Morgunblaðið - 08.09.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 1982
Varð fyrir torfæruhjóli:
Engar bætur,
þar sem hjólið
var ótryggt
SPURNING vaknar óhjákvæmi-
lega, hvað verður ef slys hlýzt af
völdum torfæruhjóla. Hver er
ábyrgur fyrir bótum. Sá sem ók
viðkomandi hjóli eða ríkið, þar
sem hleypt hafi verið inn í landið, í
gegnum toll, skráningarskyldum
hjólum, sem ekki er unnt að skrá,
þar sem þau fullnægja ekki þeim
öryggiskröfum, sem settar eru um
bifhjól. Nú þegar hefur eitt slys
hlotizt af völdum torfæruhjóls, ek-
ið var á dreng fyrir þremur árum.
Hann mun hljóta ævilöng örkuml
eftir slysið. Fótur hans er 4 cm
styttri eftir slysið og einnig skakk-
ur.
Að sögn Dagnýjar Karlsdótt-
ur, móður þessa pilts sem heitir
Axel og er þroskaheftur, þá voru
drengir á torfæruhjólum í gryfj-
unum í kringum Húsasmiðjuna í
Kópavogi á tryllingi þar. Var
Axel úti við, fyrir utan hús
þeirra Hlíðarenda í Kópavogi.
Lá stígur upp með húsinu, þar
sem þeir voru vanir að fara um
til þess að þurfa ekki að aka um
götu, enda vissu þeir full vel, að
þeir voru ólöglegir. Ætlaði þá
Axel, þegar hann sá viðkomandi
koma, að fara út á Hlíðarveginn
til þess að víkja fyrir torfæru-
hjólinu, og hleypa viðkomandi
upp stíginn með húsinu. En
öfugt miðaða við fyrri ferðir, þá
hélt ökumaður torfæruhjólsins
áfram út Hlíðarveginn og lenti á
Axel. Á svo mikilli ferð var hjól-
ið, að hjálmur ökumannsins
sprakk. Var Axel í 4 mánuði á
spítala því hann lærbrotnaði illa
og er enn, eftir 3 ár, með nagla í
fætinum, sem væntanlegar verð-
ur tekinn í burtu.
Sagði Dagný, að það væru
ófáar ferðirnar, sem hún þyrfti
að fara með Axel til þess að
kaupa á hann skó. Fengi hún
læknisvottorð í eitt ár í senn upp
á það, að hún mætti kaupa
tvenna skó. Kostaði þetta 4 ferð-
ir, eina í Tryggingastofnunina,
aðra til þess að kaupa skó. Fara
síðan til skósmiðsins til þess að
athuga, hvort unnt sé að láta
setja undir skóinn og ef það er í
lagi, þá að sækja skóna. En þetta
gæti Axel ekki gert sjálfur.
Sagði Dagný, að Axel væri alltaf
þreyttur í fætinum og væri ekki
enn orðinn góður, þótt þetta hafi
gerst fyrir 3 árum.
Erling Bang, faðir Axels,
sagði, að hjólið hefði verið flutt
inn í landið sem búslóð. Þegar
lögreglan tók það í sínar hendur
eftir slysið, þá skipaði dómari
afhendingu á því aftur til eig-
anda, þar sem hann væri réttur
eigandi að því, jafnvel þó ljóst
væri að hjólið hefði valdið þess-
um skaða og væri ólöglegt. Því
væri spurning, hver bæri bóta-
skyldu. Hver væri ábyrgður?
Væri það viðkomandi, sem hefði
ekið hjólinu? Viðkomandi toll-
vörður, sem hefði tollað hjólið?
Eða ríkið, þar sem það bæri
ábyrgð á gerðum sinna starfs-
manna og þar ekki farið að sam-
kvæmt 16. grein umferðarlag-
anna. Það hefði komið í ljós, að
enginn greiðandi væri fyrir
hendi. Því hefði ekki verið annað
til ráða en að fara með málið í
dóm og sjá, hverjum bæri að
greiða bætur í þessu tilviki. Enn
væri ekki komin niðurstaða í
þessu máli. Væri þetta fyrsta
mál sinnar tegundar hér á landi
fyrir dómstólum og því erfitt að
segja, hverjar niðurstöður yrðu.
Erling sagðist vera ábyrgur
gagnvart sínum lögfræðingi.
Hann þyrfti að greiða honum
þóknun fyrir vinnu í þessu máli.
En ekki væri ljóst, hvórt hann
fengi nokkuð út úr þessu nema
kostnað, þar sem óvíst væri, að
lögfræðingurinn gæti innheimt
neitt hjá ökumanninum, þar sem
hann væri ekki á landinu.
Stríö og friður IV. grein:
Er vonin ein eftir?
— eftir Guðmund
Heióar Frímannsson
Verður kjarnorkustríð? Ég veit
það ekki frekar en nokkur annar
maður í veröldinni. Ef það verður,
leiðir það til algerrar eyðilegg-
ingar? Það virðist nánast óhjá-
kvæmilegt, en í rauninni er afar
erfitt að segja nokkurn skapaðan
hlut af viti um kjarnorkustríð af
þeirri einföldu ástæðu, að slíkt
stríð hefur aldrei verið háð, og það
eru svo ótrúlega margir óvissu-
þættir, sem slík spá byggist á. Það
hefur að vísu áður komið fyrir í
sögunni, að öðrum stríðsaðilanum
hefur verið algerlega eytt. í þriðja
púnverska stríðinu 194—146 fyrir
Krist jöfnuðu Rómverjar borgina
Karþagó við jörðu í bókstaflegum
skilningi þeirra orða. En reglan
hefur verið sú, að stríð hafa ein-
ungis haft í för með sér eyðilegg-
ingu og dauða fyrir hluta af íbúum
hvers lands. Nu er fyrirsjáanlegt,
að kjarnorkustríð getur eytt
stærstum hluta mannkyns. Það
setur eðlilega að sumum hroll,
þegar þeir hugsa til þess, að svo
geti farið fyrirvaralaust. Og síðan
staðhæfa þeir, að vopnakapp-
hlaupið hljóti óhjákvæmilega að
leiða til kjarnorkustyrjaldar og
gleyma því, að vopn hefja ekki
styrjöld. Einungis menn gera það.
Fyrir um það bil tuttugu árum
þótti mörgum mætum manni
horfa kvíðvænlega í veröldinni,
eins og löngum vill henda. C.P.
Snow, enski rithöfundurinn, stað-
hæfði árið 1961: „Innan tíu ára í
mesta lagi fer einhver af þessum
sprengjum af stað. Það er full-
víst.“ (I B. Russell: Has Man a
Future, Harmondsworth, 1961,
bls. 100.) Engum þótti ástæða til
að rengja þetta. Nú er árið 1982.
Enn hefur engin af þessum
sprengjum farið af stað. Auðvitað
vitum við ekki, og getum ekki vit-
að, hvort við sjáum sólina næsta
vor. Algert framtíðaröryggi er
ekki til. En það er samt ástæðu-
laust að örvænta.
Forsenda alls þess, sem sagt er
um möguleika og líkindi á kjarn-
orkustríði, er, að enginn maður
með fullu viti hæfi slíkt stríð. Ef
hann gerði það, fyrirfæri hann
sjálfum sér, vegna þess að gagnað-
ilinn gæti tortímt honum. Þetta er
ógnarjafnvægið, sem svo er nefnt.
Og það hefur dugað fram til þessa.
Allur varnarviðbúnaður vest-
rænna þjóða miðar að því að koma
í veg fyrir kjarnorkustríð. Ógnin
hefur reynzt vel til þessa. En það
er engin trygging fyrir því, að ekki
komist einhvern tíma til valda
maður, sem ekki er með fullu viti.
í gegnum tíðina hafa menn látið
sér detta í hug ýmsar leiðir til að
forðast kjarnorkustríð aðrar en
ógnina. Ein nýleg tillaga er, að
Vesturlönd afvopnist einhliða. Ég
held, að það blasi við öllum, sem
eitthvað vilja hugleiða öryggis-
mál, að þessi hugmynd er fífla-
gangur. Það væri rétt eins og
menn ætluðu að ganga á hólm við
Djengis Kan og byrjuðu á því að
kasta frá sér öllum vopnum alveg
óháð því, hvort hann gerði það
líka. Énda vilja flestir talsmenn
friðarhreyfingarinnar ekki kann-
ast við þessa hugmynd.
Ef menn vilja í eitt skipti fyrir
öll útiloka möguleikann á kjarn-
orkustríði, þá ætti að afmá kjarn-
orkuvopnin af yfirborði jarðar
endanlega. Þá væri ekki lengur
nein hætta á slíku stríði. Ein eins
og menn sjá í sömu andrá og þetta
er nefnt, þá er þessi hugmynd
pólitískir dagdraumar. Annar
dagdraumur, sem menn láta
stundum eftir sér í dagblöðum á
íslandi, er að tala um frið án
vopna. Þessi merkingarlausa
krafa hefur sézt í dagblöðum síð-
ustu mánuðina. Ef orðin eru
bókstaflega skilin, þá gildir sama
um boga og örvar og kjarnorku-
vopn. Þessi hugmynd er því ekkert
annað en vísbending um dalakofa-
tilhneiginguna, sem er flótti frá
raunveruleikanum, sérstaklega
raunveruleika vopnanna. Aðferð
hennar til að leysa stríðsvanda
nútímans er að ímynda sér, að
engin vopn séu til í veröldinni, þá
muni allur vandi leysast og allir
geta unað sælir við sitt í grænum
dal undir bröttum fjöllum í friði
frá skarkala heimsins. Fyrir alla
aðra er vandinn jafn brýnn og
fyrr. Aðrar leiðir hljóta að vera
vænlegri til að koma í veg fyrir
kjarnorkustríð.
Fyrst ómögulegt er í eitt skipti
fyrir öll að losa sig við stríð, þá er
rétt, að menn átti sig á einni stað-
reynd um vopn: Þau geta tryggt
frið. Á hverjum tíma í sögunni
hafa verið til ríki, sem hafa
hneigzt til að þenjast út. Til þess
að geta það, þurfa þau að ráðast á
önnur ríki. Éf þau ríki hafa ekki
styrkar varnir og vilja til að vera
sjálfstæð, þurfa þau ekki að
spyrja að örlögum sínum. Halda
menn, að Rússar hefðu leyft
Finnlandi að halda sjálfstæði
sínu, ef þeir hefðu ekki verið til-
búnir að berjast til að halda því,
eins og kom í ljós í Vetrarstríð-
inu? Bolsévikkarnir hafa náð öll-
um þeim svæðum undir sig, sem
rússnesku keisararnir réðu, nema
Finnlandi. Hvort ríki ræðst í stríð,
stjórnast af mati valdsmanna á
því, hvort það svari kostnaði, að
gefnum þeim markmiðum, sem
þeir setja sér. Kjarnorkuvopn
hafa í sjálfu sér ekki breytt öðru
en því, að kostnaðurinn af kjarn-
orkustríði er svo óendanlega
miklu meiri en hugsanlegur vinn-
ingur, að það hvarflar ekki að
nokkrum manni að hefja slíkt
stríð. Vopn tryggja frið með þeim
hætti að gera hugsanlegum árás-
araðila ljóst, hvaða afleiðingar
árás hefði í för með sér. Af því að
draumórar um vopnleysi eiga sér
enga stoð, er sá möguleiki vænleg-
astur að láta vopnin fæla frá árás-
um; þær kosti of mikið. Það hefur
tekizt á Vesturlöndum siðustu
áratugina.
Ein grilla, sem virðist hafa náð
tökum á mörgum upp á síðkastið,
er, að samband sé á milli framlaga
til vopnaframleiðslu og þróunar-
aðstoðar og eymdarinnar í þriðja
heiminum. Fé, sem fer í vopn,
stuðli beinlínis að því með ein-
hverjum hætti, að sumir jarðarbú-
ar lifi við hungur og skort. (Sjá
t.d. ályktun Prestastefnunnar um
friðarmál, grein eftir Níels P. Sig-
urðsson hér í blaðinu 23. júlí,
Öryggi og afvopnun, ræða Tómas-
ar A. Tómassonar á auka-alls-
herjarþingi SÞ um afvopnunar-
mál, Tíminn 26. júní.)
Af þessu hlýtur að mega draga
þá ályktun, að verði dregið úr
framlögum til varnarmála, mætti
setja fé í þróunaraðstoð. Það hef-
ur jafnvel frétzt, að utanríkis-
ráðherra Danmerkur hafi stað-
hæft, að ekki megi líta á öryggis-
hagsmuni einungis í Ijósi austurs
og vesturs. Þróunaraðstoð verði að
teljast framlag til öryggismála.
Það hefur hins vegar enginn skýrt,
hvernig þau framlög haldi Var-
sjárbandalaginu í skefjum. En að-
alatriðið er hins vegar hitt, að sé
hugað nánar að þróunaraðstoð og
öryggismálum, kemur í ljós, að
ekkert samband er þar á milli. í
fyrsta lagi er óljóst, hvort þróun-
araðstoð, eins og hún hefur verið
veitt, er hjálp við þriðja heiminn. í
öðru lagi er ekkert sjálfsagt mál,
að fé, sem spara mætti í öryggis-
málum, færi til þróunaraðstoðar,
og getur vart talizt æskilegt, ef
fyrra atriðið er rétt, sem ég
nefndi. Það er á hinn bóginn rétt í
staðhæfingum af þessu tæi, að
veröldin er ekkert sérstaklega
mannúðlegur staður, en það þarf
meira en góðan vilja til að bæta
hana.
En það er margt fleira, sem
menn hafa látið sér til hugar
koma, til að koma í veg fyrir
kjarnorkustríð, og er rétt að nefna
sumar af þeim hugmyndum.
Bertrand Russell var einn
þeirra, sem fyrstur kom auga á
hættuna, sem stafaði af kjarn-
orkuvopnum, og hóf þegar árið
1945 í ræðu í öldungadeildinni