Morgunblaðið - 29.08.1982, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. ÁGÚST 1982
Thorvaldsen
kemur heim tQ íslands
„Á sjálfslíkneski Bertels
Thorvaldsens sem Kaupmanna-
hafnarborg gaf íslandi 1874 og
nú er í Hljómskálagarðinum í
Reykjavík standa þessi orð:
Mestur listasmiður Norður-
landa. Vera má að einhver rýni
nokkuð lengi i þessa áletrun
áður en hann trúir sínum eigin
augum. Samt er þessi fullyrð-
ing ekki ósannari en margar
aðrar af svipuðu tagi. Á hádegi
frægðar sinnar var Thorvald-
sen af mörgum talinn mestur
norrænn listamaður allra alda,
og til voru þeir í samtíð hans
sem hugðu að jafnoki hans væri
ekki til í gjörvöllum heimi.“
Þannig farast dr. Kristjáni Eld-
járn orð í riti því er Thorvald-
senssafn í Kaupmannahöfn gef-
ur út í tilefni af sýningunni
„Bertel Thorvaldsen" á Kjarv-
alsstöðum í haust. í tilefni af
sýningunni hitti ég frú Dyveke
Helsted, safnstjóra Thorvald-
senssafns, að máli. Frú Helsted
og safnverðirnir Bjarne Jornæs
og Eva Hensche hafa undirbúið
sýninguna á Kjarvalsstöðum
ásamt húsateiknaranum Soren
Sass og öðrum starfsmönnum
safnsins. Verndarar sýningar-
innar eru hennar hátign Ingi-
ríður drottning og dr. Kristján
Eldjárn, fyrrv. forseti íslands.
„Þetta er fyrsta sýningin sem
safniö undirbýr," sagöi frú Dyveke
Helsted í upphafi samtalsins. „Viö
sendum muni á sýningu í Köln
1977 en þetta er okkar fyrsta eig-
inlega sýning á verkum Thorvald-
sens. Safniö sendir 75 verk til ís-
lands. Þetta eru verk unnin í
marmara, gifs og tré auk teikn-
inga. Tvö verk eru frá Islandi. Ann-
aö er marmaramynd af Ganymed-
es sem er í eigu Listasafns islands.
Þá veröur andlitsmynd úr gifsi af
Jóni Eiríkssyni konferensráöi einn-
ig á sýningunni en hún er elsta
brjóstmyndin sem Thorvaldsen
geröi um ævina. Sú mynd er í eigu
Þjóöminjasafns islands. Sýn-
ingarsvæðinu á Kjarvalsstööum
veröur skipt í fimm herbergi. Þau
veröa í hinum einkennandi gula,
græna og rauöa lit safnsins hér í
Kaupmannahöfn, sem opnaö var
17. september 1848. Þaö hefur aö
geyma 860 höggmyndir eftir
Thorvaldsen. Ætli annaö eins sé
ekki dreift um heimsbyggöina.
Thorvaldsen sá húsiö rísa en hann
hvílir hér í garöi safnsins innan um
verk sín. Húsiö er teiknaö af M.G.
Bindesböll. Fyrsta herbergiö hefur
aö geyma yngri verk Thorvald-
sesns en næstu þrjú fjalla um
Rómarár hans, en til Rómar fór
Thorvaldsen 1796. Meginhluta
ævinnar var Thorvaldsen í Róm en
þaö var ekki fyrr en 1838 sem
hann fluttist aftur til Hafnar. Og i
síöasta herberginu er sagt frá
seinustu árum Thorvaldsens og lífi
hans sem gamals manns í Dan-
mörku. Jafnframt því aö sýna verk
hans höfum við einnig myndir til
sýnis og annaö er lýsir ævi lista-
mannsins og starfi. Viö höfum
flautu hans til sýnis, en Thorvald-
sen var mjög tónhneigöur og spil-
aöi á flautu. Gullverölaunapening-
urinn sem Thorvaldsen fékk fyrir
lokaverk sitt í Fagurlistaskólanum
hér í Kaupmannahöfn er þarna
líka. Reynt er að gefa mynd af
samtima Thorvaldsens, hvernig líf-
iö var i Kaupmannahöfn þess tíma
og einnig vinnuaöferöum hans og
verkfærum. Thorvaldsen var mikill
safnari og á árunum í Róm safnaöi
hann miklu af egypskri, róm-
verskri, grískri og etrúrskri mynd-
list. Val hans mótaðist af því aö
hann var listamaöur, en ekki
fræöimaöur. Á sýningunni á íslandi
veröa sýnishorn þessara muna og
sá Torben Melander, safnvöröur,
um val þeirra. Þá munum viö einn-
ig gera grein fyrir safninu sjálfu á
sýningunni. Þaö er annars undar-
legt, hve mikla ást Thorvaldsen
lagöi á málaralist. Á sýningunni í
Reykjavík veröur m.a. mynd eftir
C.W. Eckersberg af heimkomu
Thorvaldsens til Hafnar. Barónsfrú
Stampe, sem var góðvinkona
Thorvaldsens, skrifar um hann, aö
listamaöurinn hafi haft svo mikla
ást á málaralist, aö hún hafi jafnvel
veriö meiri en ást hans á högg-
myndalist. En allir þessir munir,
bæöi málverk og forngripir, eru nú
á efri hæö safnsins hér í Höfn.
Mörg eru frámunalega vel gerö og
miklir dýrgripir en önnur lista-
verkanna eru lakari.“
Bjarne Jernæs, er sat hjá okkur,
tekur fram teikningar af Kjar-
valsstöðum og sýnir hvernig skipu-
lagi veröur háttaö. „Þetta er ekki
alveg fastmótaö, en í stórum drátt-
um veröur sýningin á jslandi í fimm
hlutum, þar sem höggmyndum
Thorvaldsens er blandaö saman
viö persónulega muni hans. Og viö
gerum grein fyrir bakgrunni og
uppruna listamannsins.“
Ég spyr frú Helsted, hver tengsl
Thorvaldsen hafi haft viö Island.
„Jú, Thorvaldsen leit ætíö á sig
sem hálfan íslending. Og þaö ger-
um viö einnig hér á safni hans. j
huga Thorvaldsens var hann sjálf-
ur islendingur i karllegg, en Dani,
eöa Jóti, í kvenlegg. Faöir hans var
Gottskálk Þorvaldsson, tréskurö-
armaöur, og móöir Karen Dagnes
frá Nörre Nissum á Jótlandi. Þetta
var ekki auöugt fólk og gekk fööur
Thorvaldsens erfiðlega að sjá fjöl-
skyldu sinni farboröa meö tré-
skurði. En um uppruna sinn var
Thorvaldsen aldrei í vafa. Og er
skírnarfonturinn í Dómkirkjunni til
marks um þaö. Á honum stendur
aö Albert Thorvaldsen gefi ættjörö
sinni fontinn. En hins vegar fór
Thorvaldsen aldrei til jslands.
Hann var meginhluta ævinnar í
Róm og goöafræöi Grikkja og
Rómverja, ásamt hugarheimi
þeirra, átti hug hans allan. Hann
var undir áhrifum fornrómverskrar
listar og leitaöist viö aö gera
myndir í sama anda og í fornöld,
hreinar og eilífar eins og fullyrt var
aö þær heföu veriö. í heimsókn til
Kaupmannahafnar 1819—'20 var
honum haldin veisla af stúdentum,
enda Thorvaldsen þá orðinn fræg-
ur maöur. Þar voru bæöi listamenn
og háskólaborgarar, en Adam
Oehlenschláger hélt aöalræöuna.
Þar sagöi Oehlenschláger m.a., aö
Thorvaldsen ætti aö gera verk upp
úr norrænni goöafræði og huga aö
fornmenningu forfeöra sinna.
Oehlenschláger baröist fyrir
endurvakningu norrænu fornsagn-
anna og þótti Thorvaldsen ekki
leggja sinn skerf til þeirra mála. En
Thorvaldsen breytti ekki stíl sínum
eða fékk sér aörar fyrirmyndir.
Hans viöfangsefni voru goöafræöi
hinna fornu menningarríkja viö
Miöjaröarhaf, Grikkja og Róm-
verja, aö biblíunni ógleymdri. „Þaö
var kalt, svo að þessar hetjur hafa
þurft aö klæöast vel, og hiö nakta
er fegurst, þaö er klæönaöur
Guös,“ sagöi Thorvaldsen meira á
gríni en alvöru viö barónsfrú
Stampe. En þaö er nú sem segja
má að Thorvalsen komi í fyrsta
sinn í heimsókn til ættjaröar sinn-
ar. Hann kemur þó ekki i eigin
persónu. Thorvaldsen kemur heim
til jslands í gervi höggmynda
sinna. Þaö er okkur hér á
Thorvaldsenssafni mikil ánægja og
gleöi aö kynna islendingum verk
Bertels Thorvaldsens og standa aö
sýningu á ættjörö hans, eins og
hann sjálfur nefndi ísland. Og aö-
stoö einstakllnga, fyrirtækja og
stofnana hér í Danmörku og á fs-
landi hefur verið mikil og á eftir aö
veröa meiri. Kostnaöi er skipt milli
landanna en mikil aöstoö og hjálp-
semi hefur auöveldaö starfiö. Og
þaö minnir mig á íslenska vini
Thorvaldsens. Gunnlaugur Briem
hét ungur og efnilegur högg-
myndasmiöur er Thorvaldsen
komst í kynni við. Gunnlaugur hélt
sig þó ekki viö höggmyndalistina.
Hann nam dönsk lög og varö
sýslumaöur á Grund viö Eyjafjörö.
Til er bréf hér í safninu frá Gunn-
laugi frá 1820, en hann hefur skrif-
aö Thorvaldsen, er Thorvaldsen
var í Kaupmannahöfn. Og þaö var
Kristjana Jóhanna, eitt barna
Gunnlaugs, sem baröi aö dyrum
hjá Thorvaldsen í Róm 1826. Og
þaö var líka íslendingur hér í Höfn,
sem Magnús Þorvaldsson hét og
var brúarvöröur viö Knippelsbrú,
sem heimsótti Thorvaldsen á
vinnustofu hans.“
Albert Thorvaldsen fór ekki í
manngreinarálit. „Thorvaldsen var
ósnobbaöur,“ segir C.F. Wilkens
herbergisþjónn Thorvaldsens i
endurminningum sínum um lista-
manninn. Hann var stuttoröur en
gagnoröur. Hann eyddi jafnmiklum
tíma i þaö aö tala viö óþekktan
listamann og tala viö tigiö fólk.
Hann vann mikiö, og tram á síö-
asta dag ævi sinnar var hann meö
hugann viö höggmyndalistina. 24.
mars 1844 lést Thorvaldsen í Kon-
unglega leikhúsinu. Fyrr þann
sama dag haföi hann unnið aö
frummyndinni aö Verndaranda
höggmyndalistarinnar og brjóst-
mynd af Marteini Luther. „Rauöi
þráöurinn í lífi Thorvaldsens var þó
hvorki vinátta né ást, heldur
höggmyndalistin,” segir Dyveke
Helsted í ritinu um sýninguna á is-
landi í haust. Thorvaldsen kemur
okkur fyrir sjónir sem mikilúöleg
islendingasagnahetja. „Þegar ég
komst í kynni viö islendingasög-
urnar skildi ég, hvers vegna Thor-
valdsen talaöi jafn skýrt og skorin-
ort. Ég held þaö hafi veriö arfur frá
íslenskum forfeðrum hans, því þeir
voru líka fáoröir og varkárir í orö-
um, en hittu þó naglann á höfuöiö.
Eins og Thorvaldsen tjáöu þeir sig
þó frekar í athöfnum en í oröum,"
sagöi danska skáldiö Carsten
Haug eitt sinn.
Thorvaldsen var bláeygur eins
og Gunnar Hámundarson, en
dökkur á hár eins og Egill Skalla-
Grímsson. Sjálfur sagöi listamaö-
urinn um æsku sína: „Foreldrar
mínir voru fátækir og höföu ekki
efni á aö láta mig fara í skóla.
Sjálfum fannst mér líka best aö
flækjast um og fara eftir eigin geö-
þótta og ég var kominn á tólfta ár,
þegar faöir minn fór loksins aö láta
mig hjálpa sér viö tréskurö, sem
var atvinna hans. Ég haföi alltaf
gaman af aö teikna og þegar einn
af vinum fööur míns sá á þvi sem
óg haföi krotaö á hurðir og veggi
aö ég haföi hæfileika, sagöi hann
viö hann: „Hvers vegna látiö þér
drenginn ekki fara í listaháskól-
ann?“, en faöir minn svaraöi aö-
eins: „Hann er nú svoddan
hrekkjalómur, hvaö skyldi svo sem
veröa úr honum meöal piltanna
þar.“ Þar sem ég óskaöi einskis
frekar en aö fara i listaskóla þrá-
baö ég þennan vin fööur míns um
aö vinna hann á sitt band sem
honum tókst aö lokum."
Af þessu má sjá aö Thorvaldsen
hefur veriö fremur illur viöureignar
eins og Egill Skalla-Grímsson. En
hann var hagur eins og Völundur.
„Hann (Völundur) var hagastur
maöur, svo aö menn viti, í fornum
sögum,” segir Ólafur Briem í
Skálholtsútgáfu eddukvæöa. Og
má telja fullvíst aö Thorvaldsen sé
sómi aö þessum forfööur sínum,
enda þótt hann hafi ekki veriö
heillaöur af fornnorrænum hugar-
heimi. Þaö er ekki furða aö vinnu-
stofa Thorvaldsen á herragaröi
barónsfrúarinnar Stampe á Nysö
hafi boriö heitiö „Smiöja Völund-
ar“.
Danska nóbelskáldiö Jóhannes
V. Jensen segir í ritgerö sinni af
„Thorvaldsens Portrætbuster":
„Sú vandfýsni og þjálfun sem list
Thorvaldsens styöst viö er ekki
einungis af persónulegum toga,
einangrað fyrirbrigöi, heldur haföi
faöir hans einnig æft auga sitt á
skrauti og formum í tré, þó aö þaö
hafi einungis veriö í látlausu hand-
verki; og hafl maöur ætterni fööur-
ins í huga er Ijóst aö hæfileikinn
liggur í blóöinu langt aftur i aldir,
kominn frá íslenskum tréskuröar-
mönnum; sé fariö enn lengra aftur
í aldir þá unnu eitt sinn alllr Norö-
urlandabúar og bændur í tré.“
(Thorvaldsens genius, 1926.)
i grein sinni um tengsl Thor-
valdsens viö Island segir dr. Krist-
ján Eldjárn í sýningarritinu: „Bertel
Thorvaldsen var fæddur í Dan-
mörku af danskri móöur, ólst þar
upp og kom aldrei til íslands. Hann
átti íslenskan fööur, fór sjálfur
aldrei dult meö þ ennan uppruna
sinn heldur þvert á móti, haföi
bersýnilega gaman af aö halda
honum á loft og vita aöra gera
þaö, kallaöi island ættarland sitt