Morgunblaðið - 08.04.1982, Qupperneq 24

72
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 8. APRIL 1982
„Urðum að aka á keðjum
í aurbleytunni“
Rætt vid Pál Sigurðsson á Kröggólfsstöðum, sem fyrstur manna
stundaði farþegaflutninga á norðurleiðinni
Páll Sigurösson frá Kröggólfsstööum í bæjarferó.
„Þegar ég var að alast upp var allt flutt á
kerrum í minni sveit, en ég er fæddur árið
1906 að Hólum í Hjaltadal. Þar var faðir
minn, Sigurður Sigurðsson, seinna búnað-
armálastjóri, skólastjóri. Svo atvikaðist það
þannig að ég fór suður og vann sex mánuði
hjá Agli Vilhjálmssyni á verkstæðinu, þá var
ég aðeins 18 ára gamall. Fyrir sunnan tók ég
bæði minna og meira prófið og er ökuskírt-
einið mitt númer 641 og var ég þv! meðal
þeirra fyrstu, sem tók bílpróf hér á landi.“
— Það er Páll Sigurðsson á Kröggólfsstöð-
um í Ölfusi, sem þarna rifjar upp fyrstu
kynni sín af bílum.
Páll vann við það fyrstur manna
að aka langferöabílum milli
Reykjavíkur og Sauðárkróks og
síðar milli Reykjavíkur og Akur-
eyrar, eða í 16 ár. Eftir það var
hann ráðinn af Vegagerð ríkisins
að reka gististaðinn Fornahvamm,
þar sem hann aðstoðaði einnig
bíla við að komast yfir Holta-
vörðuheiðina, sem var oft illfær,
annaðhvort vegna aurbleytu eða
snjóa. Seinni árin hefur Páll starf-
að við hrossaflutninga og þekkja
allir hestamenn Pál á Krögg-
óifsstöðum. — En gefum Páli orð-
ið aftur:
„Eftir að hafa verið hjá Agli
Vilhjálmssyni fór ég aftur norður.
Þá hafði Jóhann á Mælifellsá
keypt Ford-vörubíl, sem var í
flutningum milli Sauðárkróks og
Varmahlíðar. Jón var ekki búinn
að taka ökupróf, svo hann bað mig
um að aka fyrir sig, sem ég gerði
um tíma.
Síðar fór ég svo tvær vertíðar til
Vestmannaeyja og ók vörubíl fyrir
útgerð Gísla Jónssonar, en á bíln-
um flutti ég fisk og bein.
Ég vann svo eitt ár hjá Thor
Jensen á Korpúlfsstöðum og upp
úr því fór ég að hugsa um norður-
ferðir. Ég réðist þá í það að kaupa
mér hálfkassabíl af Chevrolet-
gerð, sem tók 10—12 manns. Bíll-
inn var með palli, sem byggt hafði
verið yfir hér heima, og þótti þetta
voða fínt. Byrjaði ég svo að flytja
farþega norður í Skagafjörð og
Húnavatnssýslu, en í þá daga var
lítið farið á Akureyri, enda nær
ófært á bílum þangað."
Hvernig gast þú, ungur maðurinn,
keypt þér bíl?
nÉg var búinn að vinna lengi við
plægingar á hestum sem ungling-
ur á hverjum einasta bæ í Skaga-
firði og var búinn að safna svolitl-
um peningum og svo hjálpaði
pabbi mér líka. En ég var fljótur
að safna upp í þá skuld."
Hvað var það sem dró þig að bíl-
um á þessum árum?
„Nú, ég vildi helst alltaf vera á
ferðalögum, þó það væri bara á
hestum. Pabbi var mikið á hesta-
ferðalögum við landmælingar og
fór ég oft með honum, en hann átti
80 hross."
Hvers vegna fórst þú þá ekki í
búskapinn?
„Ég var ekki beint spenntur
fyrir því, þó ég hafi alltaf átt
skepnur, bæði hross og kindur."
Varst þú einn um að aka í Skaga-
fjörðinn?
„Nei, við vorum tveir, hinn hét
Pétur Sigurðsson frá Syðra-Vatni
í Lýtingsstaðahreppi. Seinna kom
svo Kristján Kristjánsson, sem
rak Bifreiðastöð Akureyrar, inn á
þessa leið. Kristján varð mjög um-
svifamikill á norðurleiðinni. Hann
var með 10—12 bílstjóra í vinnu
auk þess sem hann átti drossíur,
sem einnig voru hafðar í langferð-
um.
Kristján hafði aðstöðu bæði á
Akureyri og í Reykjavík þar sem
Hótel Esja er nú, en þar hafði
hann verkstæði og innflutning á
Ford-bílum.
Eftir að BSA byrjaði að aka
þessa leið, kom Kristján að máli
við mig og vildi fá mig í vinnu til
sín, því hann kærði sig ekki um
samkeppnina. Ég seldi honum
hálfkassabílinn og fór að vinna
hjá honum á rútunum og þar var
ég í 16 ár eða þangað til Kristján
hætti."
Hvaða leið fóruð þið norður?
„Það var farið um Þingvöll upp
hjá Skógarkoti og Hoppmannaflöt
og svo norður Kaldárdal niður hjá
Húsafelli og norður hjá Reykholti
og svo auðvitað yfir Svignaskarðið
og upp Norðurárdalinn, yfir Katt-
arhrygg og svo norður úr.
Seinna fór maður svo að aka til
Akureyrar, eða upp úr 1930. En sú
leið var afar erfið. Það var til
dæmis ekki hægt að fara Öxna-
dalsheiði í Giljareitinn nema aft-
urábak, til að ná beygjunni. Það
var 2—3 metra kafli, sem aka
þurfti þannig, til að hægt væri að
rétta bílinn betur af, svo aftur-
hjólin færu ekki fram af, en fyrir
neðan var snarbrött hlíð.“
Voru farþegarnir ekki hræddir?
„Þeir fóru margir út úr bílnum
á meðan og gengu þennan spöl. En
það var svo sem ekkert að óttast
og aldrei kom neitt fyrir."
Hvernig voru vegirnir á þessari
leið svona almennt?
„Þetta voru mest moldargötur
og maður þurfti oft að keyra á
keðjum á sumrin, þegar aurdrull-
an var mikil, en ók svo keðjulaus
þegar þurrt var. Það kom oft fyrir
að við festum okkur í forinni. En
þá var ekki annað að gera en að
grafa frá öllu saman, tjakka bíiinn
upp á boddyinu og láta hjólin lyft-
ast og púkka svo grjóti undir að
aftan. Þannig reyndi maður að
mjaka bílnum áfram, þangað til
hann var laus úr drullunni. Þetta
gat tekið helvíti langan tíma, ef
það var fátt fólk í rútunni, en það
þótti öllum sjálfsagt, sem voru í
bílnum, að hjálpa til.“
Hvenær fóru svo vegirnir að
skána?
„Það var ekki fyrr en í kringum
1940, þá fóru að koma malarvegs-
kaflar inn í verstu moldarvegina
og eftir það fóru vegirnir skánandi
og hafa aldrei verið betri en und-
anfarin fimm ár.“
Lentuð þið aldrei i neinum svaðil-
forum á þessum árum?
„Ég get ekki sagt það, en maður
lenti oft í vondum veðrum á
Holtavörðuheiðinni. Einu sinni
vorum við að koma tveir að norð-
an og vorum með fullan bíl af
fólki. Þá var það nokkuð nórðan
við sæluhúsið, rétt sunnan við
Konungsvörðu, sem kölluð var, að
ég sagði við fólkið að ég væri hel-
víti hræddur um að veðrið mundi
herða, þegar ég tæki beygjuna upp
úr, en það var oft hvasst á þessu
svæði. Þetta var að haustlagi og
kominn snjór utan með veginum.
Við vorum þarna hver á eftir öðr-
um og allt í einu snúumst við nær
jafnt út af í einu. Það var andskot-
ann ekki farandi út úr bílnum
vegna hvassviðris, en við vildum
þó freista þess að komast upp í
sæluhúsið, en þangað voru 4—5
kílómetrar. Þaðan ætlu$um við að
reyna að ná sambandi við setulið-
ið, sem staðsett var i Reykjaskóla,
en þeir voru oft hjálpsamir í svona
tilfellum. Fólkið sat í bílunum
meðan við fórum og var ekki í
neinni hættu. Þegar við vorum
komnir út, komumst við að raun
um að varla var hægt að ganga
þennan spöl vegna hvassviðris, svo
við urðum að skríða nær alla ieið-
ina. Þegar við vorum svo um það
bil að komast að sæluhúsinu, þá
snarlægir. Við hlupum þá aftur til
baka og fórum að moka frá eins og
vant var og höfðum bílana upp. —
Maður mátti aldrei vera að hugsa
um að gefa sig í þá daga.
En svo voru það árnar, þær voru
oft óbrúaðar og illar yfirferðar.
Yfirleitt stoppuðum við aldrei í
ánum, þessir sem voru á stóru bíl-
unum, því við vorum alltaf þannig
útbúnir. En maður gat lent í því
að þurfa að hnýta í og draga aðra
bíla upp og stundum voru það
margir bílar í einu, sem við þurft-
um að hjálpa, og tafði þetta
okkur."
Hvaða ár voru verstar?
„Andakílsá var helvíti slæm,
eins var vandræði að komast yfir
Brynjudalsá í Hvalfirði. Erfitt var
lika að komast yfir Fossá í Hval-
firði þótt hún væri brúuð, því það
var svo þröngt niður að brúnni."
Hvernig fóruð þið í árnar?
„Svona heldur á undanhaldi, svo
straumurinn færi fremur á hlið
bílsins, þá var minni hætta á að
vatn kæmist inn á hann og dræp-
ist á bílnum. Annars vorum við
vanir að fylla kveikjuna af feiti,
svo ekkert vatn kæmist þar að.
Stundum gátum við keyrt fjörurn-
ar, þegar það var háfjara, þá lent-
um við á miklu grynnra svæði."
Hvað tók ferðin svo langan tíma?
„Tvo daga hvora leið. Þá var
farið á einum degi frá Reykjavík
til Blönduóss og gist þar, næsta
dag var svo farið á Akureyri. í
bakaleiðinni var fyrsta daginn
farið að Reykjum í Hrútafirði og
að Grænumýrartungu og gist þar
á þessum myndarlegu sveitar-
heimilum. Þaðan var svo farið til
Reykjavíkur.“
Hvað undi fólk sér við á leiðinni?
„Það talaði saman og stundum
söng það sér til skemmtunar."
Var fólkið ekkert að staupa sig i
rútunni?
„Nei, andskotinn, kannski ein-
staka karl. Það stóð í bílnum að
það væri bannað að reykja og
drekka, en það var ekki alltaf far-
ið eftir því, þó það væri býsna oft.“
Var BSA eitt um hituna á norður-
leiðinni á þessum árum?
„Já, lengst af eða þangað til við
fengum samkeppni frá Bifreiða-
stöð Steindórs, sem hafði aðallega
stundað fólksflutninga fyrir sunn-
an, þetta hefur líklegast verið
1943—’44. En upp úr því varð
harðvítugur slagur um farþegana.
Við hjá BSA reyndum eins og við
gátum að ná í sem flesta farþega,
og þar eð við höfðum fleiri rútur,
gátum við látið eina rútuna fara á
undan áætlun til að taka upp far-
þega, sem biðu á vegarkantinum
og verið þannig á undan Steindóri.
Bílstjórarnir hjá Steindóri klög-
uðu okkur fyrir lögreglunni og
sögðu að við stælum frá þeim far-
þegum og vorum við kallaðir til
yfirheyrslu hjá lögreglunni á
Akranesi. En við höfðum ekki
brotið nein lög, maður opnaði bara
bíldyrnar og sagði: „Gjörið þið svo
vel,“ en allir vildu fara með okkur
því fólkið þekkti okkur svo vel.
Steindór hélt samkeppnina út í
tvö sumur en gafst svo upp.“
Nú voru engar talstöðvar í bílun-
um á þessum árum, hvað var tekið
til ráða þegar billinn bilaði?
„Þá var bara að komast í síma
og alltaf var eitthvað af hinum
bílunum í topplagi svo þeir gátu
haldið áfram með farþegana. Þeg-
ar einhver bílanna bilaði varð ég
venjulega eftir til að gera við og
sjá um að allt gengi vel, því ég sá
um rútuna suður. Venjulega höfð-
um við með okkur varahluti eins
og drif og stimpla, kveikju og þess
háttar. En ef vantaði stykki í bíl-
inn, þá var sendur bíll með það og
verkstæðismaður með og gert var
við á staðnum. Meira að segja þeg-
ar vélarnar brotnuðu, þá var kom-
ið með nýuppsetta vél og vorum
við þá búnir að kippa biluðu vél-
inni úr og þá var bara að setja
hina ofan í. Þetta gerðum við í
nær hvaða veðri sem var og auð-
vitað gat maður verið dofinn á
höndunum, ef það var kalt, en það
var þó furðu lítið, andskoti hvað
maður þoldi þetta.“
Ég hef heyrt að þú hafir verið ein-
stakur greiðamaður, alltaf tilbúinn
til að hjálpa?
„Já, það þýddi ekki annað, ef
maður hefði alltaf sagt nei, þá
hefði maður ekki verið lengi á
sama stað."
Kftir 16 ár hjá BSA fórst þú svo í
Fornahvamm?
„Já, þegar Kristján hætti vildi
ég ekki halda áfram keyrslunni.