Morgunblaðið - 09.09.1981, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. SEPTEMBER 1981
Minning:
Þorgerður Sigtryggs-
dóttir Helgastöðum í
Reykjadal - Minning
' Krossmessudagurinn var um
langan aldur hér á landi dagur
stórra stunda. Á þeim det;i flutti
fólk húferlum og vinnufólkið hafði
vistaskipti. Börnin á bæjunum
kviðu oft þessum örlagaríka degi,
þau voru ekki örugg um að
vistaskiptin yrðu á þá lund er þau
óskuðu eftir. Ef til vill misstu þau
hestu vini sína af heimilinu, og
óvissa ríkti um það, hver kæmi í
staðinn. Á langri æfi minnist ég
margra krossmessudaga, þegar
kvíðinn kvaldi mig og óttinn gerði
mig úrvinda.
Þó man ég einn krossmessudag,
sem var mikill gleði- og happa-
dagur í lífi mínu og míns fólks. Þá
var ég þriggja ára. Þennan dag
kom ungur ekkjumaður framan úr
Eyjafirði, Sigtryggur Þorsteins-
son, sem var vistráðinn til for-
eldra minna að Möðruvöllum í
Hörgárdal. Sigtryggur hafði
haustið áður misst konu sína,
Sigríði Stefánsdóttur. Ekki var
hann einn síns liðs, móðir hans,
Þorgerður, fylgdi honum og tvö
börn, lítil stúlka, Þorgerður, sem
kölluð var Gerða, hún var jafn-
aldra mín, og bróðir hennar,
Hallgrímur, sem var þrem árum
eldri. Var Hallgrímur, sem þá var
kallaður Grímsi, á svipuðu reki og
Valtýr bróðir minn, svo það gat
ekki verið betra.
Segja má að þarna yrðu fagnað-
arfundir, ég eignaðist leiksystur
og góða vinkonu og bróðir minn
tryggan vin. Hefur sú vinátta
haldist allt frá þessum góða
krossmessudegi, þó oft hafi verið
vík á milli vina. En nú er Gerða
kölluð burt á höfuðdaginn síðasta,
sem var afmælisdagur föður henn-

Háþrýst-
ings-hreinsi-
tæki
Rafdrifin
Fyrir aflúrtak
dráttarvélar
Guðbjörn
Guðjónsson
Heildverslun.
Kornagarður 5 — Sundahöfn.
Sími: 85677.
ar, og fyrr á árum var oft haldin
smá veisla á heimili Gerðu til að
minnast dagsins, því mjög kært
var með þeim feðginum.
Gerða var fædd að Litla Dal í
Eyjafirði 17. ágúst 1897. Móður
sina, Sigríði Stefánsdóttur, missti
Gerða haustið 1899 úr taugaveiki,
sem gekk á bænum. í veikindunum
eignaðist Sigríður barn, sem
fylgdi móður sinni í gröfina.
Stórkostlegt áfall var slíkt fyrir
ungan mann og lítil börn sem eftir
lifðu.
Sigtryggur faðir Gerðu var mik-
ill atorkumaður til líkama og
sálar, enda af góðu fólki kominn.
Afi hans, Þorsteinn, var bróðir
listaskáldsins góða frá Hrauni í
Öxnadal, svo eitthvað sé nefnt.
Sigtryggi var líka margt til lista
lagt. Auk þess að vera mikill
verkmaður var hann söngmaður
góður, ljóðelskur og um árabil var
hann aðalleikarinn á Akureyri. Er
hann mér ávallt minnisstæður
sem bóndinn á Sæfossum í Lén-
harði fógeta. Minnisstæðastur er
hann mér þó fyrir drengskap og
góða vináttu.
Þorgerður, amma Gerðu litlu,
settist að í Nunnuhóli, sem var
lítill bær er stóð á háum hól, suður
og upp í Möðruvallatúni, spölkorn
frá bænum. Fylgdi Gerða ömmu
sinni, en Grímur var eftir heima á
Möðruvöllum með föður sínum.
Baðstofan í Nunnuhóli var hólf-
uð í tvennt. Bjuggu þær nöfnur í
suðurhúsinu sem var eitt og hálft
stafgólf með stafnglugga mót
suðri og öðrum glugga í vestur upp
að fjallinu. Oft var notalegt að
koma inn í litlu baðstofuna í
Nunnuhóli, þó allt væri einfalt og
óbrotið innanstokks. En var það
ekki einmitt þessi einfaldleiki,
sem gerði baðstofurnar svo aðlað-
andi. Þar var engum hlut ofaukið,
menn virtust þá gera sér grein
fyrir að íburður og óhóf er ekki
aðalatriðið þegar leitað er eftir
lífsláni innan heimilisveggja. Það
var fólkið á heimilunum sem setti
sinn svip á bæjarbraginn, og réð
það úrslitum og svo mun vera enn
í dag, þegar öllu er á botninn
hvolft. Naumast leið sá dagur að
við Gerða hittumst ekki og lékum
okkur saman alla okkar bernsku.
Ýmist fór ég upp að Nunnuhóli
eða hún kom heim að Möðruvöll-
Filippus Guðmundsson, bygg-
ingameistari er látinn og vil ég
ekki láta hjá líða að minnast þessa
ágæta manns örfáum orðum. Fil-
ippus var fæddur 13. marz 1893.
Foreldrar hans voru hjónin Guð-
rún Filippusdóttir og Guðmundur
Þorleifsson, bóndi í Árbæjarhjá-
leigu í Holtum.
Hann fluttist ungur að árum
með foreldrum sínum til Reykja-
víkur þar sem faðir hans hóf að
vinna við steinsmíði og síðar
múrverk. Filippus ólst upp í
Reykjavík. Gekk hann snemma í
KFUM og var þar virkur félagi í
mörg ár, undir handleiðslu séra
Friðriks.
Það var einmitt í KFUM sem
Filippus kynntist eiginkonu sinni,
Kristínu Jóhannesdóttur. Þau
giftust árið 1919 og stofnuðu
heimili, fyrst við Laugaveg en
síðar að Þórsgötu 19 þar sem þau
bjuggu um margra ára skeið, en
lengst af bjuggu þau að Selásbletti
um. Á sólskinsdögum lékum við
okkur í búum okkar sunnan í
hólnum eða í gluggaskansinum við
baðstofugluggann hennar Þor-
gerðar. Á rigningardögum var
leitað í litlustofuna á Möðruvöll-
um og leikið sér að brúðunni
Möggu, sem frú Hjaltalín gaf mér
eitt sinn er hún kom frá útland-
inu. Dýrindis brúða af erlendum
uppruna, sem bar nafn frú Hjalta-
lín. Alltaf gátum við Gerða dund-
að okkur til gamans og fór jafnan
vel á með okkur. Aldrei minnist ég
þess að okkur yrði sundurorða,
hvað þá að við færum í fýlu, eins
og nú tíðkast. Það eina sem
skyggði ögn á okkar tilveru var að
bræður okkar, Grímsi og Valtýr,
voru okkur miklu fremri, við
náðum ekki með tærnar þar sem
þeir höfðu hælana. Valtýr tók eitt
sunnudagskvöld, þegar þeir félag-
ar komu heim og sögðust hafa
farið upp á Staðarhnjúk. Það voru
nú meiri ósköpin, og allir dáðu þá
fyrir slíkt afrek. Nú var úr vöndu
að ráða, var nokkur von til þess að
litlar stelpur gætu komist upp á
hnjúk? Ég færði þetta í tal við
Gerðu, en hún var treg til slíkrar
glæfraferðar. Engin leið var önn-
ur en að stelast, því leyfi til
slíkrar ferðar myndi ekki fást.
Gerða var alltaf svo strangheið-
arleg, en fyrir mín orð lét hún
undan að lokum. Lagt var af stað
sólríkan sunnudag. Fékk Gerða
pottbrauðsneið hjá ömmu sinní og
tvo kandísmola í nestið. Ekki
höfðum við hugsun á að spyrjast
fyrir um greiðustu leiðina upp á
hnjúkinn, heldur lögðum við beint
á brattann. Þegar kom upp í
skriðurnar fyrir ofan Strákaklett,
fór okkur að skrika fótur í lausa-
mölinni, svo við runnum meira
afturábak en miðaði áfram. Eftir
nokkurt þóf bilaði kjarkurinn. Við
settumst niður, örvæntingin greip
okkur og við fórum að háskæla.
3 þar sem Filippus reisti myndar-
legt hús. Voru þau með fyrstu
íbúum Seláshverfis. Þau hjónin
eignuðust tvær dætur og þrjá syni
og komust þau öll á legg. Kristín
reyndist Filippusi hin ágætasta
eiginkona og stýrði hún rausnar-
heimili í Selási allt til dauðadags,
en hún lést fyrir þrem árum.
Filippus var einn af hvata-
mönnum að stofnun íþróttafélags-
ins Vals. Var hann þar áhuga-
samur félagi árum saman og tók
þátt í kappleikjum og íþróttamót-
um þess félags.
Filippus nam múrverk af föður
sínum. Að námi loknu varð hann
brátt einn af umsvifamestu bygg-
ingameisturum i Reykjavík. Hann
byggði meðal annars Land-
spítalann, Elliheimilið Grund,
Landssímahúsið við Austurvöll,
Arnarhvol, Landssmiðjuna og
fjölda annarra húsa. Má með
sanni segja, að við sem erum á
miðjum aldri, stöndum í þakk-
Um annað var ekki að ræða en að
snúa við. Niðurlútar vorum við,
þegar gengið var í hlað að Nunnu-
hóli. Bót var þó í máli að enginn
vissi um okkar sneypuför. Að
skilnaði klæddi ég Gerðu í nýja
svuntu, sem mamma hafði gefið
mér um morguninn. Vildi ég með
því ítreka þakklæti mitt til Gerðu
fyrir samfylgdina. Bernskuárin
lifðu í leik og starfi. Það skiptust á
skin og skúrir, en vinátta okkar
Gerðu hélst óbreytt.
Árið 1910 fluttu foreldrar mínir
til Akureyrar og búið á Möðruvöll-
um var selt. Þá skildu leiðir.
Gerða fór með ömmu sinni fram
að Neðsta-Landi í Öxnadal. Þar
bjuggu þá hjónin Ásdís föðursyst-
ir hennar og Þorsteinn Þorsteins-
son, síðar bæjarfulltrúi á Akur-
eyri. Þeirra sonur var Tryggvi
Þorsteinsson kennari og skátafor-
ingi á Akureyri, mjög vel látinn
maður.
Okkur Gerðu féll mjög þungt að
skilja. Brúðan Magga varð eftir í
sveitinni, Gerðu til hugarhægðar.
Gerða var mjög vel gefin og
söngelsk, eins og faðir hennar og
bróðir, sem um langt árabil hefur
verið kunnur söngmaður hér í
höfuðstaðnum í Karlakór Reykja-
víkur. Því miður naut hún ekki
menntunar í æsku, umfram það
sem farkennslan veitti börnum
þess tíma. En hæfileika skorti
hana ekki. í Öxnadalnum undi
hún sér illa. Heimili hennar var
fámennt og enginn til að leika við.
Hún var látin vinna eins og þrekið
leyfði. Þegar frístundir gáfust og
veður var gott, fór hún niður að
ánni, sem féll skammt fyrir neðan
túnið og söng sér þar til skemmt-
unar. Brúðan Magga fylgdi henni.
Gerða kunni mörg ljóð og lög.
Á Skjaldarstöðum, bænum á
móti, bjuggu öldruð hjón. Þegar
konan á bænum heyrði Gerðu
syngja hinumegin við ána flýtti
hún sér niður að ánni og hlustaði á
sönginn. Heyrði ég hana segja, að
hún hlakkaði til þeirra stunda, er
Gerða kæmi niður að á til að
syngja. Þá var fábreytt líf í
sveitinni.
Fermingarárið sitt missti Gerða
ömmu sína. Var þá mikill harmur
að henni kveðinn, því þær voru
mjög samrýndar og amma hafði
allt frá frumbernsku gengið henni
í móðurstað. Á þessum árum fékk
Gerða stöku sinnum að heimsækja
mig til Akureyrar og vera hjá mér
í nokkra daga. Eftir fermingu fór
hún í vistir þarna í dalnum, til að
vinna f.vrir sér. Lá leiðin þá að
Reykhúsum í Eyjafirði, til hjón-
anna Maríu Jónsdóttur og Hall-
gríms Kristinssonar, sem þá var
kaupfélagsstjóri á Akureyri. Þar
féll henni vel. Stutt var til Akur-
eyrar og fundum okkar bar oft
saman. Eftir árið flutti hún til
bæjarins. Stóð hún í nokkur ár
fyrir heimili föður síns, sem var á

arskuld við þá kynslóð, sem nú er
að mestu horfin, en lyfti grettis-
tökum í uppbyggingu þessa lands.
Mín kynni af Filippusi hófust
þegar ég var sautján ára gamall.
Það bar til með þeim hætti að
Pétur, sonur Filippusar og ég
vorum góðir vinir. Ég var í
atvinnuleit yfir sumarmánuðina
eins og algengt er með skólafólk,
þá og nú. Filippus stóð í bygg-
loftinu í versluninni Eyjafjörður.
Nú vænkaðist hagurinn og Gerðu
leið þar vel. Hún var að eðlisfari
mjög þrifin og henni var sýnt um
húsverk, tókst henni að gera
heimilið mjög ánægjulegt. Hún
eignaðist orgel, lærði að spila og
gat nú loks svalað löngun sinni við
að taka lagið, og mikið var sungið
á litla heimilinu þeirra feðgina.
Oft minntist Gerða þessara ára
með mikilli gleði. Allir í húsinu
voru henni góðir sem einn maður,
hvort heldur það voru húsráðend-
ur eða leigjendur, enda var þar um
að ræða mikið sómafólk: Hjónin
Hólmfríði Gunnarsdóttur og
Kristján Árnason kaupmann, for-
eldra Árna Kristjánssonar píanó-
leikara, þess mikla listamanns.
Ekki skemmdu þeir heimilislífið
gömlu sómamennirnir, feður hjón-
anna, Gunnar og Árni. Sakna ég
þeirra af stéttinni fyrir framan
verslunina Eyjafjörður, þá sjald-
an ég kem til Akureyrar.
Margar ferðir fór ég á loftið til
Gerðu og var vel fagnað. Nú naut
Gerða sín, var frjáls ferða sinna
og réði að mestu yfir sínum tíma.
Hún hafði ánægju af því að búa
vel að föður sínum, sem hún unni
mjög. Svo kvað húsið við af söng,
bæði uppi og niðri, en söngur var
hennar yndi. Á sumrin skrapp
Gerða stundum í kaupavinnu. Hún
var mikill náttúruunnandi og mik-
ill dýravinur. Þegar sól hækkaði á
lofti og grösin fóru að gróa
heillaði sveitin hana. Eitt sumarið
réði hún sig í kaupavinnu að
Helgastöðum í Reykjadal. Má
segja að sú för yrði örlagarík. Á
Helgastöðum bjuggu þá hjónin
Guðrún Þorgrímsdóttir og Friðrik
Jónsson, kunn hjón þar norðurfrá.
Sonur þeirra, Halldór, var þar
heima, glæsilegur og vel gefinn
maður eins og þau systkinin voru
öll. Ekki vantaði sönginn á Helga-
stöðum. Var þar mikið sungið og í
sveitinni. Þau Gerða og Halldór
felldu hugi saman og gengu í
hjónaband á jónsmessunni vorið
1924. Hamingjan virtist blasa við
þeim. Þegar Húsmæðraskólinn að
Laugum tók til starfa haustið 1930
hafði Gerða hug á því að njóta þar
skólavistar undir stjórn Kristjönu
Pétursdóttur frá Gautlöndum,
þeirrar miklu dáindiskonu. Stutt
var frá Helgastöðum að Laugum.
Gerða hafði aldrei haft tækifæri
til að ganga í skóla. Nú barst það
svo að segja upp í hendurnar á
henni. I skólanum opnaðist henni
nýr heimur. Minntist hún alltaf
veru sinnar á Laugum með mikilli
gleði og þakklæti. Húsmæðraskól-
inn á Laugum var þá eins og stórt
íslenskt sveitaheimili. Margvísleg
vinnubrögð voru þar kennd, ásamt
matargerð, sem þá var talið að
hentaði íslenskum húsmæðrum.
En það sem snerti hana mest og
var henni minnisstæðast var
heimilisandinn er þar ríkti. Því
ingarframkvæmdum í Selásnum
og fyrir milligöngu Péturs var ég
ráðinn í sumarvinnu hjá Filippusi.
Ég gleymi þessu sumri aldrei.
Einstök veðurblíða var allt sumar-
ið, og hollt var og gott að vinna úti
í byggingarvinnu. Ég man þegar
ég sá Filippus í fyrsta sinn. Hann
var stór og stæðilegur maður.
Aðsópsmikill í fasi, en einstaklea
hlýlegur og vingjarnlegur í fram-
komu. Ég held að megi segja að
þetta sumar, undir stjórn Filipp-
usar, hafi ég lært að vinna.
Filippus innrætti okkur ábyrgð þá
sem fylgir hverju starfi, og þá
samviskusemi sem er nauðsyn
þess að starf sé vel af hendi leyst.
Mikils virði er að fá slíkt vegar-
nesti fyrir framtíðina fyrir
sautján ára ungling.
Filippus var sérlega heilsu-
hraustur maður allt þar til hann,
áttatíu og þriggja ára að aldri,
kenndi sjúkdóms þess er varð
honum að aldurtila. I fjögur ár
barðist Filippus við þennan sjúk-
dóm eða allt þar til hann lést. Átti
hann oft erfiðar og þjáningarfull-
ar stundir, þótt allt væri gert sem
unnt er til-að lina sárustu þraut-
irnar.
Aðstandendum Filippusar sendi
ég hugheilar samúðarkveðjur á
þessari stund.
Ilinrik Thorarenscn
Minning:
Filippus Guðmundsson
byggingameistari