
aðardeildirnar á Akureyri koma
undarlega fyrir sjónir á sama
tíma og Sambandið fjárfesti svo
milljónum skipti á Suðureyri.
Tómas sagði aðspurður, að
fyrirgreiðsla til iðnaðardeildar
væri til athugunar í Seðlabankan-
um og væri afgreiðslu að vænta í
vikunni. Hann sagði síðan: „Það er
nú ekki bara Sambandið sem um
ræðir. Það eru allar þær atvinnu-
greinar sem hafa þurft að þola
þessa óvenjulegu gengisþróun,
jafnt í iðnaði og sjávarútvegi."
— Iðnaðarráðherra segir í við-
tali við Mbl., að hann muni fara
fram á að sjá þetta dæmi SÍS í
heild sinni, ef komi til opinberrar
fyrirgreiðslu. Munt þú fara fram á
hið sama?
Reikningar Sambandsins eru
alltaf birtir á hverju einasta ári
og flutt mjög ítarleg yfirlitsræða
af hálfu forstjóra um þá á aðal-
fundi, þannig að þeir liggja fyrir.
— Þegar Flugleiðir stóðu
frammi fyrir svipuðu vandamáli á
sínum tíma var látin fara fram
opinber rannsókn á fjárhagsstöðu
fyrirtækisins. Gildir hér ekki það
sama?
Það var nú kannski svolítið
annars eðlis að því leytinu til að
þetta vandamál, sem núna er um
að ræða, stafar kannski af tveim-
ur ástæðum. Önnur er sú, að
iðnaöurinn hefur verið að laga sig
að samkeppni vegna þátttökunnar
í EFTA og svo er hitt þessi
sérstaka gengisþróun.
— Finnst þér sem viðskiptaráð-
herra ekkert undarlegt við það að
fyrirtæki fari fram á opinbera
fyrirgreiðslu á sama tíma og það
fjárfestir fyrir hundruð milljóna
gkr?
Ég held, að Sambandið sé ekk-
ert eitt á báti. Það eru fleiri sem
hafa orðið fyrir barðinu á þeirri
þróun sem þarna er á ferðinni og
ég held, að það sé ekki meiningin,
að minnsta kosti ekki hjá mér né
neinum öðrum, að fara að gera