Morgunblaðið - 31.08.1982, Blaðsíða 26

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 31. ÁGÚST 1982
34-
Jakob V. Hafstein
að koma til þeirra á Grenimelinn
oft njóta hlýju og vináttu hús-
bændanna. Hinn listræni búnaður
sem þar gaf að líta, bar fagurt
vitni smekkvísi þessara höfðing-
legu hjóna.
t>au Birna og Jakob áttu miklu
barnaláni að fagna, og eru þau
dóttirin og synirnir glæsilegt
myndarfólk. Áslaug Birna er gift
Ingimundi Konráðssyni, fram-
kvæmdastjóra, og eiga þau eitt
barn, Jakob V. yngri, fiskeldis-
fræðingur, er giftur Hólmfríði
Gísladóttur, þau eiga tvö börn, og
Júlíus verslunarmaður, formaður
HSÍ, á Ernu Hauksdóttur fyrir
konu og börn þeirra eru tvö.
Mér varð fljótt Ijóst eftir að
kynni okkar Jakobs hófust, hve
börnin og framgangur þeirra var
stór þáttur í lífi hans og heimilið
var honum helgur staður, sem
hann rækti af ást og alúð.
Jakoh Hafstein bar margþættan
listrænan persónuleika. Hann var
' vel þekktur söngvari og málari,
hann orti ágæt ljóð og ritaði gott
mál. Atorka, skörungsskapur og
framkvæmdavilji var einnig að-
alsmerki hans, og hann gekk að
hverju því verki sem hann hafði
áhuga fyrir, af slíkum dugnaði og
eljusemi að þar varð allt undan að
láta, og er gott að minnast fram-
göngu hans og þeirrar þrotlausu
baráttu, sem hann háði árum
saman um ræktun og tilveru lax-
ins í íslenskum ám.
Jakob var einn af slyngustu
laxveiðimönnum þessa lands, en
hann ólst upp í nálægð Laxár í
Aðaldal og tók snemma ástfóstri
við þessa drottningu laxveiðiáa
landsins. Á bökkum hennar undi
hann löngum stundum, enda var
hún honum gjöful og eftirlát.
Margar sögur eru af viðureign
Jakobs við stórlaxa árinnar, og
fyrir kom að hún var fastheldin
við vin sinn, en það er einmælt að
enginn hafi verið fengsælli en
hann í þessum sviptingum. Það
var svo 10. júlí 1942 að Jakob land-
aði stærsta fiski sem komið hefur
á stöng úr ánni, en það var 36
punda hængur tekinn á flugu í
Höfðahyl. En Jakob gerði meira
en að draga fisk úr ánni, og er ekki
ofmælt að vel hafi hann launað
fósturárin, því bók hans um „Laxá
í Aðaldal" er ein af perlum í nátt-
úrulýsingu landsins.
Það sem ég hef nú rætt um
minn góða vin er aðeins lítið brot,
ytra borðið sem við blasir og allir
sjá. Skaphöfn Jakobs var ofin úr
mörgum þáttum, einn var ljúf-
mennskan elskulega og trygglynd-
ið sem mér féll í skaut, annar var
hin hlýja og barnslega samúð
hans með öllu sem átti í vök að
verjast, bæði í náttúrunni og með-
al manna og kemur sá tónn best í
ljós í Ijóði hans um „Villiöndina".
I mörg ár hefur lítill hópur
kunningja og vina hittst nær dag-
lega síðdegis yfir kaffibolla. Þar
ber margt á góma, spjallað er um
vandamál líðandi stundar, lífið og
tilveruna. En nú er skarð fyrir
skildi við „Hringborðið" því einn
er horfinn á braut, en hlýjar sam-
úðaróskir sendir þessi vinahópur
fjölskyldu Jakobs að leiðarlokum.
Þegar amstri lífsins og baráttu
lýkur hér í heimi, er gott að eiga
trú á annað og æðra líf. Nú er
Jakob vinur minn kominn til
þeirra heima. Þar bíður hans villi-
öndin sem hreiðrar sig við græna
seftjörn, og stórlaxar á borð við
frændur sína í Aðaldal stökkva
þar fossa og stika bláa strengi ei-
lífðarinnar. Magnús Sigurjónsson
Söngur, sem ekki þagnar.
Hætt er við, að nú verði öðru
vísi að mæta eldsnemma í morg-
unkaffi á Hótel Borg og sjá ekki
lengur Jakob Hafstein sitja þar
með vinum sínum og kunningjum
yfirleitt við sama borðið í bás við
glugga, sem veit út að Austurvelli.
Þar verður tóm sem víðar, síðan
hann var allur. Þar var hann oft
og iðulega hittur að máli um langt
árabil — allra manna morgun-
glaðastur.
Jakob var afar lifandi maður og
enginn hversdagsmaður í einu eða
neinu. Að sitja með honum til
borðs á Borginni og blanda þar
geði við hann á góðra vina fundum
eða hitta hann á förnum vegi var
alltaf hressandi og skildi eftir
jákvæðan tón frá lífsstíl hans.
Hann var hreinlyndur maður, sem
batt órofa tryggð við menn og
málefni að hans skapi. Það sýndi
hann æ ofan í æ í vilja og verki,
bæði í heimi lista, í félagsmálum, í
stjórnmálum og í ýmsum mann-
legum samskiptum. Þetta er talið
eitt af aðalsmerkjum Hafstein-
unganna. Þeir teljast ekki til
þeirra, sem missa vini út úr hönd-
unum á sér.
Hann er mér minnisstæður frá
því ég var hnokki að alast upp í
gamla norðlenzka skólanum, sem
almennt kallaðist þá MA eins og
nú. Það bar mikið á Jakobi, hvar
sem hann fór, og eins á Jóhanni
heitnum Hafstein, bróður hans.
Þeir fylgdust ailtaf að í skóla,
voru bekkjarbræður og óvenju
samrýndir. Þeir fóru geyst um
eins og fjörhestar. Greinarhöf-
undur var þá bara pínu pons og
montaði sig með stóru skólastrák-
unum og leit upp til þeirra eins og
fósturpabbanna sinna, sem þeir og
voru. Skólinn var eins og stórt
heimili.
Jakob var eins konar hirðlista-
maður skólans. Hann skrautskrif-
aði og teiknaði risastórar aug-
lýsingar í litum, sem boðuðu og
kynntu stórdansiböll og voru fest-
ar upp á miðjum „stóru göngun-
um“ rétt við gömlu veggklukkuna
með rómversku tölustöfunum —
eitt sinn var það af ástarpari, sem
sat á lystigarðsbekk í trjálundi og
umgjörðin var gríðarstórt hjarta,
málað að mestu í gullnu bronzi
með rauðu ívafi og ör í gegn — ör
úr Amorsboga og blóðið draup úr
hjartanu. Þetta þótti mér strákl-
ing á stuttbuxum og sokkaleistum
svo sterk mynd, að hún hefur ekki
gleymzt síðan fremur en sagan
eftir H.C. Andersen af skáldinu og
Amor með bogann, sem skaut það
í hjartastað. Svona var ástin —
eða öllu heldur fyrsta skot ástar-
innar — túlkuð af ungri lista-
mannssál á menntaskólaárum
þess í þá gömlu daga.
Og enn eru Ijóslifandi fyrir
hugskotssjónum skreytingar Jak-
obs á stórhátíðum í MA eins og til
að mynda á fullveldisfagnaði, á
hefðbundnum kaffikvöldum og á
árshátíðum — sum mótívin jafn-
vel frá Feneyjum á Italíu. Þá er
hann var í sjötta bekk MA, lét
skólamcistari lögskipa Jakob sem
prófdómara í teikningu við gagn-
fræðapróf. Hann var talinn bezt
til þess falinn af listrænum
mönnum í Norðuramtinu.
Hann og Jóhann bróðir hans
voru atkvæðamiklir í skóla og
settu meira fjör í skólalífið en
gengur og gerist ásamt ýmsum
öðrum af stúdentaárgangi ’34. Sex
árum áður en þeir Hafsteinsbræð-
ur brautskráðust hafði skólinn á
Akureyri hlotið réttindi til að
brautskrá stúdenta. Þessir fyrstu
stúdentsárgangar úr MA — ekki
hvað sízt árgangur ’34 með þeim
Hafsteinsbræðrum, Ragnari Jó-
hannessyni heitnum skólastjóra á
Akranesi og Jóni sáluga skáldi og
söngvara frá Ljárskógum, svo að
fáeinir séu taldir, voru frjósprotar
þess sálargróðurs, sem spratt inn-
an veggja skólans á þessu fyrsta
vaxtarskeiði hans sem stúdenta-
skóla. Sá andi, sem ríkti löngum í
gamla skólanum fyrir norðan,
hafði þróazt með hefðum frá
Möðruvallaskóla og svo að enn
iengra sé leitað aftur í tímanna
rás allt frá Hólaskóla hinum
forna, sem MA er beinn arftaki að
á sama hátt og Menntaskólinn í
Reykjavik er arftaki Skálholts-
skólans gamla. Andrúmsloftið,
sem hafði skapazt í norðlenzka
skólanum með hefðum aftan úr
öldum og ennfremur ekki hvað sízt
með því lífi, sem fylgdi Jakobi
Hafstein og hans Iíkum, gaf skól-
anum inntak, styrkti anda skól-
ans, gaf honum blóð og hormóna
sem varðveittust löngu eftir að
þessi ungmenni voru farin úr skól-
anum. Aðrir nemendur skólans,
sem á eftir komu, urðu hins vegar
þessa andrúmslofts aðnjótandi um
langa hríð og löguðu sig ósjálfrátt
eftir því. Þetta andlega loftslag
hélzt við lýði og hélt áfram að vera
til eins og söngur MA-kvartetts-
ins.
Þetta var áður en tölvuvæðing
og vélvæðing hélt innreið sína í
félags- og menntakerfi þjóðarinn-
ar, og ljóðið — lífsljóðið — var
andleg nautn og kvæði Davíðs frá
Fagraskógi gæddu sálarumhverfi
þokka. Og á þeim tímum varð
MA-kvartettinn þjóðfrægi til, sem
varpaði Ijóma yfir þetta tímabil
og nafn skólans og bar hróður
hans um langa tíð. Jakob var einn
söngkrafturinn í þessu fjóreflda
liði ásamt fyrrgreindum Jóni frá
Ljárskógum, sem dó langt fyrir
aldur fram, og þeim sunnlenzku
Hælisbræðrum, Þorgeiri lækni og
Steinþóri alþingismanni, Gests-
sonum. Þeir félgar sungu sig svo
sannarlega inn í hjörtun — og
söngur þeirra, söngurinn um lífið,
þagnaði ekki, enda þótt þeir væru
fyrir löngu hættir. Það var eins og
ljóð, sem ekki gieymist.
Þessi lífsblær, sem mótaðist í
þessu andrúmslofti söngs og ljóða
og listrænna umsvifa, fylgdi Jak-
obi Hafstein alla tíð, hvar sem
hann fór, sterkur lífstónn eða öllu
heldur lífsstíll, sem mátti rekja til
skólaára hans, fjölbragða hans í
list, MA-kvartettsins, fastheldni
hans við gamla sálfræði í vináttu-
og félagstengslum, rótgróinnar
ræktarsemi við allt, sem hann
taldi jákvætt á lífsleiðinni. Hann
var gæddur kyngikrafti frjórrar
lífsnautnar — og því varð hann
langlífur. Hann lifði hverja stund
lífsins með ákefð og innileik, hvort
heldur sem hann var að veiða lax á
stöng eða skrifa um veiði og veiði-
ár eða hin og þessi mál eða mála
myndir og halda sýningar, sem
voru orðnar ótrúlega margar, ell-
egar að yrkja og semja lög. „Söng-
ur villiandarinnar", sem hann
samdi ljóð og texta við, er e.t.v.
lykill að lífi og list hans — hann
var hreint náttúrubarn eða svo
viðurkenndi hann í blaðaviðtali
við undirskráðan. Og í því spjalli
bætti hann því við, að umhverfið,
móðir vor náttúran, drægi sig að
sér. Hann lét þá hafa eftir sér
þetta: „Viðfangsefnin í náttúrunni
eru eins og nokkurs konar „portr-
ett“ fyrir mig. Náttúran er gjaf-
mild og rík í þessum efnum . . . og
hún krefst þess alltaf, að við gef-
um eitthvað af sjálfum okkur í
myndirnar í staðinn ...“ Jakob
var afar ósínkur á sjálfan sig.
Kynni mín af Jakobi vöruðu upp
undir hálfa öld. Hann var af ann-
arri kynslóð, enda þótt bilið væri
ekki nema rúmlega tíu ár. Hann
var með ákveðnar siðavenjur,
gæddur smitandi lífsmagni sam-
fara hlýju og ræktarsemi, sem
aldrei brást. Tæpast var hægt að
hugsa sér betri gest á málverka-
sýningu (hann skrifaði stundum
sitthvað og orti í gestabækur sýn-
inganna). Hann tjáði sig alltaf
með þeim tón, að það var ekki
hægt annað en að hlusta — og
hlusta vel. Það var eins og hann
ætlaðist til, að viðkomandi eða sá,
er þetta ritar, tæki athugasemd-
um hans sem ýmist voru til lofts
eða lasts; eins og maður, og þær
yrðu skildar á þann veg, að vinur
sé sá, sem til vamms segir. Hann
gerði þær sjálfsögðu kröfur til
vinskapar. Sjálfur var hann á
seinni árum farinn að stunda mál-
aralist því sem næst að atvinnu —
hafði ungur lagt það fyrir sig og á
háskólaárum sínum hafði hann
gengið í læri hjá Jóni Stefánssyni
og Ásgrími Jónssyni. Einnig hafði
hann notið nokkurrar handleiðslu
Sveins Þórarinssonar. Hann
kvaðst hafa vanrækt myndlist um
25 ára skeið, en þegar fram liðu
tímar tók hann að stunda mál-
verkið æ meira og meira.
í skólanum fyrir norðan hangir
stærðar mynd eftir Jakob Haf-
stein, sem hann hafði málað á ferð
6. bekkinga vestur í Húnaþing
haustið ’33, þá aðeins 19 ára að
aldri. Það er af sögufrægum
Vatnsdalshólum — hið myndar-
legasta verk með tilþrifum. Það
sómir sér vel innan um verk beztu
málara þjóðarinnar fyrr og síðar
— og er eins konar bautasteinn
um lífið og sálina, sem Jakob gaf
skóla sínum.
í myndlist sinni var hann
raunverulega alltaf ósjálfrátt að
endurvarpa söngnum frá ungu
dögunum, rómantískum óð um líf-
ið, óðnum, sem ekki þagnar.
stgr
I dag kl. 3 e.h. verður kvaddur
hinstu kveðju æskuvinur minn,
Jakob Valdimar Hafstein. Hann
fæddist á Akureyri 8. október 1914
sonur hinna landskunnu hjóna frú
Þórunnar og Júlíusar Havsteen
sýslumanns. Hann flutti til Húsa-
víkur með foreldrum og systkinum
í apríl 1921 er faðir hans tók við
sýslumannsembættinu þar. Jakob
tók þá ástfóstri við Húsavík, og
taldi sig Húsvíking meðan ævin
entist. Mér er enn í minni apríl-
dagur 1921 þegar þessi glæsilegu
hjón komu í land með 6 glæsileg
börn, það yngsta hvítvoðung i
vöggu, 2ja mánaða Soffíu Guð-
rúnu, því þau bjuggu hjá foreldr-
um mínum, meðan þau komu sér
fyrir í Snælandi, sem var fyrsti
bústaður þeirra en við vorum 7
systkini fyrir á heimilinu, og svo
vel vildi til að allir áttu jafnaldra,
og mikil gleði ungs fólks að fá
nýja leikfélaga. Snemma bar á því
að Jakob var fjölhæfur svo af bar,
og valdist hann því fljótt til for-
ustu í stórum drengjahóp. Hann
var góður íþróttamaður og hafði
forustu um stofnun íþróttafélags-
ins Völsungs, og var gerður heið-
ursfélagi þess á 50 ára afmæli
þess 1967. Hann varð fljótt af-
bragðs skrifari og drátthagur og
byrjaði snemma að teikna og mála
með vatnslitum, og eru margar
mjög fagrar vatnslitamyndir til á
heimilum frá drengjaárunum.
Ekki má gleyma tóneyra hans því
hann varð landsþekktur fyrir
tónlist og söngva sína. Þegar ég nú
á kveðjustund hugsa til æskuár-
anna á Húsavík kemur í huga
minn svo mikil hlýja til sýslu-
manns fjölskyldunnar fyrir æsku-
viiiáttuna, gestrisni þeirra sem
náði hámarki hvern bolludag þeg-
ar hjónin lágu í rúminu fram eftir
morgni til að leyfa börnum að
flengja sig, og dugði þá ekki
minna en sækja boliur í þvotta-
bala til að seðja munnana ungu,
og minnist ég þess er stjúpamma
mín, frú Ásta Þórarinsdóttir, var
jörðuð á Húsavík, og foreldrar
mínir þurftu að taka á móti mörg-
um gestum, sem þá komu flestir á
hestum, þá hringdi frú Þórunn í
móður mína, og sagði bara sendu
mér dúsínið, Þórdís mín, því aldrei
vantaði húspláss í þá daga þar
sem hjartarýmið var fyrir hendi.
Það var úr þessum jarðvegi sem
Jakob aldist upp, og erfði hann
þessi góðu einkenni foreldra
sinna, því hann var þekktur fyrir
rausn sína og hjálpsemi, og mikill
vinur vina sinna.
Á Húsavík þeirra ára þekktist
ekki annað en öll börn tækju til
hendinni á sumrin milli skólaveru,
og vann Jakob í fiskvinnu á sumr-
in og almenna vinnu við hafnar-'
gerð eftir að hún hófst, en faðir
hans var faðir hafnargerðar á
Húsavík. Eftir 1930 liggja leiðir
okkar ekki saman lengi, því Jakob
heldur menntaveginn, en ég leggst
í nokkurskonar heimshornaflæk-
ing, en glaðlegir endurfundir er
við hittumst 15 árum er ég flyt til
Reykjavíkur. Þá eigum við Jakob
það sameiginlegt að vera morg-
unmenn og taka daginn snemma
og endurnýjum okkar samgang
með að hittast í morgunkaffi kl. 8
flesta morgna, og þá eðlilega rifj-
ast upp æskuár, og þótt við Jakob
værum ólíkir um margt, þá var
mikil ánægja að ræða við hann um
hin ólikustu málefni, og stundum
rífast og halda fram hver sinni
skoðun, en skildum þá alltaf sátt-
ir, og sakna ég nú mikið þessa
gamla féiaga.
Jakob gekk að eiga konu sína,
frú Birnu Hafstein, 5. apríl 1944,
hinni glæsilegustu konu sem bjó
honum glæsilegt og listrænt heim-
ili og eiga þau eftirtalin börn: 1.
Jakob Valdimar, f. 18. marz 1945,
giftur Hólmfríði Gísladóttur. 2.
Jóhannes Júlíus, f. 6. marz 1947,
giftur Ernu Hauksdóttur. 3. Ás-
laug Birna, f. 5. ágúst 1948, gift
Ingimundi Konráðssyni. Öll eru
þessi börn myndarleg og hjartahlý
og voru Jakobi hjartkominn, og
eiga þau börn sem færðu Jakobi
mikla lífsánægju því hann var
mikill og sannur afi.
Að lokum vil ég kveðja minn
góða vin og óska honum góðrar
ferðar yfir móðuna miklu, og ég
veit að þar munu standa vinir í
hlaði að taka á móti ástvini sínum.
Birnu og fjölskyldu, svo og
ættmennum öllum bið ég guðs
blessunar. Vernharður Bjarnason
Miðvikudaginn 25. ágúst sl.
blakti þjóðfáninn í hálfa stöng í
húsi okkar að Fróðá, en kvöldið
áður lézt formaður okkar, Jakob
V. Hafstein, lögfræðingur.
Sjáum við þar á bak góðum fé-
laga og traustum vini, manni sem
hverja stund var reiðubúinn til að
fórna tíma og kröftum í okkar
þágu, studdur af frábærri eigin-
konu, frú Birnu Hafstein. Húsið á
Fróðá ber vitni þar um. Jafnvel
gestabækurnar prýddar listaverk-
um eftir Jakob.
Fórnfýsi og áhugi Jakobs á öllu
því er félag okkar snerti verður
aldrei Iaunað en verður okkur að
honum látnum hvatning um að
halda merki hans á lofti.
I dag lútum við höfði í virðingu
og þökk. Síðan hefjum við fánann
að húni. Þar mun hann blakta til
heiðurs Jakobi Hafstein og öllu
því sem honum er kærast.
Fróðárfélagar
Kveðja frá ÍR
IR-ingar kveðja í dag hinstu
kveðju Jakob Hafstein fyrrver-
andi formann félagsins. Jakob var
formaður félagsins fyrir röskum
aldarfjórðungi og í formannstíð
hans var ráðist í mörg stórvirkin
og ýmsir íþróttamenn félagsins
náðu glæstum árangri meðan
hann var í forystu.
Jakob var mikill félagsmála-
maður og unnandi íþrótta. Áhugi
hans fyrir félaginu var mikill og
allt fram til dauðadags studdi
hann ÍR með ráðum og hvatti
íþróttaæskuna til dáða.
I formannstíð sinni vildi Jakob
að íþróttirnar yrðu almennur og
snar þáttur í uppeldi æskunnar
svo að þjóð vor mætti verða djörf,
heilbrigð og hraust til átaka, bæði
andlega og líkamlega. Jakob leit
svo á að ÍR gæti og ætti með starfi
sínu að vekja athygli og áhuga
reykvískrar æsku fyrir gagnsemi
og gildi íþróttanna. Hann vildi
gefa æskunni tækifæri til þess —
innan vébanda félagsins — að
þroska sig líkamlega og venja sig
á fagra, kurteisa og alúðlega
framkomu í samskiptum og sam-
lífi við meðborgarana, bæði í blíðu
og stríðu, en allt það einkenndi fas
og framkomu hans sjálfs.
Það var Jakobi Hafstein einnig
kappsmál að ÍR-ingar sköruðu
fram úr á íþróttasviðinu. Lét hann
sig ekki vanta á keppnisstað í
formannstíð sinni og lengi þar á
eftir. Honum þótti vænt um
íþróttamenn félagsins, leit á þá
sem syni sína og dætur og hvatti
óspart til sigurs, en hughreysti og
stappaði í þá stálinu þegar miður
gekk. Jakob mætti jafnan til að
fylgjast með víðavangshlaupinu,
sem ÍR-ingar hafa haldið á fyrsta
degi sumars í sjö áratugi tæpa, og
gat hann vart á heilum sér tekið ef
hann komst ekki til hlaupsins.
Væntumþykja hans á þeim merka
íþróttaviðburði var dæmigerð
fyrir hug hans til félagsins og
æskumanna þess.
Þórir Lárusson form. ÍR
Kveðja frá Verði
I dag kveðjum við Jakob Haf-
stein hinstu kveðju. Jakob var
ávallt reiðubúinn til starfa fyrir
Sjálfstæðisflokkinn og hefur
gegnt mörgum trúnaðarstörfum
fyrir flokkinn.
Jakob átti sæti í stjórn Varðar
um árabil og var ritstjóri 50 ára
afmælisrits Varðar. Hann átti
einnig sæti í stjórn félags sjálf-
stæðismanna í Austurbæ og Norð-
urmýri. Hann var einnig meðlim-
ur fulltrúaráðs sjálfstæðisfélag-
anna í Reykjavík.
Jakob var ákaflega hreinskilinn
og ef hann hafði aðrar skoðanir á
málum en félagar hans, lét hann
þær óspart í ljós og rökstuddi þær.
Eins var ef hann fann eitthvað
miður fara, gagnrýndi hann það
svo tekið væri eftir.