Morgunblaðið - 23.02.1982, Blaðsíða 14

14
—■ 'i ■ ^ ' ' " * ' '' ' ' 1 ■ ■11 ' ' ■ ■ ■ ■ — i
MORGilíjBijiíÖlÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2& FEBRÚÁR 1982
VEGNA mistaka hefur dregist
að birt væri hér í Morgunblað-
inu, frásögn af blaðamanna-
fundi Hins íslenzka bók-
menntafélags, sem haldinn var
í tilefni útkomu hins mikla rit-
verks Eiríks Jónssonar um
„Rætur íslandsklukkunnar'*.
Af sömu ástæðu hefur einnig
dregist að birt væri viðtal
blaðamanns Morgunblaðsins
við Eirík um verk hans, en það
birtist síðan eitt sér í blaðinu á
sunnudag.
Viðtalið er því birt aftur, um
leið og frásögnin af blaða-
mannafundinum birtist hér. Er
Eiríkur Jónsson beðinn vel-
virðingar á mistökunum, og
einnig biður Morgunblaðið
II ið íslenzka bókmenntafélag
afsökunar á því hve dregist
hefur að birta meðfylgjandi
efni.
r
Bók um „Rætur IslandskTúkkunnar“:
ast texta Íslandsklukkunnar og
túlka hann.“
Á blaðamannafundinum var
Eiríkur að því spurður, hvort á
sínum tíma hafi legið beint við, að
hann birti niðurstöður sínar í
Lesbók Morgunblaðsins, eða hvort
annað hefði komið til greina. „í
sannleika sagt var nokkur tregða
á því að fá þetta útgefið," sagði
Eiríkur, „en Morgunblaðið tók
mjög fúslega við þessu efni til
birtingar. — En um tregðu ann-
arra á að gefa þetta út vil ég að-
eins segja eins og Jón Hreggviðs-
son: „Það er ég ekki að rifja upp í
öðrum sóknum“!“
Á fundinum kom einnig fram,
að ekki hefur áður verið gerð við-
líka úttekt á verkum Laxness, og
raunar ekki á verkum annarra
höfunda. Eina verkið, sem er til í
líkingu við bók Eiríks, er á
dönsku, mun minna verk, um
Hallgrím Pétursson. Tvær rit-
gerðir hafa þó verið ritaðar um
Islandsklukkuna, þar sem vikið er
að því sama og Eiríkur gerir, en
það eru ritgerð Jóhanns Gunnars
Ólafssonar í Helgafelli 1943 og rit-
gerð Helga J. Halldórssonar í bók-
inni Á góðu dægri, Afmæliskveðju
til Sigurðar Nordal 1951. — Einnig
grein Peter Hallbergs í Árbók
Landsbókasafns íslands 1956 til
1957.
Verk sitt hefur Eiríkur unnið
einn, og án aðstoðar eða samráðs
við Laxness, sem á hinn bóginn
veitti leyfi til að lesin væru yfir
handrit hans að Islandsklukkunni,
sem varðveitt eru í Landsbóka-
safni. „Forsenda þessa verks er
fyrst og fremst lestur á íslands-
klukkunni," sagði Eiríkur, „en
hana hef ég verið að lesa meira og
minna frá því hún byrjaði að
koma út 1943, eða í tæp 40 ár.
Fyrst verður maður að vita svona
ÚT ER KOMIÐ á vegum Hins íslenzka bókmenntafélags ritið
Rætur íslandsklukkunnar eftir Eirík Jónsson, þar sem fjallað er um
aðfóng Halldórs Laxness í skáldverkið íslandsklukkuna. Hluti
verks Eiríks hefur áður birst í Lesbók Morgunblaðsins. í riti sínu
sýnir Eiríkur fram á hver er hlutur sögulegs og bókmenntalegs
veruleika í skáldverkinu, hvernig aðsótt efni er samsamað sögunni
og því fengið nýtt hlutverk og ný
Er hin nýja bók var kynnt á
blaðamannafundi var dreift
fréttatilkynningu, þar sem meðal
annars segir svo: „Ljóst er að höf-
undur hefur ekki aðeins kannað
ítarlega sagnfræði sögutímans,
heldur einnig bókmenntir frá því
skeiði. Þangað sækir hann efnis-
atriði og fyrirmyndir en leitar þó
víðar fanga, í sígildum ritum forn-
aldar, íslenzkum fornsögum,
munnmælasögum, verkum frá síð-
ari tímum — jafnvel sínum eigin
— og auk þess í myndlist. Efnivið
þennan skráir hann í minnisbæk-
ur sem liggja fyrir þegar samning
merking.
hefst. Fram kemur að orðfæri og
stíll íslandsklukkunnar hefur að
verulegu leyti mótast af rituðum
fyrirmyndum sem orðið hafa
skáldinu sem vitar á siglingaleið.
Einnig er að nokkru lagt mat á
gildi „sagnfestu" bæði hvað snert-
ir einstakar persónur og atburða-
rás.
Óhætt er að fullyrða að þetta sé
umfangmesta heimildakönnun af
þessu tagi sem gerð hefur verið á
íslenzku skáldverki og er ritið ein-
stætt að því leyti.
Bókin er rúmar 400 blaðsíður
auk fjölmargra mynda sem tengj-
Ljósm.: Kmilía Bjórnsdóltir
Frá blaðamannafundi Hins íslenzka bókmenntafélags, í tilefni útkomu bók-
ar Eiríks Jónssonar um „Rætur íslandsklukkunnar“. Talid frá vinstri: Eirík-
ur Jónsson, Sigurður Líndal forseti HÍB og Kristján Karlsson bókmennta-
fræðingur.
hérum bil hvað í bókinni stendur,
áður en tekið er að grafast fyrir
um heimildir. Verkið hef ég unnið
einn, en þrír menn hafa bent mér
á jafnmörg atriði er ég hef kann-
að, þeir Steinn Steinarr, Sigurður
Þórarinsson og Lýður Björnsson.
— Um bókina gæti ég ef til vill
sagt, með nokkru yfirlæti að vísu,
að ég hafi verið að semja kennslu-
bók handa skáldum, um vinnu-
brögð í verki af þessu tagi.“
— AH
Myndir ýmsar hafa orðið Halldóri Laxness vegvísar í bók hans, svo sem
þessi hér af „spænskri treyju“: í íslandsklukkunni segir svo á einum
stað: „Ég hefði getað keypt mér líf með þessum grip í margar reisur, en
kaus heldur að þola sult og slög í Hollandi, gálga í Þjóðverjalandi og
spænska treyu útí Lukkustað."
„Ritaðar fyrirmyndir hafa orðið
skáldinu sem vitar á siglingaleið“
Skáldverkið tengdara íslensk-
um veruleik en margur hugði
segir Eirfkur Jóns-
son um nýútkomna
bók sína, Rætur
*
Islandsklukkunnar
í tilefni útkomu hinnar nýju
bókar Eiríks Jónssonar um rætur
íslandsklukkunnar, lék blaða-
manni forvitni á að fræðast nokk-
uð um verkið og tilurð þess, og
hitti því höfundinn að máli nú í
vikunni. Hluti verksins hefur sem
kunnugt er áður birst í Lesbók
Morgunblaðsins, en á þeim tíma
hefur Eiríkur sagt að dálítil tregða
hafi verið á að fá verkið útgefíð.
Bókin, sem nú er komin út er 409
blaðsíður að stærð, auk 40 mynda-
síðna, þar sem ýmsar myndir eru
notaðar til skýringa á aðföngum
Halldórs Laxness við ritun fs-
landsklukkunnar.
Eiríkur var fyrst spurður um
tildrög þess að hann tók af graf-
ast fyrir um aðföng Islands-
kiukkunnar.
„Fyrir fjölmörgum árum veitti
ég ýmsum textum eftirtekt, sem
ég sá að Haildór Laxness hafði
notað við samningu íslands-
klukkunnar. Ég færði þetta í tal
við þá sem voru betur í stakk
búnir en ég til rannsóknar, að
þetta þyrfti að rannsaka, en það
fékk ekki hljómgrunn. Þegar ég
varð lektor við Kennaraháskóla
Islands fyrir um tíu árum, var
hluti af starfi mínu bundinn
rannsóknarskyldu. Ég ákvað þá,
í samráði við þáverandi rektor
skólans, dr. Brodda Jóhannes-
son, að kanna þetta viðfangsefni.
Ég sá ekki fram á að aðrir
myndu rannsaka þetta. Ég ákvað
því að reyna það sjálfur.
Að þessari könnun vann ég
síðan meðan ég var þar í starfi.
Rit þetta, Rætur ísiandskiukk-
unnar, hefi ég hins vegar að
mestu sett saman eftir að ég
varð að láta af starfi vegna fötl-
unar.“
— Áttir þú samstarf við Hall-
dór Laxness um verkið? — Vís-
aði hann þér til dæmis leiðina að
einhverju leyti, eða sagði þér til
vegar á einn eða annan hátt, eða
hvernig fannst þú það, sem þú
leitaóir að?
„í þessari rannsókn fór ég þá
leið að nálgast íslandsklukkuna
óháð skáldinu að öðru leyti en
því að Halidór Laxness veitti
mér heimild til að kanna drög
sín og handrit að íslandsklukk-
unni sem eru varðveitt í Lands-
bókasafni.
Aðferð mín til leitar að föng-
um Halldórs Laxness í þetta
skáldverk verður varla læst í
formúlu. Fyrst kannaði ég ævi-
sögur Árna Magnússonar og
bréfasöfn hans, annála, alþing-
isbækur og fleira; síðar varð ég
að álykta mig áfram ef svo má
að orði komast.“
— Er verk þitt, bók sú er nú
lítur dagsins ljós, tæmandi, eða
væri enn unnt að grafast fyrir
um fleiri atriði úr rótum ís-
landsklukkunnar?
„Rannsókn sem þessari verður
seint fulllokið. Hér er því ekki
um tæmandi könnun að ræða
enda verða vart allar bækuif
lesnar með þeirri gát sem þarf ef
hafa skal erindi sem erfiði. Efa-
laust má finna fleiri föng í
skáldverkið en þau sem í þessu
riti eru en tæpast mun sú heild-
armynd af vinnubrögðum
skáldsins, sem fram kemur í
þessu riti, breytast þó fleiri finn-
ist.“
— Væri unnt að vinna hlið-
stætt verk úr öðrum skáldverk-
um Laxness?
„Ég hefi undanfarið unnið að
rannsókn á tilurð tveggja félags-
legra skáldsagna Halldórs Lax-
ness. Þar er um að ræða skáld-
sögurnar Sjálfstætt fólk og
Heimsljós. — Ég tel of snemmt
að tjá mig um þær niðurstöður
sem sú athugun hefur leitt í
ljós.“
LjÓMm.: Kmilía Björn.sdóttir.
Eiríkur Jónsson með hina nýútkomnu bók sína, Kætur íslandsklukkunn-
ar, sem út er gefin af Hinu íslcnzka bókmenntafélagi. Hluti verksins
hefur áður birst í Lesbók Morgunblaðsins.
— Hefur skoðun þín á ís-
landsklukkunni sem listaverki,
sem bókmenntaverki, breyst við
þessa vinnu? Ég á við, er Is-
landsklukkan „meira“ eða
„minna“ verk í þínum huga eftir
en áður?
„Skáidverkið íslandsklukkan
hefur að sjálfsögðu ekkert
breyst við þessa könnun, en
skilningur manna á sköpun
skáldverksins hefur líklega
breyst þegar Ijóst varð að skáld-
verkið var tengdara íslenskum
veruleik en margur hugði.“
— Datt þér í hug er þú hófst
verkið, að það yrði svo yfir-
gripsmikið, sem raun ber nú
vitni?
„Upphaflega var ætlun mín að
draga aðeins saman öll þau föng
Halldórs Laxness í Islands-
klukkuna sem ég gæti fundið. En
við ritun bókarinnar tók ég þann
kost að leggja að nokkru leyti
mat á „sagnfestu" skáldverksins
og frávik frá henni, bæði hvað
snertir einstakar persónur og at-
burðarás. En það skal skýrt tek-
ið fram að hér er alls ekki um að
ræða túlkun á verkinu sem heild
heldur aðeins einstökum þáttum
þess. Þá skal þess og getið að ég
hefi stundum, þegar skilningur
minn er annar en sumra fræði-
manna á tilteknum atriðum eða
persónum íslandsklukkunnar,
sett álit þeirra neðanmáls svo
lesendur geti dæmt um og leitað
skýringa þeirra. Þetta allt gerði
ritið meira að umfangi en ann-
ars hefði orðið.
Ég mætti svo kannski að lok-
um flytja ritstjórn Morgun-
blaðsins þökk fyrir að birta á
sínum tíma frumdrög að þessari
rannsókn í Lesbók blaðsins,"
sagði Eiríkur að lokum.
— AH.