Morgunblaðið - 22.10.1981, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1981
21
Ræða Vigdísar Finnbogadóttur, forseta íslands
í konungsveislu í Osló ígærkvöldi
„ Vináttan er djúp og einlæg“
Yðar hátign, yðar konunglegu tignirl
Góðir gestir!
. „ísland byggðist fyrst úr Noregi á dögum
Haralds hins hárfagra ...“ Þannig hefst
íslendingabók Ara fróða, eitt af fyrstu
sagnfræðiritum sem skráð var á móðurmáli
en ekki á latínu. Heima á ísjandi vitnum vér
álíka oft til Ara og þér hér í Noregi til
Snorra varðandi fortíð vora. Ekki býsnast
þessi merki sagnfræðingur fremur en
Snorri yfir því hvernig menn komust yfir
hið mikla og úfna haf sem aðskilur lönd vor.
Úthafið lá í þá daga sem endamörk veraldar
um lönd og álfur, en norskir sæfarar rufu
þessi endamörk með heimsbyltingu í sigl-
ingafræði, úthafssiglingum 600 árum fyrir
daga Kólumbusar. Þeir létu sér ekki fyrir
brjósti brenna að sigla um 1000 km leið —
og það sem merkilegra er, þeir rötuðu heim
aftur. Með reglubundnum siglingum til Is-
lands og síðar Grænlands stofnuðu þeir
fyrstu ,;transatlantik“-línuna.
Vér Islendingar erum grein af norskum
ættarmeiði, sem skaut rótum á eyju í úthaf-
inu. Landgæði voru mikil á Islandi og nóg
að starfa að nýta þá kosti. En hugurinn
flaug jafnframt víða og sætti sig ekki við
þrönga sýn, heldur vildi einatt leita út í
heiminn þar sem skoðanaskipti um veröld-
ina voru víðtækari. Það er athyglisvert að
vér íslendingar einir Norðurlandabúa höf-
um vjirðveitt forn-norrænt orð yfir þann
sem er fávís.
Á tungu vorri er það enn þann dag í dag
nefnt að vera „heimskur“, sá sem heima
situr og sér ekki út fyrir sitt nánasta um-
hverfi. I sögum vorum kemur það einatt
fram að ekki þótti annað sæma höfðingja-
sonum en að þeir fengju skip og sigldu á
fund annarra þjóða og þá fyrst og fremst á
konungafundi í Noregi. Þangað komu þeir
sem bændur og sæfarar, hlóu og ortu við
hirðina og var vel tekið. En þrátt fyrir
gleðskap, góðan fagnað og hetjudáðir var
þeim jafnan efst í huga að snúa aftur heim
til heyskapar og kornuppskeru og mikilla
kvenkosta sem einatt biðu þeirra þar í fest-
um. Þeir lögðu allt í sölurnar til að teljast
drengir góðir í ættlandi sínu og bregðast
ekki vinum og frændum, hvorki þar né ann-
ars staðar. Heim komu þeir ríkari í anda
eftir dvöl í þeirri menningarmiðstöð sem
konungsgarður í Noregi var íslendingum á
há-miðöldum. Þar stóð þá sannkölluð aka-
demía þjóða vorra beggja.
Utan til Noregs fóru íslendingar en út til
íslands fóru einnig Norðmenn að heim-
sækja nýja þjóð og frændur. Þeir eru í sög-
um vorum nefndir Austmenn og þóttu
snjallir að ráða drauma. I Gunnlaugssögu
Ormstungu fléttast allur söguþráður út frá
draumráðningu Bergfinns Austmanns. Eins
og allir muna varð hann vitni að draumi
Þorsteins á Borg. Helga hin fagra var þá
rétt ófædd. Þorsteinn dreymdi að hann sæi
„álpt eina væna ok fagra ok þóttumk ek
eiga, ok þótti mér allgóð. Þá sá ek fljúga
ofan frá fjöllunum örn mikinn; hann fló
hingat ok settisk hjá álptinni ok klakaði við
hana blíðliga. Þá sá ek, at örninn var svart-
eygr og járnklær váru á honum; vaskligr
sýndisk mér hann. Því næst sá ek fljúga
annan fugl af suðrætt; sá fló hingat til
Borgar ok settisk á húsin hjá álptinni ok
vildi þýðask hana; þat var ok örn mikill.
Brátt þótti mér sá örninn, er fyrir var, ýf-
ask mjök, er hinn kom til, ok þeir börðusk
snarpliga ok lengi, ok þat sá ek, at hvár-
umtveggja blæddi; ok svá lauk þeirra leik,
at sinn veg hné hvárr þeira af húsmænin-
um, ok váru þá báðir dauðir, en álptin sat
eftir hnípin mjök ok daprlig." Fyrir ernin-
um í draumnum, Gunnlaugi Ormstungu, fór
eins og spáð hafði verið að eignast aldrei
Helgu hina fögru. Átti það síðar fyrir hon-
um að liggja að fara á höfðingjafund i Nor-
egi og ganga fyrir Eirík jarl með mikið fót-
armein og spurði jarl hann hví hann væri
ekki haltur. „Eigi skal haltur ganga meðan
báðir fætur eru jafnlangir," svaraði Gunn-
laugur. Síðan hafa ekki farið sögur af því að
nokkur íslendingur hafi gengið haltur fyrir
Noregskonung og það er ósk mín að það eigi
ekki fyrir neinum að liggja.
Yðar hátign, konunglegu tignir, gestir hér
í kvöld, vér eigum margt dýrmætt sameig-
inlegt. Vináttan er djúp og einlæg. Vér höf-
um betur en aðrir varðveitt tungutak for-
feðra vorra og hefðir tengdar því. Má ég þar
nefna til varðveislu þjóða vorra beggja á
fornum mannanöfnum og að vér gerum oss
grein fyrir að þau eiga sér merkingú fyrir
utan að vera alla ævi hluti af persónu
okkar. Nafn yðar hátignar Olafur merkir
þann sem lifir forfeður sína og erfir þá.
Báðar hafa þjóðirnar viðhaldið hinu sögu-
fræga nafni Ástríður, og að tilviljun eigum
vér það sameiginlegt að eiga dætur sem
bera það nafn. Það merkir þeir sem guðirnir
elska og vernda.
Haraldur krónprins og sú sem hér mælir
af hálfu íslands í kvöld bera fyrir hönd
okkar fornnorrænu menningar nöfn sem
eilítið erfiðara er að kyngja, fyrir oss sem
berjumst fyrir friði í heiminum: Haraldur
— íeiðtogi hers, mitt eigið nafn og margra
norskra kvenna — orrustudís. Krónprins-
essa Sonja, yður má vera gleði að nafn yðar
mun vera gælunafn fyrir Soffía, sem merkir
viska.
Aldrei fáum vér heldur fullþakkað að
bókmenntir vorar hafa átt greiða leið að
hugum manna í hvoru landinu fyrir sig. Is-
lenskar bókmenntir hafa verið þýddar svo
frábærlega vel á norsku að undrun sætir.
Norskar bókmenntir hafa lengi blásið
skáldum anda í brjóst, ekki síst á tímum
rómantísku stefnunnar á síðustu öld, sem
vér eigum svo ríkulega sjálfstæði vort að
þakka.
Leyfið mér yðar hátign að vitna í elsku-
legt skáld sem öll mín kynslóð kann utan-
bókar á íslandi eins og ótalmörg önnur:
„Ættum við ekki að klæða fjallið?“ sagði
einirinn einu sinni við útlenda eik, sem stóð
nær honum en nokkurt annað tré í skógin-
um.\Eikin leit niður fyrir sig til þess að gá
að hver þetta væri; svo leit hún upp aftur en
svaraði engu. Áin ruddi svo fast fram, að
öldurnar hvítféllu; norðanstormurinn var
kominn inn í gilið og hvein í hamrakleifun-
um; berir fjalldrangarnir slúttu fram yfir
gilbarmana og stóð af þeim kuldi. „Ættum
við ekki að klæða fjallið?“ sagði einirinn og v
leit til furutrésins, sem stóð hinum megin
við hann. „Eigi það nokkurn tíma að vera
gert, þá verðum við að gera það,“ sagði fur-
an.
Ef vér eigum einhverja gæfu sameigin-
lega í köldum heimi megi hún þá vera sú að
klæða hann og græða og vér skulum gefa
oss þá forsendu að það sé unnt og í voru
valdi. Það er hlustað á oss ef vér tölum nógu
hátt á fornnorrænum málum vorum, sem á
sögunnar blöð hafa verið skráð afrek kyn-
slóðanna.
Yðar hátign, Islendingum hefur oft verið
boðið til gestfagnaðar í Noregi og ávallt
geymt það í minnum. Á sögueynni í norðri
veit ég að vér munum lengi minnast stór-
brotinnar gestrisni góðra frænda, að þessu
sinni sem endranær, og hlökkum til allra
góðra stunda þegar Norðmenn heimsækja
oss og vér fáum endurgoldið vináttu.
Ég lyfti glasi mínu til heilla yðar hátign-
ar, yðar konunglegu tignum, fyrir Noregi og
norsku þjóðinni allri.
Forseíi ls-
lands, Mgdís
Finnbogadútl-
ir, og Olafur
Norvgskon-
ungur í kon-
ungshiillinni /
Osló í gær.
Simitniymi: \l\
Ræða Ólafs Noregskonungs í veislu
til heiðurs forseta íslands
„Þessi nánu tengsl endurspegl-
uðust í tungutaki íslendinga“
Forseti íslands,
Vigdís Finnhogadóttir!
Heimsókn norræns þjóðhöfðingja til
Noregs er ávallt sérstæður viðburður, og
það er mér í dag mikil gleði að geta fyrir
mína hönd og fyrir hönd allrar norsku
þjóðarinnar boðið forseta Islands hjart-
anlega velkominn við þessa opinberu
heimsókn yðar hingað til lands.
Frá stríðslokum höfum vér notið
tveggja mjög velkominna opinberra
heimsókna frá íslandi, og ég get fullviss-
að yður um, að vér fögnum eigi síður
þessari þriðju heimsókn frá Islandi.
Náin tengsl meira en þúsund ár mynda
órofa bönd milli landa okkar beggja, —
bönd sem voru knýtt þegar Ingólfur Arn-
arson frá Fjölum gerðist fyrsti norræni
landneminn á Islandi. Margir Norðmenn
fóru á eftir honum og áttu þátt í að skapa
náin tengsl og hlýlegt samband milli ís-
lands og Noregs. Sagnfræðingar segja frá
því undarlega atriði að þessi nánu tengsl
endurspegluðust i tungutaki Islendinga
sem töluðu um að „fara utan“ þegar þeir
sigldu frá íslandi til Noregs, eins og þeir
væru á heimleið, en þeir „fóru út“ þegar
þeir héldu frá Noregi til íslands.
Vér hér í Noregi höfum ríka ástæðu til
að vera íslendingum þakklát. Sögur um
konunga Noregs að fornu voru ritaðar af
Islendingum með Snorra Sturluson í far-
arhroddi. Þessar sögur voru skráðar eftir
munnlegum frásögum sem gengu frá
kynslóð til kynslóðar á íslandi, og auk
þess sem þær eru úrvals bókmenntir hafa
þær átt mikinn þátt í að varpa ljósi á
tímaskeið í sögu vorri sem ella væri ef til
vill ennþá myrkri hulið.
Og á síðari tímum höfum vér einnig
haft ástæðu til að vera þakklát íslenskum
vinum vorum, sem á stríðsárunum skutu
skjólshúsi yfir deild 330 úr norska flug-
hernum og veittu henni tækifæri til að
leggja fram sérstaklega mikilvægt fram-
lag sitt í þágu málstaðar Noregs.
Þau sambönd sem þér sjálf hafið haft
við Noreg eru ekki ný. Eftir margar
heimsóknir þekkið þér land vort og hafið
á þann hátt, svo og með fyrra starfi yðar
við leikhúsin í Reykjavík, skapað tengsl
og knýtt vináttubönd á margvíslegum
vettvangi við marga staði í landi voru.
Þetta kemur einnig af mikilii starfsemi
yðar að ferðamálum á Islandi.
Islendingar og Norðmenn byggja á
sama grunni og hafa einnig syipuð við-
horf til margra alþjóðlegra viðfangsefna.
1 Norðurlandaráði og Norrænu ráðherra-
nefndinni vinna stjórnmálamennirnir að
því að styrkja og efla sambandið milli
hinna norrænu grannlanda. Til varnar
lýðræði voru hafa bæði ísland og Noreg-
ur frá upphafi verið aðilar að samtökum
Norður-Atlantshafsríkjanna. Á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna og í alþjóðleg-
um störfum eigum vér nána og djúptæka
samvinnu til styrktar starfinu að friði og
réttlæti í heiminum.
Hagsmunir bæði Islands og Noregs eru
nátengdir hafsvæðunum undan ströndum
landanna. Það á bæði við um fiskveiði-
auðlindir og auðlindir á sjávarbotni.
Útfærslan í 200 mílna efnahagslögsögu
umhverfis lönd vor leiddi til deilu um
hafsvæði milli Jan Mayen og Islands, en
að hætti góðra granna var samið til
lausnar málinu. Ég hef trú á því að með
þessu sé lagður grunnur að frjórri sam-
vinnu landa vorra á þessum sviðum.
Ég vona að þér takið með yður heim til
Islands bjartar og varanlegar minningar
úr heimsókn yðar hingað. Og ég er viss
um, að sú hlýja og sú gestrisni sem mætir
yður hvar sem þér farið um þetta land, er
vitni þeirri gleði sem það veitir oss öllum
að hafa yður hér hjá oss.
Með þessum orðum lyfti ég skál fyrir
forseta Islands, fyrir íslandi og fyrir ís-
lensku þjóðinni, í þeirri von að framtíð-
arböndin milli landanna tveggja megi
haldast jafn sterk þeim böndum er um
aldaraðir hafa tengt oss saman.