Morgunblaðið - 03.04.1982, Page 24

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1982 2 3
Þjóðskjalasafn
íslands 100 ára
Eftir Bjarna Vilhjálmsson þjóðskjalavörð
Dr. Jón Þorkelsson
Stofnun Lands-
skjalasafns
Svo ung er sú ásýnd þess þjóð-
félags, sem nú blasir við okkur, að
fréttnæmt þykir, þegar einhver
stofnun þess minnist aldarafmæl-
is síns. Ekkert opinbert safn var
til hér á landi fyrr en 1818, er
Stiftsbókasafnið var stofnað, en
annað í röðinni varð Forngripa-
safnið, sem telst stofnað 1863.
Þessi söfn heita nú Landsbókasafn
Islands og Þjóðminjasafn íslands,
sem hvort um sig eru nú meðal
virðulegustu stofnana þjóðfélags-
ins. Bæði þessi söfn voru þó smá í
fyrstu, en hafa vaxið og vel dafnað
í rás tímanna.
Stofndagur Þjóðskjalasafns ís-
lands verður að teljast 3. apríl
1882, en þann dag er dagsett aug-
lýsing hins fyrsta landshöfðingja
Islands, Hilmars Finsen, um
Landsskjalasafn í Reykjavík.
Ekkert væri fjær sanni en segja,
að Landsskjalasafnið hefði stokk-
ið alskapaö úr höfði hins virðulega
landshöfðingja. Það hefur vissu-
lega átt sína þróunarsögu, sem
vonandi á eftir að verða miklu
lengri og örari að framförum en
nokkurn tíma áður, því að stofn-
unin hefur nú áratugum saman
búið, vægast sagt, við þrengri kost
en við er unandi á þeim miklu
breytingartímum, sem við lifum á.
Öllum má ljóst vera, að skjala-
myndun í landinu hefur vaxið
hröðum skrefum með hverjum
áratug, sem liðið hefur, og eru
engar horfur á, að lát verði á
þeirri þróun um fyrirsjáanlega
framtíð. Þó að vafalaust verði
komið á skynsamlegum reglum
um grisjun skjala og jafnvel förg-
un ákveðinna skjalaflokka úr þeim
gögnum, sem upp hlaðast, er þó
sýnt, að skjalamagn það, sem ber
að varðveita komandi kynslóðum
til hagnýtra og vísindalegra nota,
vex hröðum skrefum. Reglur um
grisjun skjala verða þó aldrei sett-
ar í eitt skipti fyrir öll, heldur
þurfa þær að vera í sífelldri
endurskoðun.
Hugmynd um opinbert skjala-
safn á íslandi skaut fyrst upp koll-
inum á öðrum áratug 19. aldar.
Finnur Magnússon leyndarskjala-
vörður í Kaupmannahöfn varð
fyrstur til að hreyfa slíkri hug-
mynd, þó hún kæmist ekki í fram-
kvæmd fyrr en 35 árum eftir
dauða hans. Raunar vakti ekki
Stefán Pétursson
Dr. Bjarni V ilhjálmsson
Hannes Þorsteinsson
Barði Guðmundsson

ríl k tríi to U$r i ra'kiAtyottr 1totnaÍ4iul m^olLV landf njPTumt
W ky*r artro^w^rtþimgr mevttT._xr v&oc Itttrulml'
|>Ar ti$r ftt ftftt tilttw grunfí«* Alrar cnþru* Hufrfit unAm.nmta
iar cf tnutrrm tém « Jw* df UlaupaAlr • ocþrtl* HUtwr Artmur fy-r
n mtþHcrg-enftöi^cmqj* eti Vfiwrfr fvA |.'Ar íjpl\
ti|»4n ef fcrtungr cfaf i
at rmt|*a. i
]»Ar UucrPr octtí (Hfm tku»
bctfnm^e ocafrca* Abruiaftnr|>Ar
il&l oc AnÁ meþ íöxjt-6oo^r tíanáAte ni£r fí
S'cAa wffr* r ncþan orftemo
ftniaAfo'dkft.r aftAÍ(Vr»i»*y«rf *
rarltþ A.r \nþA*ctl (Hf
•fcrt htr Uflgiýjrt
ifcrto t

VA.JÍ. i>C toí
ftálÉi
v& 0V.* 1 1
ocruoAtkvgtlbe Uuftariweþ.|mí
^.KJ^Fc-cferoij
. J- „ .... .4 i. .1 ^^3*

<lccfbenaW-Vto • Crwnih í\,
:tílaci} upm Wliutur þct >r pa> p
tváf'u
S«.orreat.‘bdftim
am of þat efaþr e ,
t1>Abm«y lema ^
ct i p? Id'lmðM* tuuner <m
■vifrfL' í'n*4pa v^ar.t^.fép. *
!#■ t-'At’ nieú me*c
oífrWe firAfta vtwtr.n.iýjfr. -tK. ' W 1
itvAiveHn. i ( orUt >
‘ *****
£\»AJTC r»

ð» U'JT
•,**r ' v C
Kl.ir ~ ^nWBr tCi TTrHBiTr ____
Reykholtsmáldagi. Upphaf hans er talið ritað um 1185. Elzta frumskjal á norræna tungu. Tveir kaflar
máldagans eru skrifaðir um daga Snorra, og kemur nafn hans fram á báðum stöðunum.
eingöngu fyrir honum embætt-
isskjalasafn, heldur einnig safn
handrita af ýmsum uppruna, sam-
bærilegt við núverandi handrita-
safn Landsbókasafns íslands.
Milli smíði Alþingishússins,
sem lauk 1881, og stofnunar
Landsskjalasafns, er augljóst
orsakasamband. í auglýsingu
landshöfðingja er Landsskjala-
safninu ætlaður samastaður á
Dómkirkjuloftinu, sem gegndi
miklu menningarhlutverki á öld-
inni sem leið. Þar höfðu áður verið
til húsa bæði Stiftsbókasafnið og
Forngripasafnið, sem báðum var
ætlaður staður í hinu nýja Alþing-
ishúsi. Þarna losnaði sem sé hús-
rými sem sjálfsagt hefur þótt að
nota.
Svo er að sjá sem Hilmar Fin-
sen hafi haft persónulegan áhuga
á stofnun safnsins, enda átti hann
skammt ætt að rekja til kunnustu
fræðimanna á 18. öld, sonarsonur
Hannesar biskups Finnssonar. Þó
virðist hann ekki hafa verið frum-
kvöðull málsins, heldur höfðu aðr-
ir háttsettir embættismenn lands-
ins ári áður snúið sér til hans með
beiðni um framgang þessa máls.
Voru það þeir Bergur Thorberg
amtmaður sunnanlands og vestan,
Pétur Pétursson biskup, Árni
Thorsteinsson landfógeti og Indr-
iði Einarsson endurskoðandi.
Þegar litið er á auglýsingu
landshöfðingja, er ljóst, að hinu
nýja Landsskjalasafni er fyrst og
fremst ætlað að vera sameiginleg
skjalageymsla fyrir hin æðri emb-
ætti landsins. Þar skyldu eiga inni
eftirtalin söfn:
1. Skjalasafn landshöfðingja. —
Þar er va^alaust einnig átt við
skjalasafn stiftamtmanns
(1684—1873), sem jafnframt
var amtmaður yfir suðuramti
lengst af 1770—1873, skjalasafn
amtmanns yfir landi öllu
(1688—1770). Þessi gömlu emb-
ættisskjalasöfn virðast hafa
verið í vörzlu landshöfðingja
frá stofnun þess embættis
(1873).
2. Skjalasafn stiftsyfirvalda. — Með
stiftsyfirvöldum er átt við sani-
eiginlegt vald stiftamtmanns
(síðar amtmanns í suður- og
vesturamti) og biskups, þegar
svo stóð á. að þeir áttu að ráða
fram úr málum í sameiningu.
Sérstakt skjalasafn þessara
SJÁ NÆSTU SÍÐU