Morgunblaðið - 24.10.1981, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 1981
17
... hjá okkur liggja lík og saerðir
Nagy ávarpaði ungverska
þjóð. Um kvöldið var tilkynnt
að Janos Kadar, ritari komm-
únistaflokksins, hefði myndað
nýja ríkisstjórn en Nagy væri
flúinn í júgóslavneska sendi-
ráðið.
Uppreisnarmenn héldu
áfram að berjast. Þúsundir og
aftur þúsundir féllu fyrir
ofureflinu. Óðum rénaði bar-
áttukraftur frelsissinna.
Raddirnar hljóðnuðu. Út-
varpsstöðvar uppreisnar-
manna slokknuðu hver af ann-
arri.
Hinn 8. nóvember heyrðist
síðasta neyðarkallið í útvarpi:
„Við spyrjum milljónir
manna í heiminum: Er frelsið
ykkur ekki heilög hugsjón?
Okkur er frelsið heilög hug-
sjón. Eigið þið börn og heim-
ili? Við eigum börn og heimili.
Liggja lík og særðir menn hjá
ykkur eins og hráviði um allt?
Svo er hjá okkur. Við biðjum
Eisenhower að hjálpa okkur.
Við biðjum ykkur öll um hjálp,
hjálp, hjálp. Skotfæra- og
matarbirgðir okkar eru á þrot-
um. Það eina sem við eigum
eftir er blóð okkar.“
En það kom engin hjálp.
Blóðið hélt áfram að fljóta og
12. nóvember var búið að bæla
uppreisnina niður. Flótta-
mannastraumurinn jókst og
þegar sovézka hernum tókst
loks að loka öllum landamær-
menn eins og hráviði______
Janos Kadar, sem Rússar settu í
stað Imre Nagy í nóvember
1956. Kadar féll í ónáð og sat í
fangelsi 1951—’53. Þá var hann
endurreistur og gegndi lítilshátt-
ar stöðu innan flokksins en
komst fljótlega til vegs og virð-
ingar á ný. Hann var ritari ung-
verska kommúnistaflokksins
þegar uppreisnin hófst.
um voru 200 þúsundir manna
flúnar. Um 25 þúsundir höfðu
látið lífið. Tilraunin hafði mis-
tekizt.
— Ar.
(lU’imildir: Morcunblaðið —
TIh1 Observer — Al*)
m
Rússneskir herforingjar í Búdapest.
Hann var harður Stalínisti og
kom síðar í ljós að það var
eftir símtal hans við Krúsjeff
að ákvörðun var tekin um að
kalla á vettvang sovézka her-
inn. Bardagar héldu áfram og
breiddust út um allt landið.
Að kvöldi þess dags voru
a.m.k. tíu þúsund manna
fallnir í Búdapest einni.
26. október færðist sovézki
herinn allur í aukana en þann
dag gekk mikill hluti ung-
verska hersins í lið með upp-
reisnarmönnum. Bardagar
héldu áfram að geisa, einkum í
byggðarlögum þar sem sovézki
herinn hafði tögl og hagldir,
en Ungverjar höfðu margar
borgir og svæði á valdi sínu.
27. október skipuðust veður
í lofti. Uppreisnarmenn skutu
Ernö Gerö, Imre Nagy mynd-
aði nýja stjórn þar sem
fimmtán kommúnistaleiðtog-
um var meinuð þátttaka.
A.m.k. tveir hinna nýju ráð-
herra voru þekktir lýðræðis-
sinnar. Bardagar héldu áfram.
Að kvöldi næsta dags, sem
var 28. október, var helzt útlit
fyrir að bylting Ungverja
hefði náð tilgangi sínum. Upp-
reisnarmenn höfðu útvarps-
stöðvar á valdi sínu og bæki-
stöðvar kommúnistaflokksins
voru víða brunnar til kaldra
kola. Nagy skýrði frá því að
Sovétmenn hefðu orðið við
þeirri ósk að kalla her sinn á
brott frá Ungverjalandi. í
kjölfarið væru svo væntanleg-
ir ánægjulegir atburðir, svo
sem frjálsar kosningar og við-
urkenning á starfsemi verka-
lýðsfélaga.
En þetta var aðeins lognið á
undan storminum. I fjóra
daga stóðu Ungverjar og um-
heimurinn í þeirri trú að
sjálfstæðisbaráttan hefði náð
tilgangi sínum og að Ungverj-
ar væru í rauninni að verða
sjálfstæð þjóð. Sovézkar
hersveitir voru að vísu enn í
landinu en þær höfðu flutt sig
frá borgunum og þokuðust að
landamærunum. Bardögum
var alls staðar lokið, þótt enn
skærist í odda á stöku stað.
Götuvirki og vegatálmanir
voru á brott. Útgáfa frjálsra
blaða var hafin. Hjól atvinnu-
lífsins voru farin að snúast a
ný. Endurbætur á stjórnkerf-
inu voru að komast í fullan
gang.
Samt var loftið lævi bland-
ið. Samningar stóðu yfir um
endanlegan brottflutning Sov-
ét-hersins. Fregnir bárust af
því að Nagy hefði tilkynnt að
Ungverjar væru hættir þátt-
töku í Varsjárbandalaginu.
Óljósar fregnir bárust af nýj-
um herflutningum yfir landa-
mærin. 2. nóvember gat eng-
um dulizt að nýir ógnarat-
burðir væru í nánd.
I dagrenningu 4. nóvember
Gatnamót í Búdapest í nóvember 1956.
fór allt í bál og brand. 200 þús-
und manna sovézkur her, bú-
inn þúsundum skriðdreka og
brynvagna, sprengjuflugvél-
um og öllum öflugustu vígvél-
um, gerði gífurlega atlögu að
ungversku frelsishetjunum
sem nú skyldu barðar niður,
hvað sem það kostaði.
Um leið og árásin mikla
hófst, eða klukkan 5.20 um
morguninn, flutti Imre Nagy
þjóðinni þann boðskap í út-
varpi að sovézkar hersveitir
hefðu ráðizt á höfuðborgina í
þeim tilgangi að steypa lög-
mætri stjórn landsins. Það var
í síðasta skiptið sem Imre
Velmegun miðað við lífskjör
öðrum austantjaldsríkjum
ALDARFJÓRÐIINGI eftir uppreisn-
ina í llngverjalandi glóir rauða
stjarnan glaðhlakkalega uppi á þing-
húsinu á bökkum Dónár. I stað sov-
ézkra hermanna eru nú hjarðir út-
lenzkra ferðamanna á götunum og í
stað byssuhlaupa út um rifur
skriðdreka gægjast nú forvitnisleg
andlit út um rúður rútubíla í skoðun-
arferðum um horgina.
Janos Kadar er enn við völd í
Ungverjalandi. Honum hefur tek-
izt það sem annars staðar hefur
mistekizt — að koma á þolanlegu
þjóðfélagi undir stjórn kommún-
istaflokks með Moskvu-stjórnina
og Varsjárbandalagið að bak-
hjarli. Um 40% atvinnulífsins eru
í höndum einkaaðila og þriðjungur
þjóðarframleiðslunnar kemur úr
einkaf.vrirtækjum. I öllum löndum
austantjalds er talað um að draga
úr miðstýringu í atvinnulífinu en
hvergi hefur það tekizt annars
staðar en í Ungverjalandi. Lítið
ber á andófsmönnum í landinu og
þótt stjórnvöld eigi sér gagnrýn-
endur hefur ekki verið að þeim
veitzt svo heitið geti um árabil.
Landsmenn hafa nóg að bíta og
brenna og í verzlunum er talsvert
um innfluttan lúxusvarning, svo
sem japönsk hljómflutningstæki,
franskar snyrtivörur og tízkufatn-
að.
Til eru menn — og þeir eru
margir — sem halda því fram að
velmegun Ungverja nú eigi rætur
að rekja til uppreisnarinnar 1956.
Þeir segja að í kjölfar hörmung-
anna hafi vaknað með Ungverjum
þrá eftir friði og einingu og þar
sem tilraunin til að reka Sovét-
menn af höndum sér hafi mistek-
izt hafi hið rökrétta framhald ver-
ið það að fara að öllu með gát og
hætta ekki á að ofbjóða herraþjóð-
inni öðru sinni, heldur leitast við
að bæta lífskjör og lífsskilyrði
með hægð og varkárni.
Ungverjar fylgjast með þróun-
inni í ’óllandi af áhuga sem er
blandinn kvíða. Þeir óttast að því
takmarkaða frelsi sem áunnizt
hefur verði stífar skorður settar ef
um þverbak keyri í Póllandi, ekki
sízt ef Rauði herinn skerst þar í
leikinn. Og þótt lífskjörin nálgist
hvergi nærri það sem tíðkast í
lýðfrjálsum nágrannaríkjum, eins
og t.d. Austurríki, eru Ungverjar
svo miklu betur settir en önnur
kommúnistaríki að þar er hin við-
tekna skoðun sú að Ungx’erjar hafi
öllu að tapa en ekkert að vinna,
dragi til alvarlegra tíðinda í Pól-
landi.