Morgunblaðið - 24.10.1982, Side 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1982
„Fáum á hverjum degi fleiri sjúklinga en við getum sinnt,“ segir Jóhannes Bergsveinsson,
yfirlæknir á meðferðarstofnunum ríkisins“
„Fíkniefnaneysla er stórt og vaxandi vandamál á íslandi í dag og ég hef ekki séð
fyrir endann á þeim vexti ennþá.“ í þessum orðum Jóhannesar Bergsveinssonar,
yfirlæknis á meðferðarstofnunum ríkisins fyrir áfengissjúka, felst eina niðurstaðan,
sem segja má að sé borðleggjandi þegar upp er staðið eftir umræður um fíkniefna-
mál, þau eru kjarni málsins. Að þeim sögðum koma síðan til sögunnar ótalmörg
atriði, sem þarf að hyggja að, eigi úttekt á ástandi þessara mála að vera málefnaleg
og hafa hvetjandi áhrif á umræðu og umhugsun um mál, sem snerta jafnmarga í
þjóðfélaginu og raun ber vitni.
Fréttaskýring
Hildur Helga Síguröardóttir
Að undanförnu hafa birst í Mbl.
greinar og viðtöl um fíkniefnamál.
Safnað hefur verið saman hand-
bærum tölulegum upplýsingum
um neyslu; í formi kannana sem
gerðar hafa verið og áætlana, sem
þeir, er þessum málum tengjast á
einn eða annan hátt, telja nærri
sanni. Vísir að mynd, sem segir
meira en beinharðar tölur, verður
einna helst dreginn upp með því
að draga sem flest sjónarhorn
fram í dagsljósið og því hefur ver-
ið rætt við marga ólíka aðila. Fólk
sem hefur með fíkniefnamál að
gera í starfi og svo þá, sem allt
snýst um; þ.e. neytendur, unga og
eldri, þá sem hafa hætt og þá sem
enn eru að, fólk sem hefur orðið
svo langt leitt að ekkert blasti við
því nema dauðinn og fólk sem
sinnir sínum hlutverkum í samfé-
laginu en hefur þó reynslu af
neyslu fíkniefna. Sumir viðmæl-
enda Mbl. i þessum greinaflokki
eru „frelsaðir", aðrir „forhertir",
ólík og andstæð sjónarmið hafa
komið fram. Þar er ekki eingöngu
um tvær fylkingar að ræða, þeirra
sem eru með og á móti, heldur
stóran hóp fólks með ólík lífsvið-
horf, reynslu og sjónarhorn. Einn
tilgangurinn með þessum greina-
flokki var sá að skyggnast inn í
þann heim sem í daglegu tali er
nefndur fíkniefnaheimurinn en er
kannski víðtækara og margbreyti-
legra hugtak en margur hyggur.
Eru fíkniefnaneytendur upp til
hópa „forhertir glæpamenn" eða
„friðsamir krakkar, sem vilja fá
að reykja sitt hass í friði“ eins og
einn viðmælandi Mbl. orðaði það’
Hefur e.t.v. orðið hugarfarsbreyt-
1 ing hjá neytendum á undanförn-
um árum í þá átt að nú heyri fleiri
undir fyrri skilgreininguna en þá
síðari?
Þessum spurningum og ótal-
mörgum öðrum, er hljóta að vakna
hjá þeim, sem á annað borð velta
þessum málum fyrir sér, verður
seint fullsvarað. En viðbrögð les-
enda Morgunblaðsins að undan-
förnu hafa verið á þann veg að
sýnt virðist að ekki hafi verið van-
þörf á að vekja til umræðu um
þessi mál. Aðrir verða að dæma
um hvernig til hefur tekist og
vissulega teygja þessi vandamál
anga sína inn á svo mörg svið að
ógerlegt er að ná til þeirra allra.
En allt, sem kann að stuðla að
opinni og málefnalegri umræðu
milli kynslóða á heimilum og
vinnustöðum, í skólum og fjöl-
miðlum, hlýtur að flokkast undir
skref í rétta átt.
Líkur á að neyslan sé meiri
en tölur segja til um
Hér verða ekki tíundaðar aftur
þær tölur og úrslit kannana, sem
fram komu í viðtölum og í frétta-
skýringu í upphafi greinaflokks
um fíkniefni.
En minna má á að samkvæmt
þeim hafa a.m.k. 26% nemenda
framhaldsskóla á höfuðborgar-
svæðinu neytt kannabis-efna og í
einum skólanna hafði neysla efn-
isins aukist um helming á sl. fjór-
um árum. Kannanir sem þessar
gefa vísbendingar í rétta átt, sem
óþarft er að vefengja, þó að hafa
beri í huga að þær ná aðeins til
afmarkaðra hópa. Jóhannes
Bergsveinsson, yfirlæknir, var
spurður hvort ekki væri að hans
mati tímabært að gera víðtæka
könnun á stöðunni í þessum mál-
um hér á landi. Svaraði Jóhannes
því til að við könnun á neyslu
fíkniefna, væri töluverð hætta á
að niðurstöður sýndu neysluna
minni en hún væri í raun og veru.
„Þar sem fólk er beðið að gera
grein fyrir ólöglegu athæfi í skoð-
anakönnun eru alltaf töluverðar
líkur á því að viss hópur svari
ekki, þó svo að nafnleyndar sé
gætt,“ sagði Jóhannes. „Það er af-
ar slæmt að vita ekkert um hóp-
inn, sem ekki svarar, því það er
kannski frá honum sem mesta
vitneskju er að fá. Við gætum því
fengið út tölur sem sýna neysluna
minni en hún er i raun og það er
erfitt að vita nákvæmlega hvar
maður er staddur.“
Séu þessi orð höfð í huga þegar
kannanir, sem gerðar hafa verið
hér á landi, eru annars vegar, er
ekki fjarri lagi að áætla að neysla
kannabis-efna sé meiri en þar
kemur fram.
Margir stunda „sjálfs-
þurftarbúskap“
Annað sem hafa ber í huga þeg-
ar fjallað er um útbreiðslu kanna-
bis, er ræktun í heimahúsum. Það
er afar algengt að þeir, sem á ann-
að borð reykja hass/marijúana,
rækti það heima hjá sér. Til þess
þarf ekki flókinn útbúnað og
reynslan hefur sýnt að hampjurt-
in, cannabis sativa, þrífst ágæt-
lega við íslenskar aðstæður. Rækt-
arlegustu hampjurt, sem blm. hef-
ur augum litið, gaf að líta norður
undir heimskautsbaut í einni af
nyrstu sveitum landsins. Hvort
eigendum var kunnugt um eigin-
leika jurtarinnar sem vímugjafa,
skal ósagt látið, en það er stað-
reynd að fjöldi fólks um allt land
ræktar kannabis til neyslu.
Fyrir afurðum þessa innlenda
„heimilisiðnaðar" er ekki gert ráð
þegar verið er með getsakir um
heildarneyslu en óhætt er að full-
yrða að þeim fer fjölgandi, sem
stunda „sjálfsþurftarbúskap" af
þessu tagi. En það er ekki við því
að búast að mönnum beri saman
um stærð markaðarins og tölurn-
ar, sem nefndar eru, eru allt frá
einu tonni á ári (Gísli Björnsson,
fulltrúi fíkniefnadeild lögreglunn-
ar í Rvík. í Mbl. 8. september), upp
í 2,5 til 3 tonna ársneyslu eins og
Hrafn Pálsson, félagsráðgjafi,
leiðir líkum að (Mbl. 8. septem-
ber). Ónefndur maður, sem stóð í
sölu þessara efna á sínum tíma og
ætti því að vera málunum kunnug-
ur, segir að marijúana-kílóin 200,
sem gerð voru upptæk í sumar,
hefðu dugað í mánuð á íslandi
(Mbl. 26. september). Sé það nærri
sanni kemur út ársneysla upp á
2,4 tonn. Og tölur Hrafns, sem
hann grundvallar reyndar á
bandarískum rannsóknum og
staðfærir síðan, eru e.t.v. vill ekki
eins fjarstæðukenndar og sumum
hefur eflaust virst við fyrstu sýn.
Á að leyfa hass?
Af öllum vímugjöfum, sem vitað
er til þess að eru í umferð, lögleg-
um jafnt sem ólöglegum, eru svo-
kölluð kannabis-efni, hass og mar-
ijúana, hvað umdeildust. Menn
greinir á um skaðsemi þeirra og í
þessum greinaflokki hafa bæði
komið fram sjónarmið þeirra sem
telja þessi efni ýmist stórskaðleg
ein og sér og/eða jafnframt vörður
á leiðinni yfir í neyslu hættu-
legustu eiturlyfja sem mannkynið
þekkir, s.s. morfíns og heróíns.
Svo eru aðrir, sem telja hassreyk-
ingar næsta skaðlaust fyrirbæri,
segja hass mun áhrifaminna lyf
en áfengi og vilja láta afnema all-
ar lagasetningar gegn neyslu þess.
Ein röksemd þeirra síðastnefndu
er sú, að væri neysla kannabis-
efna leyfð þyrftu neytendur ekki
að kaupa efnið af fíkniefnasölum
sem e.t.v. hagnast af því að gera
viðskiptavini sína áhangandi dýr-
ari og hættulegri efnum á borð við
amfetamín, kókaín, morfín eða
heróín. Kannabis-reykingar séu
hvort eð er orðnar það útbreiddar
að lagasetningar breyti þar engu
um og lögregluaðgerðir gegn neyt-
endum stuðli eingöngu að því að
gera óþarflega stóran hóp þjóðfé-
lagsþegnanna að skilgreindum
glæpamönnum.
í Danmörku er um þessar
mundir einu sinni sem oftar deilt
um þessi mál. í þetta sinn snýst
deilan um hversu hart skuli tekið
á ræktun hampjurta en hingað til
hefur ekki verið tekið sérlega hart
á slíku þar í landi. En nú er málið
komið inn í þingsali. Kristilegi
þjóðarflokkurinn mun hafa tekið
það upp, og þvi gæti svo farið að
innan tíðar verði gefin út lög, sem
lúta sérstaklega að þessum þætti
fíkniefnamála. Þeir, sem vilja
herða viðurlög við þessum „sjálfs-
þurftarbúskap", benda á að hann
stuðli að aukinni neyslu og auki
umfang kannabis-efna á mark-
aðnum. Þeir, sem ekkert vilja að-
hafast, segja að bann við ræktun
myndi leiða til þess að Pétur og
Páll hætti að hafa nokkrar plönt-
ur í matjurtagarðinum en í stað
þess hefji skipulagðir glæpahring-
ar ræktun í ágóðaskyni í stórum
stíl, sem ekki hefur þekkst hingað
til.
Þeim síðasttöldu bættist reynd-
ar óvæntur „liðsauki" á dögunum,
þegar hagfræðingurinn heims-
þekkti Milton Friedman lýsti því
yfir í fyrirlestri sem hann hélt í
London, um „hinn svarta efna-
hagsmarkað" (The „Black eco-
nomies"), að helsti burðarás hins
ólöglega efnahags- eða peninga-
markaðar væru ólöglegir vímu-
gjafar. „Ábatasamasta uppskera
Kaliforníuríkis er marijúana,"
sagði Friedman og bætti við: „Þess
vegna er uppáhaldstillaga mín,
þegar rætt er um að láta banda-
rísku fjárlögin standast, sú að við
leyfum marijúana, þ.e. skattleggj-
um sölu þess.“
„Álíka skynsamlegt og
að afnema umferðarlögin“
Aðrir sjá ekki ástæðu til að
bæta enn einum löglegum vímu-
gjafanum við, í samfélagi þar sem
áfengisneysla á sök á fleiri per-
sónulegum harmleikjum og
glæpaverkum en nokkur annar