Morgunblaðið - 31.01.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1982

Gamall maður, hokinn í baki í grænum þykkum náttslopp situr hreyfingarlaus í hjólastól og snýr baki í
áhorfendur. Hann situr á miðju sviðinu og það er tómlegt í kringum hann. Lítið borð við hliðina á
honum og flygill úti í horni. Ljósgeisli að ofan lýsir manninn í hjólastólnum upp. Maðurinn heitir
Salieri og 200 árum eftir dauða Mozarts tala menn um það að hann hafi átt einhvern þátt í
dauða snillingsins. Allt í einu heyrist niður í mannsröddum og ein og ein rödd verður
skiljanleg og hún hrópar: Salieri ... Salieri ... morðingi ... Salieri ... morðingi
... Þetta er upphafið á leikriti Peter Shaffers „Amadeus“ sem Þjóðleik-
húsið frumsýndi á föstudagskvöldið síðasta. Leikstjórinn er Helgi
■Éto^^HHfe^ Skúlason, Salieri leikur Róbert Arnfinnsson, Mozart leikur Sig-
KhF'Tlt urður Sigurjónsson og konu hans leikur (iuðlaug María
HpHHHBkJMjHH^ Hjarnadóttir. Hlm. Morgunblaðsins leit inn á eina af
mörgum æfingum á „Amadcus" og spjallaði við
fólkið. Þýðendur verksins eru tveir, Val-
garður Kgilsson og Katrín Fjeldsted.
Ljósm. Emilía.
Helgi
Skúlason
leikstjóri: Þetta er eitt það leikrit
sem hefur oröiö hvað vinsaelast um
víða veröld síðustu árin, frá því það
var sýnt í fyrsta sinn í Bretlandi. Þá
var það nokkuð öðruvísi, leikritið,
en það er minna og hún er sérkenni-
leg tilurð þessarar útgáfu höfundar
á Amadeusi. Höfundurinn, Peter
Shaffer, sem fyrst o« fremst er
frægur fyrir Equus, ef frá er talið
þetta verk, kom fram með Amadeus
í Þjóðleikhúsinu í London árið 1979
og þá strax varð leikritið gífurlega
vinsælt. Því var tekið fagnandi jafnt
af áhorfendum sem gagnrýnendum
og leikhússtjórinn, Peter Hall, sagði
að sýningar á leikritinu væru þær
alvinsælustu síðan Þjóðleikhúsið
var sett á stofn.
Þá var ákveðið að fara með leik-
ritið yfir hafið til New York og á
Broadway. En áður en farið var með
það þangað eru haldnar sýningar á
þvi i Washington þar sem leikstjór-
inn Peter Hall og höfundurinn
Shaffer ásamt öllum aðstandendum
sýningarinnar setjast niður og betr-
umbæta og breyta leikritinu. Skrifa
upp atriði, æfa, strika út, skjóta inní
og stytta og breyta þangað til allir
eru orðnir sannfærðir um að þeir
komist ekki lengra. Þangað til það
gerist ekki betra.
Þá er farið á Broadway og síðan
hefur það ekki breyst. Og í London
Flosi Olafsson, Róbert Arnfinnsson
og Sigurður Sigurjónsson: Þetta
verður samhljómur sem aldrei hefur
heyrst áður. Eg er viss um að það er
þannig sem guð heyrir í veröldinni.
var Amadeus sett upp í sumar í
þessari nýju útgáfu.
+ + +
Ég og Björn Björnsson, leiktjalda-
smiður, við fórum til New York og á
Broadway í byrjun september til að
sjá þessa sýningu. Það hafði gífur-
leg áhrif og kosturinn við slíkt er
ómældur. Það er hreint afbragð að
við hér á hjara veraldar skulum eiga
þess kost að fara út og sjá hvað er
að gerast í útlöndum. Tala nú ekki
um þegar maður fer svo sjálfur að
stjórna verkinu sem maður sér úti,
hér heima. Má ég ekki koma hér að
þökkum til Flugieiða fyrir að gera
leikhúsinu þetta kleift. Ég hafði
aldrei komið til New York áður og
það var upplifun að búa á Broadway
og vaða þar í leikritum.
+ + +
Þetta er bara svo frábærlega gott
verk. Það er eina skýringin á því
hvers vegna það hefur orðið svona
vinsælt. Ég er búinn að vera í leik-
húsinu í tæp 30 ár og hef sett upp
fjöldann allan af verkum, en ég held
það sé óhætt að segja að ekkert verk
hefur heltekið mig eins og þetta.
Það höfðar svo mikið til mín og það
er mjög gaman að vinna þetta leik-
rit. í því er enginn dauður punktur.
Efnið er líflegt og hlutverkin eru
erfið og 30 manns koma fram í sýn-
ingunni, þar sem enginn má vera
fyrir öðrum. Það er sveiflast milli
heimilis Salieris og keisarahallar-
innar á einni sekúndu, og jafnskjótt
eru leikendurnir komnir í fullt
óperuhús, út í garð og inn á krá og
allt þarf þetta að gerast á auga-
bragði og áreynslulaust. Sviðið
fyllist eina stundina af skrautbúnu
ríku fólki og aðra stundina lyllist
það af fátæku fólki.
Allar þessar skiptingar verða að
renna svo ljúflega og mjúklega og
fljótt að það minni helst á músík
Mozarts. Hún á að minna menn á
músík hans sem hljómar í eyrum
manns þannig að ef tekin er út ein
nóta þá hrynur verkið. Það er
kannski það sem er mest heillandi
við þennan léttleika í leikritinu, sem
einkennir tónlist Mozarts. Svona og
aðeins svona getur það verið.
+ + +
Ég sagði það einhvern tíma á æf-
ingu, þegar sem mest gekk á við að
ná fram þessum léttleika í skipting-
um í leikritinu og tjöldin voru að
hellast yfir leikarana og þeir voru
að hlaupa i búninga og úr búningum
og allstaðar voru tjöld og ljós og það
lá við að menn kiknuðu undir þessu
öllu, að músikín sem passaði helst
við þá æfingu væri bardagasinfónía
Beethovens eða Sögusinfonía Jóns
Leifs, en ekki tónlist Mozarts. En
höfundurinn Shaffer leggur mikla
áherslu á þessar áreynslulausu
skiptingar og ég held að leikritið
gangi ekki í öðru formi en það er í.
+ + +
Já, hvers vegna hallar sviðið fram
að áhorfendum. Það spurði mig að
þessu annar fréttamaður, frá út-
varpinu, og ég skýrði það vel og skil-
merkilega út fyrir honum, en svo
þegar ég hlustaði á það í útvarpinu
hafði fréttamaðurinn sleppt spurn-
ingunni um sviðið en haldið svarinu
þannig að það kom út eins og allt
leikritið væri svo skemmtilegt
vegna þess að sviðið, hallaði fram,
Halli sviðsins er hluti af þessum
rólegu áreynslulausu skiptingum.
Það er svo drungalegt þegar leikar-
arnir fara bara inn í kassa og út úr
kassa og ef gólfið væri flatt þá sæi
maður svo lítið af því sem væri að
gerast aftar á sviðinu.
Nei, þeir hafa nú ekki rúllaö út af
leikararnir, en einhverjir smáhlutir.
+ + +
Það er ekki hægt að bera saman
Amadeus við önnur leikrit Shaffers.
Þau eru svo ólík. Þó hafa menn
nefnt það og borið saman strákinn í
leikritinu Equus, sem fær hugljóm-
un og drepur hesta, saman við Moz-
art og segja að Shaffer nálgist hann
á pínulítið annan hátt en strákinn í
Equus. Mozart semur tónlist en
strákurinn drepur hesta. Salieri
heldur því fram í leikritinu að Moz-
art sé aðeins miðill guðs og einhvern
veginn hlýtur það að vera, vegna
þess að öll þessi meistarastykki
hans hrökkva upp úr kollinum á
honum á mettíma og frumrit sem
fundist hafa með óperum hans og
sinfóníum og annarri tónlist, eru
gersamlega laus við ieiðréttingar.
Þar finnast ekki óþarfa pennastrik.
Hvernig Mozart var í raun og
veru? Shaffer fullyrðir að ekkert af
því sem Mozart segi í leikritinu sé
skáldað upp, heldur standi í bréfum,
persónulegum bréfum til föður Moz-
arts frá syni sínum, og í bréfum til
kunningja, allt þetta skíta tal.
Shaffer segist heldur hafa reynt að
draea úr því en hitt. Enda verður
því ekki á móti mælt að persónuleg
sendibréf til vina og kunningja
segja mikið til um hinn innri mann.
Það á kannski einhvern þátt í vin-
sældum leikritsins hve Mozart kem-
ur mönnum undarlega fyrir sjónir,
sem ofdekraður skíthæll. Fyrir eins
og 100 árum hefði ekki þýtt að bjóða
upp á það.
Jú, hópurinn sem hefur unnið að
þessari sýningu er mjög samstilltur
og ég hef verið mjög heppinn með
leikara. Það hefði verið tóm mál að
tala um góða sýningu ef það hefði
verið einn mislitur sauður í hópn-
um. Það hefur ríkt samhugur frá
byrjun og allir hafa lagt sig fram
svo að þetta geti heppnast. Ég vildi
gjarnan gefa þessu fólki „kredit".
+ + +
Hvernig Mozart kemur mér fyrir
sjónir? Ég elska hann. Einmitt fyrir
það að þessi snillingur skuli hafa
verið svona breyskur. Hann talaði
svo illa um öll tónskáldin sem hann
hitti — sagði þeim upp í opið geðið,
hvað þeir væru ómögulegir og léleg-
ir. En hann var afar gott tónskáld
og tónlist hans hefur verið ómetan-
legur styrkur fyrir sýninguna.
Salieri. Hann er eitt það stærsta
hlutverk sem maður veit um í leik-
húsbókmenntum. Það er krefjandi
og spennandi verkefni og leikarinn
þarf að fara í gegnum mikla glímu
til að ná öllum hans töktum og tján-
ingu. Svipbrigðum.
Nei, hann hefur sennilega aldrei
drepið Mozart. Mozart kom sér all-
staðar út úr húsi með kjafti og
monti og það hefur sennilega fáum
þótt vænt um hann. Þó virðist sem
svo að Salieri hafi byrlað Mozart
eitur.
Þetta leikrit er fyrst og fremst
um meðalmennskuna andspænis
Sigurður og Guðlaug María Bjarna-
dóttir: Skrifaðu fyrir mig kontra-
dans Mozart. Það er þitt starf að
skrifa dansa er það ekki?