Morgunblaðið - 31.01.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. JANÚAR 1982
Utgefandi ttfrlftfeife hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alsiræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 100 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 6 kr. eintakiö.
Húshitun
og vísitala
að á að heita svo að hús-
hitunarkostnaður lands-
manna hafi áhrif á verðbóta-
vísitölu launa í „réttu“ hlutf-
alli þessa kostnaðarþáttar í
heimilisútKjöldum. Þegar ofan
í saumana á þessu máli er far-
ið kemur hinsvegar í ljós, að
svo er alls ekki, auk þess sem
þessi kostnaðarþáttur er mjög
mismunandi eftir byggðarlög-
um.
Ef raunverulegur húshitun-
arkostnaður fólks í strjálbýli
væri tekinn inn í framfærzlu-
vísitölu myndi hún hækka um
hvorki meira né minna en 5 til
10%, eftir því hvar væri á
landinu — og verðbætur á
laun jafn mikið. Þetta þýðir, ef
miða á við raunverð þessa út-
gjaldaþáttar, að samsvarandi
hlutfall er haft af strjálbýlis-
fólki í launum. Hvorki heyrist
hósti né stuna frá forystu-
mönnum verkalýðshreyfingar
varðandi þetta atriði.
Hin hliðin á þessu máli, sem
að Reykvíkingum snýr, er sú,
að gjaldskrá HR hefur verið
haldið langt undir tilkostnaði
hennar, en vísitalan — og þar
með verðbætur á laun allra
landsmanna — er að hluta til
miðað við heitavatnsverð í
Reykjavík. Sú er ástæða þess,
að HR er gert að safna skuld-
um til að mæta kostnaði sín-
um. Sú er og ástæða þess, að
þrátt fyrir árlega aukningu í
heitavatnssölu HR, sem svar-
ar til kaupstaðar á stærð við
Keflavík, hefur henni verið
settur stóllinn fyrir dyrnar af
stjórnvöldum, með nauðsyn-
legar boranir og heitavatns-
aukningu, til að mæta þörfum
á þjónustúsvæði sínu.
Hitaveita Reykjavíkur
stendur því frammi fyrir
neyðarástandi og skömmtun-
araðgerðum, ef kuldakast
verður. Reykvíkingar og aðrir
viðskiptaaðilar HR þurfa af
þessum sökum að búa við
verulegt óöryggi í húshitun-
armálum um nokkur næstu ár.
Og HR situr uppi með skulda-
söfnun og fjármagnskostnað,
sem gerir hækkunarþörf
heitavatnsverðs í Reykjavík
enn meiri en ella. Slík hefur
stjórnvizkan verið.
Af þessum sökum hefur ver-
ið rætt um að taka heitavatns-
verð og orkukostnað út úr vísi-
tölugrundvelli. En hvað þýðir
það í reynd? I stórum dráttum
það, að sú lækkun verðbóta,
sem strjálbýlisfólk hefur búið
við, verður í reynd einnig færð
yfir á íbúa höfuðborgarsvæð-
isins. „Sælt er sameiginlegt
skipbrot," segir máltækið, og
lífskjarajöfnun „niður á við“
er sú eina „jöfnun", sem er
innan sjónarhrings sumra
stjórnmálamanna.
Aðrir tala um svæðisbundna
vísitölu, sem mæli ólíkan til-
kostnað heimila í ýmsum
landshlutum, sem kemur fram
í fleiru en húshitun. Enn aðrir
um breytta vísitöluviðmiðun
er taki mið af einhverjum
meðaltalskostnaði húshitunar
í landinu. Hér verður ekki
lagður dómur á leiðir, sem til
úrbóta eru, aðeins lögð áherzla
á það, að við óbreytt ástand
getur hvorki fólk á höfuðstað-
arsvæðinu né í strjálbýlinu
unað.
Æskilegast væri þó, að svo
yrði um hnúta búið, að höggv-
ið yrði á sjálfkrafa víxlhækk-
anir verðbólguskrúfunnar, en
verðbætur á laun tækju m.a.
mið af þróun þjóðartekna,
þjóðarframleiðslu og við-
skiptakjörum. Samhliða þyrfti
svo að tryggja atvinnuvegun-
Steingrímur Hermanns-
son, formaður Framsókn-
arflokksins, sagði í ræðu á Al-
þingi í október sl. m.a.:
„Við teljum einnig skatt á
skrifstofu- og verzlunarhús-
næði vafasaman nú þar sem
dregið hefur úr þenslu á þessu
sviði... Við teljum nauðsyn-
legt að endurskoða eignaskatt,
einkum á einstaklinga." Þetta
vóru tímabær orð, ef hugur, að
maður tali ekki um fram-
kvæmdir, fylgdi máli.
Tómas Arnason, viðskipta-
ráðherra Framsóknarflokks-
ins, var ekki smærri í orðum,
en hann sagði:
„Við umræðu um skattamál
hér á Alþingi sl. vetur lét ég
þau orð falla, að ég fylgdi því
að framlengja skatt á skrif-
stofu- og verzlunarhúsnæði á
þessu ári, en væri þeirrar
skoðunar, að þetta mál þyrfti
að taka til endurskoðunar á
yfirstandandi þingi. Slík
skattlagning kemur þungt nið-
ur á bæði samvinnuverzlun og
annarri verzlun, sérstaklega
þó í strjálbýlinu, og þar hefur
verzlunin barizt í bökkum á
undanförnum árum.“
Framsagt vóru fyrirheitin.
Efndirnar komu síðan í
framsögu Ragnars Arnalds,
fjármálaráðherra, 9. nóvem-
um vaxtarskilyrði og skjóta
nýjum stoðum undir verð-
mætasköpun í þjóðarbúskapn-
um, ekki sízt með orkuiðnaði,
en jafnfram með auknu frjáls-
ræði og framtaki þjóðfélags-
þegnanna.
ber sl., fyrir framlengingu sér-
staks skatts á verzlunar- og
skrifstofuhúsnæði til ársloka
1982, til samræmis við fjárlög
þessa árs, sem ríkisstjórnin í
heild, þ. á m. ráðherrar Fram-
sóknarflokksins, stóð að. Þessi
skattur á að færa ríkissjóði
35,5 m.nkr. 1982.
Þetta vóru efndirnar.
Frumvarp þetta á að vísu
eftir að fá lokaafgreiðslu á
hinu háa Alþingi. Þar á enn
eftir að reyna á Framsóknar-
flokkinn — orð og eiða for-
ystumanna hans.
Því verður örugglega veitt
athygli, hvort Alþýðubanda-
laginu tekst, enn og aftur, að
„telja“ Framsóknarflokkinn
„niður" af áformum sínum og
fyrirheitum, en það hefur ver-
ið eins konar ástríða þess í nú-
verandi stjórnarsamstarfi.
Sérstakur skattur á verzlunar-
og skrifstofuhúsnæði er ekki
eina dæmið í því efni, heldur
eitt af mörgum, en það kann
þó að verða kornið sem fyllir
mælinn í hugum þess fólks,
sem enn telur það aðalsmerki
á stjórnmálamönnum, að
segja ekki meira en þeir geta
staðið við — og halda í afstöðu
sinni höfði og reisn gagnvart
þeim, er lagt hafa trúnað á orð
þeirra og stefnumið.
Framsóknarflokkurinn lofar
— Alþýðubandalagið „efnir“
I Reykjavíkurbréf
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ Laugardagur 30. janúar>♦♦♦»♦♦♦♦<
Bjartmar á
Sandi
í gær var til moldar borinn
norður í Aðaldal öðlingurinn
Bjartmar Guðmundsson á Sandi,
fyrrverandi alþingismaður, rúm-
lega áttræður að aldri. Æviferill
þessa hljóðláta drengskapar-
manns var litríkur, enda var hann
gæddur óvenjulegum gáfum og
hafði vilja og burði til að beita sér
á ólíkum sviðum. Oþarfi er að fjöl-
yrða um Sandsheimilið hér, svo
mikið sem um það hefur verið
skrifað. Bjartmar var elztur sinna
systkina, en faðir hans, skáld-
bóndinn Guðmundur Friðjónsson,
sýndi honum ungum mikið traust
og voru þeir feðgar jafnan sam-
rýndir og nutu návistar hvor ann-
ars.
Þegar á unga aldri hlóðust
hvers konar félagsmálastörf á
Bjartmar Guðmundsson og reynd-
ist hann traustinu vaxinn. Má
raunar segja, að um áratugi hafi
hann gegnt hverju því trúnaðar-
starfi í sinni heimasveit, er til féll,
og var auk heldur kallaður til á
árinu 1937 til að setjast í stjórn
Kaupfélags Þingeyinga, þegar
hagur þess var einna verstur og
mikils þótti við þurfa. Þegar sjálf-
stæðismenn í Þingeyjarsýslum
eygðu von um þingsæti við kjör-
dæmabreytinguna 1959, leituðu
þeir til Bjartmars. Reynslan átti
eftir að skera úr um það, að hann
átti erindi á Alþingi. Hann beitti
sér einkum í samgöngumálum og
málefnum strjálbýlisins yfir höf-
uð að tala, í menningar- og skóla-
málum og náttúruverndarmálum
ekki sízt. Einkum lét hann friðun
fugla til sín taka og var óþreyt-
andi í ræðu og riti að vekja menn
til skilnings á breyttum aðstæð-
um. Kippti honum þar í kynið við
föður sinn.
Bjartmar Guðmundsson var af-
kastamikill á ritvellinum, skrifaði
lipran stíl og myndríkan, enda
léku orðin á tungu hans og penna.
Öll voru skrif hans til þess fallin
að vekja menn til umhugsunar um
gildi lífsins og umhverfis þess, full
af góðvild og mildi og léttum
húmor. Hörð lífsbarátta kynslóð-
arinnar, sem ól hann, endurspegl-
ast í sögum hans og sú nýja lífs-
sýn, sem kom í kjölfar aldamót-
anna.
Dapurlegar
horfur
Enn einu sinni höfum við vakn-
að upp við það, að ekki sé allt sem
sýnist í okkar velferðarríki. Fram-
hliðarnar á iðjuverunum eða
verzlunarhúsunum, frystihúsun-
um eða stjórnarráðinu eru svo
sem nógu glæsilegar, en nú er
okkur sagt, að í efnahagslegum
skilningi séu þetta spilaborgir eða
leiktjöld. Velmegunin sé eins og
hús reist á sandi, — hún stendur
ekki á föstum grunni. Ástæðan er
sú, að við höfum ekki hlúð að
fyrirtækjunum, sem skapa fram-
leiðsluna, sem skyldi. Þess vegna
hefur endurnýjun framleiðslu-
tækjanna látið á sér standa og
framleiðnin sömuleiðis. Afleiðing-
in er svo sú, að þjóðartekjurnar
hafa staðið í stað síðan 1978 og því
er spáð, að enn sígi á ógæfuhliðina
og að þær fari minnkandi á þessu
ári. Steingrímur Hermannsson
viðurkennir í áramótagrein sinni í
Tímanum, að árangurinn í verð-
bólgumálunum sé sýndarárangur
á kostnað framleiðsluatvinnuveg-
anna. Döpur afkoma þeirra á síð-
asta ári sé höfuðorsök þess, að
verðbólgan sé aftur að fara vax-
andi þrátt fyrir biðlund launþega
og versnandi kjör.
Með þessar staðreyndir í huga,
er grátbroslegt að sjá, hvernig
einstakir ráðherrar reyna að
halda því að fólki, að allt hafi ver-
ið í stakasta lagi um áramótin.
Svo langt er gengið í leikara-
skapnum, að í skýrslu ríkisstjórn-
arinnar á fimmtudaginn er því
slegið föstu sem staðreynd, að
„höfuðmarkmið ríkisstjórnarinn-
ar í efnahagsmálum" hafi náðst á
liðnu ári. Ef svo væri, af hverju
stafa þá vandræðin nú? Eða eru
þessi „höfuðmarkmið ríkisstjórn-
arinnar" sýndarmarkmið, sem
engu skipta varðandi efnahag
þjóðarinnar eða afkomu, ef betur
er að gáð?
Verðbólgan
söm og áður
Það er mjög reynt að halda því á
loft, að umtalsverður árangur hafi
náðst í verðbólgumálunum á sl.
ári. I nýútkominni skýrslu ríkis-
stjórnarinnar er raunar sagt, að
„á síðasta ári lækkaði verðbólgan
eins og að var.stefnt úr um 60%,
sem hún hafði verið í undanfarin
tvö ár, niður í um 40%“. Nokkru
áður gaf Seðlabanki íslands út
Hagtölur mánaðarins, janúar-
hefti, en þar segir, að vísitala
framfærslukostnaðar hafi hækkað
um 45,5% 1979, um 58,5% 1980 og
um 50% á sl. ári. Nú skulum við
hafa það í huga, að efnahagsráð-
stafanirnar fyrir ári miðuðust við
almanaksárið 1981 og var að því
stefnt, að þá skyldi verðbólgan
verða sem minnst. Hagstofan
efndi til sérstakrar verðkönnunar
í þessu skyni í janúarmánuði í
fyrra til þess að láta verðhækkan-
irnar um áramótin fylgja árinu á
undan. Þessi verðkönnun var ekki
endurtekin í ár af augljósum
ástæðum. Með þetta í huga blasir
við, að verðbólgan hefur verið á
svipuðu róli síðustu misserin eða
einhvers staðar milli 50 og 60%.
Það er hægt að fá ívið hærri tölu
eða ívið lægri að vild, ef menn
velja sérstakar dagsetningar, en
það breytir ekki heildarmyndinni.
Til frekari skýringar er rétt að
taka dæmi af því, hvernig reynt er
að haga gengisskráningunni í
samræmi við almanaksmarkmið
ríkisstjórnarinnar. Hér fer á eftir
hlutfallshækkun erlends gjaldeyr-
is frá upphafi til loka árs 1981:
1$ hækkaði um 31,0%
1£ hækkaði um 4,4%
Dönsk kr. hækkaði um 7,9%
V-þýzkt mark hækkaði um 14,1%
Ef hálfum mánuði er hins vegar
bætt við hvorn enda og talið frá
15. desember 1980 til 14. janúar
1982, þegar gengisskráning var
tekin upp að nýju, blasir þessi
mynd við:
1$ hækkaði um 59,4%
1£ hækkaði um 26,7%
Dönsk kr. hækkaði um 28%
V-þýzkt mark hækkaði um 36,1%
Á þessu tímabili hafa kostnað-
arhækkanir hér innanlands verið
einhvers staðar í kringum 60%.
Enginn vafi er á því, að henti-
stefnan í gengismálunum hefur
leikið atvinnuvegina verr en aðrar
ráðstafanir ríkisstjórnarinnar,
eins og Steingrímur Hermannsson
hefur raunar viðurkennt. Menn
þurfa heldur ekki að skoða þessar
tölur lengi til að sjá, að umræður
ríkisstjórnarinnar um verðbólgu-